Της Νίκης Καραχάλιου,
Υπάρχει ένας Βασιλιάς, που έγινε –έστω κι αν επί της ουσίας δεν έγινε– Βασιλιάς με ένα Δημοψήφισμα. Υπάρχει ένα Δημοψήφισμα, που διήρκησε όχι μία ούτε δύο, αλλά δέκα ολόκληρες ημέρες. Υπάρχει ένα δημοψήφισμα δέκα ολόκληρων ημερών, που το αποτέλεσμά του κατέληξε…στον κάδο των αχρήστων. Κι αυτό το πρωτότυπο Δημοψήφισμα, που οι ψηφοφόροι μαζί με την υπογραφή τους μπορούσαν να γράφουν ό,τι άλλο ήθελαν πάνω στο ψηφοδέλτιο, δεν θα μπορούσε να διεξαχθεί πουθενά αλλού, εκτός από την Ελλάδα του 1862, συνιστώντας, μάλιστα, έστω και άτυπα, το πρώτο Δημοψήφισμα, που έλαβε ποτέ χώρα στο ελληνικό κράτος. Για να φτάσουμε όμως, μέχρι το ευτράπελο Δημοψήφισμα του 1862, ακολούθησε μία σωρεία γεγονότων, καθόλου ευτράπελων κι αστείων.
Οθωνική Ελλάδα, 1862. Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος ταλανίζεται από την οικονομική δυσπραγία, αλλά κι από το γεμάτο παθογένειες πολιτικό σύστημα. Η κατάσταση είναι εμφανώς έκρυθμη και τα βέλη στρέφονται κατά του μονάρχη. Ο Όθων, αν και αγαπούσε την χώρα, ήταν πολιτικά άπειρος κι ανίκανος να διοικήσει ένα κράτος σαν την Ελλάδα, ενώ, ταυτόχρονα, η συνεχής εμπλοκή του σε ζητήματα που άπτονταν της εξωτερικής πολιτικής, δυσχέραιναν ακόμη περισσότερο τη θέση του. Όλα τα κοινωνικά στρώματα ήταν δυσαρεστημένα με τον Βασιλιά και τις πολιτικές του. Η Κυβέρνηση του Ιωάννη Κολοκοτρώνη επιχείρησε να εκτονώσει την κατάσταση, εντούτοις απέτυχε. Τον Οκτώβριο του 1862 κι ενόσω το βασιλικό ζεύγος περιόδευε στην επαρχία, ξεσπά αντιοθωνική επανάσταση στη Βόνιτσα και σύντομα σ’ ολόκληρη τη χώρα θα σημειωθούν εξεγέρσεις εναντίον του Μονάρχη. Η κυβέρνηση του Κολοκοτρώνη πέφτει και ο νέος επικεφαλής Δημήτριος Βούλγαρης προχώρησε άμεσα σε κατάργηση της μοναρχίας. Τη 12η Οκτωβρίου ο Όθωνας, υπό τον φόβο μιας νέας εμφύλιας διαμάχης, θα εγκαταλείψει για πάντα την Ελλάδα.
Μπορεί ο Όθωνας να ήταν πια παρελθόν για τη χώρα, δεν ισχύει, όμως, το ίδιο και για το μοναρχικό πολίτευμα. Εξάλλου, πέρα από το γεγονός ότι ήταν ελάχιστα μέχρι τότε τα κράτη της Ευρώπης με Αβασίλευτη Δημοκρατία, οι Έλληνες στο πρόσωπο του Μονάρχη έβλεπαν τον προστάτη και θεμελιωτή της Μεγάλης Ιδέας. Ο Βασιλιάς ήταν για τους Έλληνες ο «από μηχανής θεός», που θα έλυνε κάθε πρόβλημά τους και το κυριότερο, θα έφερνε εις πέρας το όραμα της Μεγάλης Ιδέας. Εξού και οι επαναστάτες συνεκάλεσαν τη Β΄ Εθνική Συνέλευση των Αθηνών «προς σύνταξιν της Πολιτείας και εκλογήν Ηγεµόνος». Οι εκλογές άρχισαν την 24η Νοεμβρίου, συμμετείχαν μόνο άνδρες, ενώ για πρώτη φορά στα χρονικά της Ιστορίας δινόταν δυνατότητα και στους Έλληνες της διασποράς, της Αμερικής και των αλύτρωτων περιοχών να συμμετάσχουν στην εκλογική διαδικασία. Οι οικογένειες, που είχαν προηγουμένως συνδεθεί με τον Όθωνα, αποκλείστηκαν.
Στα ψηφοδέλτια δεν υπήρχαν ονόματα και οι Έλληνες μπορούσαν να αναγράψουν το όνομα οποιουδήποτε μονάρχη επιθυμούσαν την εκλογή, ακόμα κι αν ο υποψήφιος δεν ήταν ενήμερος για τη συμμετοχή του. Στη συνέχεια δε, οι ψηφοφόροι ήταν υποχρεωμένοι να αναγράψουν το όνομά τους και να υπογράψουν. Όπως αντιλαμβάνεστε, το συγκεκριμένο Δημοψήφισμα δεν ήταν τίποτε άλλο από μια παρωδία, αφού το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού τότε ήταν αναλφάβητο και τις περισσότερες φορές δεν ήξεραν να ορθογραφήσουν ούτε το όνομά τους. Ουσιαστικά, επικράτησε ένα καθεστώς πιέσεων, αυθαιρεσιών, απειλών και πλαστογραφίας. Η Εθνοσυνέλευση, μάλιστα, από την πλευρά της, προπαγάνδιζε την εκλογή ενός Άγγλου ηγεμόνα, προκειμένου η Ελλάδα να τεθεί υπό την προστασία της κραταιάς Αυτοκρατορίας, ενώ ο Χαρίλαος Τρικούπης, πρεσβευτής ακόμη τότε της Ελλάδος στη Βρετανία, διαβεβαίωνε ότι αυτή ήταν και η πρόθεση των Άγγλων. Το αποτέλεσμα δικαίωσε την Εθνοσυνέλευση, δεδομένου ότι με συντριπτική πλειοψηφία ο λαός έκρινε –όχι και τόσο δημοκρατικά– ότι ο Πρίγκιπας Αλφρέδος, δευτερότοκος γιος της Βασίλισσας Βικτώριας και μετέπειτα Δούκας του Εδιμβούργου, θα ήταν ο καλύτερος μονάρχης.
Στο Δημοψήφισμα συμμετείχαν 240.000 Έλληνες και οι 230.000 από αυτούς ψήφισαν υπέρ του Αλφρέδου, μόλις έξι υπέρ του Γουλιέλμου (μετέπειτα Βασιλιάς Γεώργιος Α΄), ενώ στα υπόλοιπα ψηφοδέλτια αναγραφόταν απλώς το «Ορθόδοξος», εννοώντας το θρήσκευμα. Με το αποτέλεσμα διαφώνησε, εν τέλει, η αγγλική πλευρά και ιδίως η Βασίλισσα Βικτώρια, παρά τις κατ’ ιδίαν διαβεβαιώσεις προς τον Χαρίλαο Τρικούπη. Αρνητικός στην ανάληψη του ελληνικού θρόνου ήταν, μάλιστα, και ο ίδιος ο Αλφρέδος, ο οποίος μάλλον δεν μπορούσε να ξεπεράσει την τύχη του προηγούμενου Βασιλιά. Ως πρόσχημα, η Βασίλισσα Βικτώρια επικαλέστηκε την απαγόρευση του Πρωτοκόλλου του 1830, τα πραγματικά, όμως, αίτια αυτής της άρνησης, ιδίως αν σκεφτούμε ότι η αγγλική πλευρά επιθυμούσε διακαώς έναν Άγγλο Πρίγκιπα στον ελληνικό θρόνο για την εδραίωση της επιρροής της στον ελλαδικό χώρο, είναι άγνωστα.
Βέβαια, παρά την άρνηση της αγγλικής πλευράς, η Β’ Εθνοσυνέλευση κήρυξε στις 2 Ιανουαρίου του 1863 τον Αλφρέδο ως συνταγματικό μονάρχη, κίνηση, ωστόσο, εντελώς συμβολική. Τότε άρχισε να συζητείται μεταξύ των Άγγλων το όνομα του 17χρονου Γουλιέλμου της Δανίας. Πριν καν πει το ναι ο Γουλιέλμος, οι Έλληνες τον έφεραν στην Ελλάδα. Κι από Γουλιέλμος έγινε Γεώργιος, κι άλλο ένα δημοψήφισμα κατέληξε στον καλάθι των αχρήστων της Ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σκιαδάς Ελευθέριος Γ. (2022), Οι βασιλείς στην Ελλάδα, Βιβλιοθήκη της Εστίας, Αθήνα
- Βουδικλάρης Θ. Γ., Το Δημοψήφισμα του 1862 για την επιλογή Βασιλέως, Διαθέσιμο εδώ
