Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Υπάρχει μια τρομερά ελκυστική γοητεία στο να διαβάζει κανείς τα ημερολόγια ανθρώπων που έζησαν σε άλλες εποχές. Οι περισσότεροι από εμάς θα θέλαμε να περιηγηθούμε στην πόλη μας πριν από πολλά χρόνια, μέσα από τα μάτια ανθρώπων που έζησαν τα νεανικά τους χρόνια διαφορετικά από εμάς, σε ένα τοπίο που έχει αλλάξει άρδην μέσα στον χρόνο. Ο συγγραφέας του βιβλίου που παρουσιάζουμε σήμερα είχε την τύχη (και την πρόκληση) να εξετάσει μετά από πολλά χρόνια τα ημερολόγια του πατέρα του, που μεγάλωσε στην Αθήνα τη δεκαετία 1934-1944, μια περίοδο εντελώς διαφορετική από τη σημερινή.
Το έργο τιτλοφορείται Ένα παιδί μεγαλώνει στην Αθήνα: 1934-1944 και κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο. Το βιβλίο υπογράφει ο Νίκος Βατόπουλος, γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας. Γεννημένος το 1960, ο συγγραφέας εργάζεται εδώ και πολλά έτη στην Καθημερινή, όπου έχει αναλάβει να παρουσιάζει πολιτιστικά ζητήματα, ιδίως σε ό,τι σχετίζεται με την Αθήνα. Η πόλη των Αθηνών είναι κεντρική στο έργο του Βατόπουλου, ο οποίος είναι ειδικός για την αθηναϊκή πολιτισμική κληρονομιά. Λίγα μόνο από τα έργα του είναι Το Πρόσωπο της Αθήνας και το Περπατώντας στην Αθήνα, ενώ έχει αναδείξει την πόλη και μέσα από την τέχνη του κολλάζ, με έργα που έχουν εκτεθεί σε διάφορους χώρους. Ήταν εμπνευστής του πρότζεκτ «Η Αθήνα της δεκαετίας του 1960», που διεξήχθη από την Ελληνοαμερικανική Ένωση. Ποιος άλλος, λοιπόν, θα ήταν καλύτερος για να μας συντροφεύσει σε αυτό το ταξίδι στον χρόνο;
Η εισαγωγή του βιβλίου αφορά το ίδιο το ημερολόγιο, ένα δερματόδετο τετράδιο, όπου ο πατέρας του συγγραφέα, Ιωάννης Βατόπουλος, είχε γράψει τις εμπειρίες του από τη δεκαετία 1934-1944. Η ιστορία του αφορά τα βιώματα ενός παιδιού που μεγαλώνει σε μια Αθήνα λίγα χρόνια πριν τον πόλεμο, η οποία, στη συνέχεια, αντιμετώπισε τις εφιαλτικές συνθήκες της Κατοχής. Το ημερολόγιο, που μάλιστα είναι κοσμημένο με χρυσοτυπία, αποτελώντας ένα αισθητικά άρτιο οικογενειακό κειμήλιο, περιελάμβανε όχι μόνο αφηγήσεις, αλλά και διάφορα σημεία της εποχής, όπως προσεκτικά γραμμένες λίστες για το κόστος των τροφίμων κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Από ένα μικρό σπίτι στην Πατησίων, το οποίο ο Βατόπουλος χαρακτηρίζει ως «ορμητήριο», το ημερολόγιο μοιάζει να ανήκει σε κάποιον που παρατηρεί όλη την Αθήνα, με τα πολλά επίπεδα και τις άπειρες εμπειρίες που κρύβει. Στις σελίδες του ημερολογίου εκτυλίσσονται με απλότητα και αυθεντικότητα οι δυσκολίες της Κατοχής, αλλά και οι μικρές προκλήσεις της σχολικής ζωής, οι στιγμιαίες αποδράσεις από την καθημερινότητα, η αναζήτηση για ψυχαγωγία στα σινεμά και τα θέατρα, τα μικρά για τα δικά μας μάτια ταξίδια, που όμως τότε ήταν μεγάλη υπόθεση, αλλά και η ιδιαίτερη σχέση του πατέρα του συγγραφέα με τον αθλητισμό.
Ο συγγραφέας δεν επιλέγει να παραδώσει αυτούσιο το κείμενο του ημερολογίου, αλλά συνομιλεί με αυτό, δίνοντας, παράλληλα, πλούσιες πληροφορίες για την περίοδο στην οποία γράφτηκαν αυτές οι αφηγήσεις. Βλέπουμε μια Αθήνα την οποία ιδιαίτερα οι νεότεροι αναγνώστες δε θα μπορούσαν να φανταστούν. Η φτωχική Πρωτοχρονιά του 1942, με τους ανθρώπους να έχουν λιγοστά τρόφιμα και να εύχονται ο ένας στον άλλον «καλή λευτεριά», η στέρηση της Κατοχής, οι έκτακτες συνθήκες κάτω από τις οποίες τα παιδιά προσπαθούσαν να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους ακόμη και μέσα στον πόλεμο, δίνουν τη θέση τους σε ματιές στην παλιά Αθήνα μέσα από τα έμπειρα μάτια του ίδιου του συγγραφέα. Ο αναγνώστης βλέπει μια Αθήνα, όπου δεν υπάρχει η υπερκατανάλωση των ημερών μας, όπου αντί για πολυκατοικίες υπάρχουν μικρές μονοκατοικίες, με μια μεγάλη αυλή, που αποτελούσε τότε κύριο χώρο δραστηριοτήτων για τις οικογένειες.
Από μια αφήγηση που διέρχεται τα χρόνια της Κατοχής, δεν μπορεί παρά να λείπουν οι ζοφερές εικόνες. Τα χρόνια εκείνα, όπως μαθαίνουμε και από τον συγγραφέα, οι αγγελίες για πωλήσεις πολύτιμων αντικειμένων ήταν ο κανόνας, καθώς οι περισσότεροι είχαν ανάγκη από χρήματα και τρόφιμα και ανθούσε ο μαυραγοριτισμός. Το ημερολόγιο αναφέρει πόσο επιθυμούσαν ο Ιωάννης Βατόπουλος και οι φίλοι του να κάνουν μπάνιο στη θάλασσα, για να δραπετεύσουν έστω για λίγο από την πραγματικότητα αυτή, αλλά το Φάληρο είχε σε μεγάλο βαθμό επιταχθεί από τους Γερμανούς. Στα πλαίσια αυτά, ο ερασιτεχνικός αθλητισμός ήταν για τους νέους της περιόδου μια διέξοδος από την πραγματικότητα. Ο πατέρας του συγγραφέα αναφέρεται στον σύλλογο Σπόρτινγκ, που είχε ιδρυθεί στα Πατήσια από Κωνσταντινοπολίτες το 1936 και τους νέους που ασχολούνταν με το μπάσκετ στην ομάδα του, βρίσκοντας, έτσι, έναν μικρόκοσμο πέρα από τις δυσκολίες της καθημερινής ζωής.
Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια ενδιαφέρουσα προσθήκη στη βιβλιοθήκη όσων ασχολούνται με την ιστορία των Αθηνών, αλλά και μια αφήγηση που μέσα από τις διηγήσεις και το πλούσιο φωτογραφικό υλικό καθίσταται ελκυστική για τον κάθε αναγνώστη. Οι εικόνες μιας Αθήνας που δεν έχουμε γνωρίσει, μέσα από το ημερολόγιο ενός νέου της εποχής που αναφέρει ο τίτλος, μαζί και με τις πληροφορίες που παρέχει η διπλή αφήγηση, έχουν έναν νοσταλγικό τόνο για τους μεγαλύτερους και μια παιδευτική αξία για τους νεότερους, που παίρνουν μια εικόνα για το πώς έμοιαζε η Αθήνα πολλές δεκαετίες παλαιότερα.
