Του Σίμου Κωνσταντίνου,
Κάθε τόπος αποτελεί ένα ξεχωριστό μέρος, όχι μόνο για τις εδαφικές και ευρύτερα γεωγραφικές του ιδιομορφίες, αλλά και για τη συμπεριφορά των ντόπιων κατοίκων του, τη διάλεκτο, το φαγητό, καθώς και για τα έθιμα και τις παραδόσεις που διατηρεί ανά τα χρόνια.
Με το πέρας των γιορτών του Δωδεκαήμερου, σε αρκετά χωριά της βορειοανατολικής Ελλάδας και της Βουλγαρίας –πιο συγκεκριμένα στην Ανατολική Ρωμυλία και την Ανατολική Θράκη– ζωντανεύει το έθιμο της «Μπάμπως», γνωστό και ως «μέρα της μαμής». Επίσης, στα βουλγάρικα αναφέρεται ως “babinden” και στα τουρκικά ως “babugun” (Μπάμπω σημαίνει ηλικιωμένη γυναίκα και αποτελούσε την πιο λαϊκότροπη μορφή της λέξης αυτής).
Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτό το έθιμο –όπου προφανώς ανά περιοχή παρουσίαζε κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που ταιριάζουν στον εκάστοτε τόπο– οι γυναίκες του χωριού πήγαιναν στο σπίτι της μαμής ή της γριάς γυναίκας και τη στόλιζαν με λουλούδια, γλεντούσαν και χόρευαν. Ειδικότερα, στον στολισμό της Μαμής χρησιμοποούνταν λουλούδια, κρεμμύδια, σταφίδες, σύκα, χαρούπια και σκόρδα. Επιπλέον, στο κέντρο του τραπεζιού που θα γινόταν το γλέντι, ήταν τοποθετημένη μια πιατέλα, ονόματι «ΣΧΗΜΑ», όπου είχε μια αναπαράσταση των γεννητικών οργάνων, με τις γυναίκες να αφηγούνται λεπτομέρειες της ερωτικής τους ζωής. Μετά τη διαδικασία του στολισμού της, καθόταν σε ένα σημείο και δεχόταν τα δώρα των υπολοίπων, ενώ, παράλληλα, οι άλλες γυναίκες τις έπλεναν τα χέρια, μια διαδικασία που συμβόλιζε τον σεβασμό απέναντί της. Ωστόσο, κατά το όλο γλέντι απαγορευόταν να συμμετάσχουν οι άγαμες και οι άτεκνες γυναίκες, καθώς ήταν ένα έθιμο αφιερωμένο στη γονιμότητα της γυναίκας, καθώς, επίσης, και του ρόλου της στη διαιώνιση του γένους.
Έπειτα, πήγαιναν τη Μπάμπω με ένα αμάξι, το οποίο ήταν στολισμένο με λουλούδια, στο κέντρο του χωριού, όπου γινόταν αναπαράσταση της γέννας, της ονοματοδοσίας και, εν συνεχεία, η βάπτιση του παιδιού. Οι γυναίκες χόρευαν και διασκέδαζαν ελεύθερα, χωρίς τους κοινωνικούς περιορισμούς που επιβάλλονταν τις τότε εποχές, με τον μουσικό/γκαϊντατζή που τους συνόδευε στον χορό να παίρνει από πριν όρκο ότι δεν θα μαρτυρήσει όλα αυτά που θα έβλεπε.
Η μέρα της μαμής αποτελεί σύμβολο της γυναικείας γονιμότητας, της ευγονίας και της ευκαρπίας της φύσης. Στο επίκεντρο του εθίμου βρίσκεται η μαμή, δηλαδή η ηλικιωμένη γυναίκα του χωριού, η οποία συνήθως είχε καθήκοντα μαίας προξενήτρας και σαβανώτρας και μοιρολογίστρας (όλα τα βασικά στάδια της τότε ζωής μιας γυναίκας). Κι αν έλειπε η μαμή, στη θέση της τιμούσαν την πιο γριά του χωριού, τη μπάμπω, η οποία ήταν η γυναίκα του χωριού με τη μεγαλύτερη εμπειρία ως μάνα αλλά και ως γιαγιά, έχοντας αναθρέψει πολλά παιδιά στον βίο της.
Αυτό το έθιμο αποτελούσε τη μετάβαση από το γιορτινό Δωδεκαήμερο του χειμώνα στον προσεχή ερχομό της καρποφορίας της γης κατά την άνοιξη, η οποία ήταν, επίσης, πολύ απαραίτητη για την επιβίωση και τη συνέχεια του γένους τους. Η έκλειψη της συγκεκριμένης παράδοσης επήλθε έπειτα από τη γεωργική κυρίως τεχνολογική ανάπτυξη των κατοίκων αυτών των περιοχών, καθώς μπορούσαν πιο αποτελεσματικά να διασφαλίσουν το επίπεδο παραγωγής αγαθών για να μπορούν να επιβιώνουν με άνεση.
Η 8η του Γενάρη, λοιπόν, γιορτή της Αγίας Δομνίκης (εκ του Dominus, δηλ. κυρίαρχος) είναι αφιερωμένη αποκλειστικά και μόνο στις παντρεμένες γυναίκες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μ. Γ. Βαρβούνης, «Λαϊκές Θρησκευτικές Τελετουργίες στην Ανατολική και τη Βόρεια Θράκη», Πορεία, Αθήνα, 2010, politeianet, διαθέσιμο εδώ
- Η μέρα της Μαμής ή Μπάμπως, Παρατηρητής της Θράκης, διαθέσιμο εδώ
