Της Φένιας Γιαννακοπούλου,
Αφορμή για την ενασχόληση με το ιδιαίτερο νομικό ζήτημα της απέλασης υπήρξε η ακόλουθη, εντυπωμένη στο νου της πλειοψηφίας των Ελλήνων πολιτών, φράση: «Η Ελλάδα είναι το σταυροδρόμι δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών». Αν και συνήθως χρησιμοποιείται προς αποτύπωση της στρατηγικής σημασίας θέσης, στην οποία βρίσκεται η χώρα μας, θα μπορούσε να χρησιμεύσει και ως ενός είδους υπόμνηση των δεινών, με τα οποία αυτή είναι καταδικασμένη να έρχεται αντιμέτωπη, μεταξύ των οποίων και οι ανεξέλεγκτες ροές μεταναστών από χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής.
Δεδομένου ότι η οργάνωση της φυγής από τα πάτρια εδάφη γίνεται τάχιστα και υπό καθεστώς αγωνίας και φόβου, η συγκέντρωση των –αναγκαίων για τη νόμιμη είσοδο και παραμονή στο κράτος υποδοχής– εγγράφων εμφαίνεται, αν όχι αδύνατη, σίγουρα ιδιαιτέρως δυσχερής. Λαμβανομένου, παράλληλα, υπόψη του δυσκίνητου και χρονοβόρου χαρακτήρα της διαδικασίας χορήγησης και ανανέωσης αδειών διαμονής, αρκετοί αλλοδαποί καταλήγουν έκθετοι στον κίνδυνο βίαιης απομάκρυνσής τους από τη χώρα. Την εν λόγω απομάκρυνση μπορεί να επιβάλουν με απόφασή τους τα ποινικά δικαστήρια ή τα έχοντα σχετική αρμοδιότητα διοικητικά όργανα, όχι αδιακρίτως, αλλά μόνο εφόσον πληρούνται οι αναφερόμενες στο νόμο προϋποθέσεις.
Παρότι μετά την κατάργηση του άρθρου 74 του Ποινικού Κώδικα, η φύση του μέτρου της απέλασης είναι αποκλειστικά διοικητική, αξίζει να ανατρέξουμε στην καταργηθείσα ρύθμιση, προκειμένου να κατανοήσουμε τις διαφορές που υπήρχαν μεταξύ των δύο μορφών απέλασης, και σε δεύτερο χρόνο τα προβλήματα που δημιούργησε η εξαφάνιση του θεσμού της δικαστικής απέλασης. Υπό το καθεστώς του προϊσχύοντος ΠΚ, το δικαστήριο με την ίδια απόφαση, με την οποία καταδίκαζε αλλοδαπό για ορισμένη αξιόποινη πράξη, εδύνατο να επιβάλει ως μέτρο ασφαλείας και την απέλασή του.
Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο 74 ανέφερε τα εξής: «Με την επιφύλαξη των σχετικών διατάξεων που περιλαμβάνονται σε διεθνείς συμβάσεις που έχουν κυρωθεί από τη χώρα, το δικαστήριο μπορεί να διατάξει την απέλαση αλλοδαπού που καταδικάσθηκε σε κάθειρξη, εάν κρίνει ότι η παραμονή του στη χώρα δεν συμβιβάζεται προς τους όρους της κοινωνικής συμβίωσης, λαμβάνοντας υπόψη ιδίως το είδος του εγκλήματος για το οποίο καταδικάστηκε, το βαθμό της υπαιτιότητάς του, τις ειδικές συνθήκες τέλεσης της πράξης, τις συνέπειες αυτής, το χρόνο παραμονής του στο ελληνικό έδαφος, τη νομιμότητα ή μη της παραμονής του, την εν γένει συμπεριφορά, τον επαγγελματικό προσανατολισμό, την ύπαρξη οικογένειας και γενικότερα το βαθμό ένταξης αυτού στην ελληνική κοινωνία […]. Η απέλαση εκτελείται αμέσως μετά την έκτιση της ποινής ή την απόλυση από τις φυλακές. Το ίδιο ισχύει και όταν η απέλαση επιβλήθηκε από το δικαστήριο ως παρεπόμενη ποινή. Το δικαστήριο μπορεί, επίσης, να διατάξει την απέλαση από τη χώρα κάθε αλλοδαπού, στον οποίο επιβλήθηκε μέτρο ασφάλειας των ΠΚ69, 71 και 72. Σε αυτή την περίπτωση, η απέλαση μπορεί να διαταχθεί σε αντικατάσταση αυτών των μέτρων (ενν. των μέτρων ασφαλείας) […]. Εάν, σύμφωνα με την αιτιολογημένη έκθεση της αστυνομικής αρχής, η απέλαση δεν είναι εφικτή για οποιονδήποτε λόγο και ιδίως επειδή: α) ο αλλοδαπός είναι ανιθαγενής ή ζητεί διεθνή προστασία ή απολαμβάνει διεθνή προστασία, ή β) δε λειτουργεί ή δεν συνεργάζεται η προξενική αρχή της χώρας καταγωγής του ή γ) η χώρα του δεν συνιστά ασφαλή προορισμό ή τυχόν επιστροφή συνιστά παραβίαση του ΕΣΔΑ 3 ή δ) δεν τον δέχεται η χώρα καταγωγής του, τότε, μετά την υφ’ όρον απόλυση ή την έκτιση ποινής, ο εισαγγελέας πλημμελειοδικών του τόπου κράτησης αναστέλλει υποχρεωτικά με διάταξή του την απέλαση, επιβάλλει τους όρους που προβλέπονται στην παρ.3 του ΠΚ100 ή ορισμένους από αυτούς και ο κρατούμενος απολύεται αμέσως».
Όσον αφορά στη διοικητική απέλαση, στο άρθρο 76 του ν.3386/2005 προβλέπεται ότι: «Η διοικητική απέλαση αλλοδαπού επιτρέπεται εφόσον:
α) Έχει καταδικασθεί τελεσίδικα σε ποινή στερητική της ελευθερίας τουλάχιστον ενός έτους ή, ανεξαρτήτως ποινής, για εγκλήματα προσβολής του πολιτεύματος, προδοσίας της χώρας, εγκλήματα σχετικά με την εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών, νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, διεθνή οικονομικά εγκλήματα, εγκλήματα με χρήση μέσων υψηλής τεχνολογίας, εγκλήματα περί το νόμισμα, εγκλήματα αντίστασης, αρπαγής ανηλίκου, κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, κλοπής, απάτης, υπεξαίρεσης, εκβίασης, τοκογλυφίας, του νόμου περί μεσαζόντων, πλαστογραφίας, ψευδούς βεβαίωσης, συκοφαντικής δυσφήμισης, λαθρεμπορίας, για εγκλήματα που αφορούν τα όπλα, αρχαιότητες, την προώθηση λαθρομεταναστών στο εσωτερικό της χώρας ή τη διευκόλυνση της μεταφοράς ή προώθησης τους ή της εξασφάλισης καταλύματος σε αυτούς για απόκρυψη και εφόσον η απέλαση του δεν διατάχθηκε από το αρμόδιο δικαστήριο.
β) Έχει παραβιάσει τις διατάξεις του νόμου αυτού.
γ) Η παρουσία του στο ελληνικό έδαφος είναι επικίνδυνη για τη δημόσια τάξη ή την ασφάλεια της Χώρας.
δ) Η παρουσία του στο ελληνικό έδαφος συνιστά κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, επειδή πάσχει από λοιμώδες νόσημα ή ανήκει σε ομάδες ευάλωτες σε λοιμώδεις ασθένειες, ιδίως λόγω της κατάστασης της δημόσιας υγείας στη χώρα προέλευσής τους ή της χρήσης ενδοφλέβιων μη σύννομων ουσιών ή του ότι είναι εκδιδόμενο πρόσωπο, κατά την έννοια των διατάξεων του νόμου 2734/1999, ή του ότι διαμένει υπό συνθήκες που δεν πληρούν τους στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής, όπως τα θέματα αυτά καθορίζονται από υγειονομικές διατάξεις.
Η απέλαση διατάσσεται με απόφαση του οικείου Αστυνομικού Διευθυντή και, προκειμένου περί Γενικών Αστυνομικών Διευθύνσεων Αττικής και Θεσσαλονίκης, από τον αρμόδιο για θέματα αλλοδαπών Αστυνομικό Διευθυντή ή ανώτερο Αξιωματικό, που ορίζεται από τον οικείο Γενικό Αστυνομικό Διευθυντή, αφού προηγουμένως δοθεί στον αλλοδαπό προθεσμία τουλάχιστον σαράντα οκτώ ωρών για να υποβάλει τις αντιρρήσεις του».
Ο μόνος τρόπος, με τον οποίο ο αλλοδαπός μπορούσε να αναστείλει την εκτέλεση της απέλασής του, ήταν η άσκηση έφεσης κατά της καταδικαστικής απόφασης (ΠΚ104 παρ.2). Στην περίπτωση δε της διοικητικής απέλασης, η χρήση αμφότερων των μέσων προστασίας ενάντια στην απόφαση του Αστυνομικού Διευθυντή (προσωρινή διαταγή, αναστολή εκτέλεσης, αίτηση ακύρωσης), είναι δυνατή μόνο κατόπιν εξάντλησης, εκ μέρους του αλλοδαπού, των δυνατοτήτων ενδικοφανούς προσφυγής.
Κατά την Αιτιολογική Έκθεση του ισχύοντος ΠΚ, σκοπός της κατάργησης του θεσμού της δικαστικής απέλασης υπήρξε η ανάγκη επικράτησης στη χώρα μας συνθηκών ανάλογων των ήδη ισχυόντων στα λοιπά σύγχρονα ευρωπαϊκά κράτη. Η αγνότητα των προθέσεων δε στάθηκε ικανή να καλύψει την αδυναμία του ελληνικού δικαιοδοτικού μηχανισμού να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, η οποία οφείλεται στο ότι αφενός η διοίκηση δεν είναι συνδεδεμένη με το σύστημα των ποινικών δικαστηρίων για την έκδοση δικαστικών αποφάσεων και αφετέρου, η διοικητική πράξη απέλασης –εν αντιθέσει με τη δικαστική απόφαση– δεν είναι άμεσα εκτελεστή.
Η προχειρότητα, λοιπόν, με την οποία ο ποινικός νομοθέτης χειρίστηκε αυτό το σημαντικό ζήτημα, τον καταδικάζει στην ποινή να εξεύρει απάντηση στο ακόλουθο σκληρό ερώτημα: Σε ποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα παρατηρείται το φαινόμενο, απελαθέντες αλλοδαποί να μετακινούνται ανενόχλητοι εντός της επικράτειας επί σειρά ετών μέχρις έκδοσης οριστικής απόφασης επί της προσφυγής τους κατά της σχετικής διοικητικής πράξης;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Διοικητική και Δικαστική Απέλαση: Μία σύντομη συγκριτική επισκόπηση, διαθέσιμο εδώ
- Το κενό που αφήνει η κατάργηση της Δικαστικής Απέλασης, διαθέσιμο εδώ
- Άρθρο 76: Προϋποθέσεις και διαδικασία διοικητικής απέλασης, διαθέσιμο εδώ
- Ποινικός Κώδικας-Γενικό Μέρος, διαθέσιμο εδώ
