Της Άννας-Νικολέτας Γρίβα,
Οι περισσότεροι από εμάς –αν όχι όλοι– έχει χρειαστεί κάποια στιγμή στη ζωή μας να κάνουμε κάποια θεραπεία με τη χρήση αντιβιοτικών για την καταπολέμηση βακτηριακής λοίμωξης. Εάν δεν έχουμε ασθενήσει σοβαρά, είναι πιθανόν ο ιατρός να συνταγογραφήσει κάποιο αντιβιοτικό ευρέως φάσματος. Αν, όμως, η λοίμωξη είναι πιο βαριά, ή μετά τη χρήση του αντιβιοτικού αυτή δεν υποχωρήσει, συνιστάται να «γίνει ένα αντιβιόγραμμα», προκειμένου να προσδιοριστεί το βακτήριο που την προκαλεί και να χορηγηθεί πιο εξειδικευμένη θεραπεία.
Τι ακριβώς είναι, όμως, ένα αντιβιόγραμμα; Πρόκειται για μία μέθοδο που καθορίζει το καταλληλότερο αντιβιοτικό για την καταπολέμηση βακτηριακών λοιμώξεων, που συχνά κρίνεται απαραίτητη, αφού δεν ανταποκρίνονται όλοι οι τύποι βακτηρίων με τον ίδιο τρόπο στις αντιβιοτικές ουσίες, έχουν δηλαδή διαφορετική ανθεκτικότητα σε αυτές. Και ο λόγος είναι απλός: Η εξέλιξη.
Οι μικροοργανισμοί με την πάροδο των χρόνων έχουν εξελιχθεί και έχουν αναπτύξει μηχανισμούς αντοχής απέναντι σε ουσίες όπως τα αντιβιοτικά, που εμποδίζουν την ανάπτυξή τους ή τους θανατώνουν. Οι μηχανισμοί αυτοί οφείλονται είτε σε ενδογενείς τροποποιήσεις κυτταρικών συστατικών είτε στη λεγόμενη οριζόντια μεταφορά, δηλαδή την ανταλλαγή γενετικών πληροφοριών που είναι εγγεγραμμένες στο DNA (π.χ. μεταξύ βακτηρίων με την ανταλλαγή μορίων DNA, των πλασμιδίων).
Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων μηχανισμών είναι τα εξής:
- Η τροποποίηση του περιβλήματος του βακτηρίου με τη δημιουργία κάψας ή την έκκριση βλέννας για την προστασία του
- Η σποριογένεση, που μετατρέπει το βακτήριο σε μία ανθεκτικότερη μορφή ζωής
- Η πραγματοποίηση ενζυμικών αντιδράσεων εξουδετέρωσης του αντιβιοτικού μέσω διάσπασής του ή χημικής τροποποίησής του
- Η παράκαμψη μονοπατιών του μεταβολισμού του βακτηρίου, το οποίο μέσω άλλων δρόμων παράγει την ουσία που το αντιβιοτικό καταστρέφει, ή την προσλαμβάνει από το περιβάλλον
- Η δημιουργία αντλιών εξόδου του αντιβιοτικού από το εσωτερικό του βακτηρίου.
Πώς ακριβώς, όμως, λειτουργεί ένα αντιβιόγραμμα; Αρχικά, ο ιατρός απομονώνει δείγμα από το επίκεντρο της λοίμωξης που περιέχει τον παθογόνο μικροοργανισμό. Ύστερα, στο μικροβιολογικό πλέον εργαστήριο, ο μικροοργανισμός αναπτύσσεται σε ελεγχόμενο μέσο, τη λεγόμενη καλλιέργεια, προκειμένου να προσδιοριστεί η οικογένεια βακτηρίων στην οποία ανήκει. Τέλος, το εργαστηριακό προσωπικό τον καλλιεργεί σε άλλο μέσο που περιέχει δισκία, τα οποία απελευθερώνουν συγκεκριμένη συγκέντρωση αντιβιοτικών.
Στο νέο αυτό δισκίο, τα βακτήρια ξεκινούν να αναπτύσσονται. Γύρω, όμως, από τα δισκία των αντιβιοτικών, στα οποία δεν εμφανίζουν ανθεκτικότητα, δημιουργείται μία ζώνη, αποκαλούμενη «ζώνη καταστολής», που αποδεικνύει ότι τα βακτήρια δεν μπόρεσαν να σχηματίσουν αποικίες στην περιοχή όπου έδρασε το συγκεκριμένο αντιβιοτικό, θανατώνοντάς τα.
Τι πληροφορίες παίρνουμε τελικά, λοιπόν, από ένα αντιβιόγραμμα; Αρχικά, προσδιορίζουμε τη “MIC”, την ελάχιστη δηλαδή συγκέντρωση (σε μg/ml) ενός αντιβιοτικού που είναι ικανή να αναστείλει την ανάπτυξη του μικροοργανισμού που εξετάζουμε. Επιπλέον, μας δίνει τη δυνατότητα να κατηγοριοποιήσουμε το βακτήριο σε μία από τις εξής κατηγορίες, σε σχέση με το κάθε αντιβιοτικό: ευαίσθητο (susceptible – S), ανθεκτικό (resistant – R) και ενδιάμεσα ευαίσθητο (intermediate – I).
Στην πρώτη περίπτωση υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ανταπόκρισης στη θεραπεία, στη δεύτερη πιθανόν αυτή να αποτύχει, ενώ στην τρίτη, είναι προτιμότερο το συγκεκριμένο αντιβιοτικό να μην επιλεχθεί, εάν υπάρχουν άλλα αντιβιοτικά στα οποία το βακτήριο είναι πιο ευαίσθητο. Εάν η χρήση του, όμως, είναι απαραίτητη, θα πρέπει να χορηγηθεί σε υψηλότερη δόση.
Όπως γίνεται, λοιπόν, κατανοητό, τα αντιβιογράμματα αποτελούν μία πολύτιμη μέθοδο προσδιορισμού της κατάλληλης αντιβιοτικής ουσίας που πρέπει να χρησιμοποιηθεί, αναλόγως του είδους της βακτηριακής λοίμωξης. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως η χορήγηση του σωστού αντιβιοτικού είναι εξαιρετικά κρίσιμη τόσο για τον ίδιο τον ασθενή και την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη θεραπεία του, όσο και για την αποφυγή βακτηριακής αντοχής στον γενικότερο πληθυσμό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ερμηνεία Αντιβιογράμματος, vetinprogress.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Αντιβιόγραμμα: Ποιες είναι οι εφαρμογές του και τι είναι;, meygeia.gr. Διαθέσιμο εδώ
