Της Μιχαέλας Αθηνιώτη,
Στις 13 Νοέμβρη του 2022, τα ξημερώματα έλαβε χώρα μια τετραπλή δολοφονία στο Idaho της Αμερικής. Η αστυνομία καθυστερούσε εξαρχής, συχνά έκανε λάθη, αλλά και άλλαζε τα λεγόμενά της, κάθε φορά παρατείνοντας το διάστημα των ερευνών και μην αποδίδοντας δικαιοσύνη στα 4 θύματα, φοιτητές του πανεπιστημίου του Idaho. Μέσα σε όλο αυτό το διάστημα, από την ημέρα εκείνη που ανακοινώθηκε στα μέσα η δολοφονία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βουίζουν συνεχώς και ανακυκλώνουν τις πληροφορίες, με τον καθένα να προσπαθεί να δώσει τη δική του θεωρία σχετικά με το ποιος είναι ο δολοφόνος, και το ποια είναι τα αίτια αυτού του φριχτού εγκλήματος, επισημαίνοντας τα όποια λάθη θεωρεί ο καθένας ότι η αστυνομία έχει διαπράξει, και δίνοντας τη δική του οπτική, για τον τρόπο με τον οποίο έχασαν τελικά τη ζωή τους οι τέσσερις φοιτητές.
Το φαινόμενο αυτό, δηλαδή, η ανάληψη της θέσης του ειδικού από κάθε άτομο με πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν είναι σπάνιο. Σε κάθε έγκλημα ή τραγωδία, πολλοί συνηθίζουν να αναλαμβάνουν τον ρόλο της αστυνομίας, των ειδικών ντετέκτιβ, των εγκληματολόγων ή και των ψυχολόγων, προσπαθώντας να αναλύσουν το προφίλ και το παρελθόν των δραστών, και καταλήγοντας στην ανικανότητα της τοπικής αστυνομίας να εξιχνιάσει το έγκλημα. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε όλο τον κόσμο.
Όλοι θαμπωμένοι από τη δύναμη της ελεύθερης έκφρασης που τους δίνεται μέσω της χρήσης του διαδικτύου προσπαθούν να πείσουν με την άποψή τους ότι μπορούν να βοηθήσουν τους ειδικούς στη δουλειά τους. Πολλάκις, όμως, η δράση αυτήν των πολιτών έχει οδηγήσει στα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα.
Όταν πολλαπλασιάζονται οι πηγές πληροφόρησης, είναι αναμενόμενο ότι αλλοιώνονται και οι πληροφορίες. Παράλληλα, όλοι όσοι αναρτούν δημοσιεύσεις, κάνουν βίντεο και γενικότερα προσπαθούν να αναλύσουν τα δεδομένα, παίρνουν όλες τις πληροφορίες που διαθέτουν από επίσημες πηγές, δηλαδή την ίδια την αστυνομία και τους ειδικούς ρεπόρτερ που συνεργάζονται μαζί της. Το αποτέλεσμα είναι ότι στην προσπάθειά τους να διαφοροποιηθούν από όλους τους υπόλοιπους, συχνά προσθέτουν δικά τους στοιχεία στην ιστορία, ή τη μεταδίδουν με βάση τις δικές τους εμπειρίες και τα γνωστικά σχήματα, αλλάζοντας το νόημα του περιεχομένου της και δυσχεραίνοντας τη δουλειά των ειδικών.
Στο τέλος, το μοναδικό προϊόν όλων των αναμεταδόσεων είναι η συχνή αντίθεση των λεγομένων, οι αντικρουόμενες απόψεις και τα ψευδή, παραποιημένα στοιχεία.
Οι χρήστες του διαδικτύου συνηθίζουν να ανεβάζουν δημοσιεύσεις σχετικά με τις θεωρίες τους στο Reddit, μία αμερικανική ιστοσελίδα συγκέντρωσης ειδήσεων, όπου μπορούν να αναρτούν εικόνες, βίντεο, κείμενα ή και συνδέσμους. Η ιστοσελίδα είναι γνωστή για την ανάπτυξη θεωριών σχετικά με μυστήρια ή και εγκληματικές ενέργειες, από χρήστες που τους αρέσει να ασχολούνται όχι μόνο με την επικαιρότητα, αλλά γενικότερα με ιστορίες του προαναφερόμενου περιεχομένου. Επιπλέον, πολλοί ανεβάζουν βίντεο μεγάλης διάρκειας στην πλατφόρμα του YouTube ή και σειρά από μικρά clips στα YouTube shorts ή στην εφαρμογή του TikTok, όπου συνθέτουν τα στοιχεία με τρόπο, ώστε να αποδείξουν ότι ο δικός τους συλλογισμός είναι ο σωστός δρόμος που θα οδηγήσει προς την εξιχνίαση του εγκλήματος. Συνήθως, όμως, η φαντασία του καθενός μας δεν είναι αρκετή και χρειάζονται πραγματικά στοιχεία.
Όλοι έχουμε την έμφυτη ανάγκη –ως όντα κοινωνικά– να ενδιαφερθούμε για τον συνάνθρωπό μας και να προσπαθήσουμε να δώσουμε μια λύση στο πρόβλημά του. Το πρόβλημα είναι όταν ξεπερνάμε τα όρια και ξεχνάμε πως δεν είναι ο καθένας υπεύθυνος για την απονομή της δικαιοσύνης και ότι υπάρχει υπεύθυνος θεσμός που αναλαμβάνει τη διατήρησή της.
Αν και το διαδίκτυο έχει πολλά πλεονεκτήματα, έχει και αρνητικές πλευρές. Τα διαδικτυακά εγκλήματα είναι από τα πιο συχνά και μέσω της χρήσης του διαδικτύου είναι πολύ πιο εύκολο κάποιος να γίνει εγκληματίας ή και θύμα. Ναι μεν μπορεί να βοηθήσει –κάποιες φορές– στην εξιχνίαση κάποιων ειδεχθών πράξεων, εν τούτοις, όπως προαναφέρθηκε, αρκετά συχνά περιπλέκει τις καταστάσεις.
Στο έγκλημα του Idaho, που αναφέρεται στην αρχή του κειμένου, η χρήση του διαδικτύου και η ανάπτυξη θεωριών από τους πολίτες δυσκόλεψε την εργασία της αστυνομίας, που άργησε να συλλέξει αρκετά στοιχεία από τον τόπο του εγκλήματος και μετά την τεραστίων διαστάσεων διάδοση των πληροφοριών και μέσω της αλλοίωσής τους, ήταν δύσκολη η εξακρίβωση του αν κάποιο στοιχείο ήταν πλαστό ή όχι. Συγκεκριμένα, θέμα συζήτησης πολλών ημερών υπήρξε το αν ένα γάντι δίπλα σε έναν κάδο σκουπιδιών ήταν εκεί από την αρχή των ερευνών ή αν τοποθετήθηκε αργότερα. Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τον αρχηγό της αστυνομίας, συνέπεια των τρελών θεωριών που κυκλοφορούσαν στο διαδίκτυο σχετικά με την τετραπλή δολοφονία ήταν οι απειλές θανάτου στις οικογένειες των θυμάτων. Η συνεχής διαδικτυακή παρενόχληση ήταν, επίσης, πολύ έντονη. Επομένως, είναι εμφανές ότι η εμπλοκή του καθενός από εμάς μπορεί να δημιουργήσει εμπόδια στην έρευνα και να γεννήσει καινούρια προβλήματα προς επίλυση.
Βέβαια, η παραπληροφόρηση μέσω διαδικτύου είναι καθημερινό γεγονός, που αφορά από τα πιο απλά έως τα πιο σύνθετα φαινόμενα. Από άρθρα clickbait, που αφορούν κάποια ιατρική ανακάλυψη μαγική, έως ακόμα και τον υποτιθέμενο θάνατο ενός ηθοποιού στη ζωή, και όχι σε κάποια ταινία, ή την εμπλοκή σε σύνθετα και σημαντικά φαινόμενα, όπως την απονομή δικαιοσύνης.
Γενικότερα, κυρίως λόγω αυτής της παραπληροφόρησης, είναι δύσκολο κάποιος που δεν είναι υποψιασμένος να μπορέσει να ξεχωρίσει τις επίσημες πηγές από κάποιον που απλώς λέει τη γνώμη του, και να μην τη λάβει υπόψιν του στα σοβαρά. Ειδικότερα, κυρίως επειδή προφίλ ή άτομα που έχουν το ενδιαφέρον να ασχολούνται με την ανάπτυξη θεωριών, συγκεντρώνουν γύρω τους υποστηρικτές και φαίνεται να διαθέτουν κάποια αξιοπιστία, αυτό διευρύνει την ακτίνα επιρροής τους, αποδίδοντάς τους ακόμα μεγαλύτερη δύναμη. Τα περισσότερα κανάλια, παραδείγματος χάριν, στο YouTube με περιεχόμενο την εξιχνίαση εγκλημάτων, έχουν χιλιάδες συνδρομητές, με αποτέλεσμα ο αλγόριθμος να διαδίδει περισσότερο το περιεχόμενό τους και να το προτείνει και σε άλλους χρήστες.
Εδώ, όμως, πρέπει να γίνει μια σημαντική διάκριση. Υπάρχει διαφορά μεταξύ της ανάπτυξης προσωπικών θεωριών και της ανάλυσης δεδομένων βάσει ελλιπών στοιχείων και της απλής αναμετάδοσης πληροφοριών στον Τύπο με τη μορφή ειδήσεων, που έχουν ως μοναδικό σκοπό την αύξηση της εμβέλειας των επίσημων πηγών πληροφόρησης. Η απλή αναφορά των ειδήσεων και η παραπομπή στα μέσα ενημέρωσης και σε διαπιστευμένους δημοσιογράφους βοηθάει στην ενημέρωση του κοινού, χωρίς να δημιουργεί περαιτέρω προβλήματα. Σε αυτό το σημείο, όμως, δημιουργείται ένα όριο. Ένα όριο με γραμμή λεπτή και χρειάζεται μεγάλη προσοχή για να μην ξεπεραστεί.
Τελικά, αν και το μυστήριο της δολοφονίας των τεσσάρων φοιτητών έφτασε στο τέλος του, μετά το πέρας δύο μηνών, το πρόβλημα της εμπλοκής των πολιτών σε ζητήματα της αστυνομίας και η έντονη παραπληροφόρηση μέσω των κοινωνικών δικτύων παραμένει ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Wild internet theories on University of Idaho quadruple murders have led to DEATH threats to victims’ families, police captain reveals, dailymail.co.uk, διαθέσιμο εδώ
