Του Χρήστου Μουτή,
Ο Ζαγρεύς -του οποίου το όνομα αντιστοιχεί αδρά σε «μεγάλος κυνηγός»- πρόκειται για μία από τις πιο αινιγματικές φιγούρες της Ελληνικής Μυθολογίας. Ένας χθόνιος θεός, αποτελούσε κέντρο της λατρείας του Ορφισμού, ενός μυστηριακού κινήματος, του οποίου οι οπαδοί υποστήριζαν ότι είχε ως ιδρυτή τον Ορφέα, τον μυθικό ποιητή και τραγουδοποιό που κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο σε μια -ανεπιτυχή- προσπάθεια να ανακτήσει τη χαμένη σύζυγό του, Ευρυδίκη, από τα δεσμά του Άδη.
Οι γονείς του Ζαγρέα, σύμφωνα με την ορφική παράδοση, ήταν ο Ζεύς -με τη μορφή όφεως- και η Περσεφόνη. Ο Ζεύς είχε προορίσει τον Ζαγρέα ως διάδοχό του και κυρίαρχο των πάντων, όμως η ζηλόφθονη σύζυγός του, Ήρα, κατέστρωσε ένα σχέδιο, επιστρατεύοντας τους Τιτάνες. Οι τελευταίοι επισκέφθηκαν το νεαρό Ζαγρέα στο όρος Ίδη, χρησιμοποιώντας παιχνίδια για να του αποσπάσουν την προσοχή και του επιτέθηκαν. Ο Ζαγρεύς, προσπάθησε να αποδράσει μεταμορφωμένος σε λιοντάρι, τίγρη, άλογο, φίδι και εν τέλει ταύρο, αλλά οι Τιτάνες τον έπιασαν και τον διαμέλισαν, μαγειρεύοντας και κατασπαράζοντας τα απομεινάρια της σορού του. Ο Ζεύς, εξοργισμένος με την είδηση αυτών των νέων, εξαπέλυσε κεραυνούς, μετατρέποντας τους Τιτάνες σε στάχτη. Η ανάμειξη της τιτάνιας στάχτης με το χυμένο ιχώρ -θεία υπόσταση- του Ζαγρέα, οδήγησε στη δημιουργία του ανθρωπίνου γένους. Σύμφωνα με τους ορφικούς, οι άνθρωποι έχουν διττή φύση: Το σώμα, με τιτάνια προέλευση, που είναι ακάθαρτο και πρέπει να απορριφθεί, καθώς οδηγεί στο κακό και την αμαρτία, και την ψυχή, που αποτελεί τμήμα της θεϊκής υπόστασης του Ζαγρέα. Στόχος των ορφικών είναι η επανασύνδεση των πιστών με το θείο στοιχείο, μέσω της συμμετοχής τους στα Ορφικά Μυστήρια, αποσκοπώντας στη λύτρωση από τη μιαρή φύση τους.
Η ιστορία του Ζαγρέα, ωστόσο, δεν τελειώνει εδώ. Σύμφωνα με την παράδοση, το μοναδικό μέρος του σώματός του, που επέζησε του «Σπαραγμού» -όπως ήταν γνωστό το συμβάν στους ορφικούς- ήταν η παλλόμενη καρδιά του. Η θεά Αθηνά συνέλεξε την καρδιά -αποκτώντας με αυτόν τον τρόπο το προσωνύμιο «Παλλάς» σε αυτήν την εκδοχή- και την παρέδωσε στον Δία. Υπάρχουν περαιτέρω παραλλαγές της ιστορίας για το τι συνέβη στη συνέχεια: Σε μία από αυτές, ο Ζεύς κατασπάραξε ο ίδιος την καρδιά του Ζαγρέα και γέννησε στη συνέχεια τον Διόνυσο. Σε άλλη, θρυμμάτισε την καρδιά σε σκόνη και τη διέλυσε σε ποτό που πρόσφερε στη Σεμέλη, που γέννησε τον Διόνυσο η ίδια. Διαφορετική εκδοχή αναφέρει πως ο Ζεύς τοποθέτησε την καρδιά σε ένα γλυπτό ομοίωμα του Διονύσου, το οποίο αμέσως ζωντάνεψε. Ανεξαρτήτως της παραλλαγής, ο Ζαγρεύς κατάφερε να αναγεννηθεί ή μετενσαρκωθεί με τη μορφή του Διονύσου.
Ο μύθος του Ζαγρέα παρουσιάζει ορισμένες ομοιότητες με το μύθο του Όσιρη, της Αιγυπτιακής Μυθολογίας, καθώς και οι δύο θεοί προορίζονταν για απόλυτη κυριαρχία, προτού διαμελιστούν λόγω ενός φθονερού πλάνου, αλλά παρόλα αυτά κατορθώνουν να αναγεννηθούν.
Ο ρόλος του Ζαγρέα εκτός του Ορφισμού δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρος. Η αρχαιότερη αναφορά του εντοπίζεται σε ένα απόσπασμα από το χαμένο έπος Ἀλκμαιωνίς, που χρονολογείται περίπου στον 6ο αιώνα π.Χ. Σε αυτό το απόσπασμα, ο Ζαγρεύς επικαλείται στην ίδια πρόταση με τη Γαία ως «ο ύψιστος όλων των θεών», αν και η σύγχρονη ερμηνεία τον τοποθετεί στην κορυφή μόνο των υποχθόνιων θεοτήτων. Ο περίφημος τραγωδός Αισχύλος, σε ένα απόσπασμα από το χαμένο του έργο Σίσυφος, φαίνεται να ταυτοποιεί τον Ζαγρέα ως υιό του Άδη, όμως σε ένα άλλο έργο του, Αιγύπτιοι, ταυτίζει τον Ζαγρέα με τον ίδιο τον Άδη. Λόγω των περιορισμένων πηγών που έχουν επιβιώσει για τη λατρεία του θεού, χαρακτηριστικό της μυστικοπάθειας των Ορφικών και Διονυσιακών Μυστηρίων, ο Ζαγρεύς, πέρα από τη συσχέτιση με τον Διόνυσο, εξακολουθεί να καλύπτεται από ένα πέπλο μυστηρίου για τη συνεισφορά του στον ευρύτερο ελληνικό κόσμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- theoi.com, Zagreus, διαθέσιμο εδώ
- britannica.com, Zagreus, διαθέσιμο εδώ
- worldhistory.org, Zagreus, διαθέσιμο εδώ
- Hard, Robin (2004), The Routledge Handbook of Greek Mythology, Λονδίνο: Εκδόσεις Routledge.
