Της Ιωάννας Κουτσοτόλη,
Τον Ιούλιο του 2013, η 12χρονη Kali Hardig είχε μόλις γυρίσει από το Willow Springs, ένα υδάτινο πάρκο κοντά στο σπίτι της, όπου απολάμβανε ένα αγαπημένο της χόμπι, το κολύμπι. Δυστυχώς, αυτό που δεν γνώριζε είναι ότι μαζί της είχε φέρει και έναν επισκέπτη, ο οποίος άρχιζε να καταστρέφει με ταχύ ρυθμό τον εγκεφαλικό της ιστό. Αυτός ο επισκέπτης ακούει στο όνομα εγκεφαλοφάγα αμοιβάδα, ή αλλιώς Naegleria fowleri. Η Kali υπήρξε τυχερή μέσα στην ατυχία της, αφού εξαιτίας της έγκαιρης αναζήτησης ιατρικής περίθαλψης αποτελεί πλέον μία από τις ελάχιστες περιπτώσεις ανθρώπων που κατάφεραν να επιβιώσουν από την εισβολή του συγκεκριμένου μικροοργανισμού. Ποια είναι όμως αυτή η αμοιβάδα, της οποίας η δράση δικαίως χαρακτηρίζεται ως θανατηφόρα;
Η Naegleria fowleri αποτελεί ένα θερμόφιλο μονοκύτταρο μικρόβιο, το μοναδικό του είδους Naegleria που μολύνει τον άνθρωπο. Ζει ελεύθερο σε ενδιαιτήματα γλυκού, ζεστού νερού (λίμνες, ποτάμια, θερμές πηγές), καθώς και στο έδαφος, ενώ δεν ευδοκιμεί στα αλμυρά νερά. Όσο πιο ζεστό είναι το νερό, τόσο καλύτερες οι συνθήκες για την επιβίωση και τον πολλαπλασιασμό της. Σε αρκετές περιπτώσεις βρίσκεται σε σωλήνες, πισίνες και σιντριβάνια, τα οποία είτε δεν είναι επαρκώς συντηρημένα, είτε δεν έχουν λάβει την κατάλληλη χλωρίωση. Η εγκεφαλοφάγα αμοιβάδα εντοπίζεται με τρεις μορφές, ανάλογα με το στάδιο του κύκλου ζωής της. Συγκεκριμένα, οι 3 μορφές είναι οι κύστες, οι τροφοζωίτες και οι μαστιγωτές μορφές. Ας εξετάσουμε πως οι τροφοζωίτες μολύνουν τον άνθρωπο και τα ζώα, εισβάλοντας στη ρινική κοιλότητα και από εκεί στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ), προκαλώντας ταχέως εξελισσόμενη πρωτοπαθή αμοιβαδική μηνιγγοεγκεφαλίτιδα (PAM).
Πρώτο στάδιο μόλυνσης
Καταρχάς, τα οσφρητικά νευρικά κύτταρα της ρινικής κοιλότητας, που μεταφέρουν ερεθίσματα στον οσφρητικό βολβό του εγκεφάλου έχουν υποδοχείς, που αναγνωρίζουν την ακετυλοχολίνη και άλλες σηματοδοτικές χημικές ουσίες. Παρόμοιους υποδοχείς κατέχει και η Naegleria fowleri, η οποία στην πορεία της συναντά τα οσφρητικά νευρικά κύτταρα και προσελκύεται από την ακετυλοχολίνη. Κατά το πρώτο στάδιο της μόλυνσης, με την είσοδο του μικροβίου στη ρινική κοιλότητα, οι πρώτοι μηχανισμοί άμυνας του οργανισμού (π.χ. βλέννα) δεν αποτελούν ένα αξεπέραστο εμπόδιο για την αμοιβάδα. Επίσης, η δράση των ουδετερόφιλων (κύτταρα του ανοσοποιητικού), όταν η αμοιβάδα πλησιάσει τα οσφρητικά νεύρα, δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική. Τα πρώιμα συμπτώματα περιλαμβάνουν αλλαγές στη γεύση και όσφρηση, οι οποίες δεν γίνονται εύκολα αντιληπτές.
Δεύτερο στάδιο μόλυνσης
Το δεύτερο στάδιο μόλυνσης χαρακτηρίζεται από την εισβολή της Naegleria fowleri στον εγκέφαλο μέσω των οσφρητικών νεύρων. Η αμοιβάδα εκκρίνει μόρια που καταστρέφουν τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου, τα οποία στη συνέχεια καταναλώνει. Στον αντίποδα, κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως ουδετερόφιλα και ηωσινόφιλα (μια κατηγορία λευκών αιμοσφαιρίων), αλλά και η μικρογλοία (μικρά κύτταρα του ΚΝΣ με αμυντικό ρόλο) ενεργοποιούνται και επιτίθονται στην εγκεφαλοφάγα αμοιβάδα, η οποία εξουδετερώνει και σκοτώνει τα περισσότερα από αυτά. Επιπλέον, ενώ τα αντιγόνα αποτελούν συχνά ισχυρό όπλο της άμυνας του οργανισμού έναντι σε εισβολείς, στη συγκεκριμένη περίπτωση καταστρέφονται με τη διαδικασία της φαγοκυττάρωσης. Ταυτόχρονα, ο υψηλός πυρετός δεν είναι αποτελεσματικός σαν αμυντικός μηχανισμός, αφού το μικρόβιο ευδοκιμεί σε υψηλές θερμοκρασίες.
Σε αυτό το σημείο προκαλείται φλεγμονή στον εγκέφαλο εξαιτίας της δράσης της ανοσολογικής απόκρισης, με αποτέλεσμα τη δημιουργία εγκεφαλικού οιδήματος. Οι συνέπειες αυτού του γεγονότος αποτυπώνονται γλαφυρά στα συμπτώματα, που κλιμακώνονται γρήγορα και συνοδεύουν αυτό το στάδιο της μόλυνσης. Πυρετός, κεφαλαλγία, ναυτία, εμετός αποτελούν τις ήπιες ενδείξεις, ενώ σύγχυση, κούραση, επιληψίες και παραισθήσεις μαρτυρούν μια προχωρημένη κατάσταση νεκρωτικής αιμορραγικής μηνιγγοεγκεφαλίτιδας. Στην ουσία δεν αποτελεί η απώλεια εγκεφαλικού ιστού καθοριστικό θανατηφόρο παράγοντα, αλλά ο πρησμένος εγκέφαλος και η πίεση που ασκείται στο εγκεφαλικό στέλεχος (τμήμα του εγκεφάλου, υπεύθυνο για πολλές ζωτικές λειτουργίες).
Διάγνωση και θεραπεία
Το 97% των ασθενών πεθαίνουν σε λιγότερο από δύο εβδομάδες μετά την επαφή με την εγκεφαλοφάγα αμοιβάδα και περίπου 5 μέρες μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Συνεπώς, η έγκαιρη διάγνωση είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση του ασθενούς, κάτι το οποίο δεν καθίσταται συχνά εφικτό, εξαιτίας της ελλιπούς ενημέρωσης και της ομοιότητας των συμπτωμάτων με ιογενή ή βακτηριακή μόλυνση. Συνηθέστερο μέσο διάγνωσης αποτελεί η λήψη εγκεφαλονωτιαίου υγρού. Είναι φανερό ότι η δράση της Naegleria fowleri είναι θανατηφόρα, αλλά δεν έχει τοποθετηθεί έντονα στο στόχαστρο της επιστημονικής κοινότητας, εξαιτίας των ελάχιστων και σπάνιων περιστατικών μόλυνσης, καθώς έχουν αναφερθεί περίπου μόνο 381 περιστατικά από το 1937. Στη θεραπεία συμπεριλαμβάνονται φάρμακα όπως η μιλτεφοσίνη, ένας συνδυασμός φαρμάκων (κοκτέιλ φαρμάκων) και σύζευξη αυτών με νανοσωματίδια, μηχανισμοί μείωσης της ενδοκρανιακής πίεσης και η θεραπευτική υποθερμία. Όσοι επιβιώνουν έρχονται αντιμέτωποι με πιθανή νευρολογική βλάβη.
Μέτρα πρόληψης
Ορισμένα μέτρα τα οποία μπορούν να ληφθούν σε περιοχές υψηλού κινδύνου, προκειμένου να περιοριστούν ακόμα και τα ελάχιστα περιστατικά που προκύπτουν ετησίως, είναι τα εξής:
- Αποφυγή κολύμβησης/ θαλάσσιων σπορ τους καλοκαιρινούς μήνες.
- Σωστή χλωρίωση του νερού των πισινών (η εγκεφαλοφάγα αμοιβάδα παρουσιάζει ευαισθησία σε υψηλές ποσότητες χλωρίου).
- Αποφυγή βίαιης και απότομης εισόδου νερού στη ρινική κοιλότητα.
- Χρήση ειδικών φίλτρων στις οικιακές συσκευές.
Επιπλέον, έχουν πραγματοποιηθεί κάποιες προσπάθειες δημιουργίας εμβολίου κατά του μικροβίου, αλλά εξαιτίας των ελάχιστων περιστατικών και του ποσοστού θνησιμότητας, είναι δύσκολο να δοκιμαστεί και να ελεγχθεί η αποτελεσματικότητά του.
Είναι, λοιπόν, φανερό ότι στη σπάνια περίπτωση μόλυνσης από Naegleria fowleri η ισχυρή ανοσολογική απόκριση του οργανισμού επιβαρύνει και τραυματίζει επιπλέον τον ξενιστή. Επίσης, η αργή εμφάνιση των συμπτωμάτων, καθώς και η καθυστερημένη ή εσφαλμένη διάγνωση αποτελούν ισχυρά εμπόδια στην επιβίωση του ασθενή. Είναι αναγκαίο να εξελιχθούν οι έρευνες που αφορούν αυτό το μικρόβιο με στόχο την δημιουργία ενός θεραπευτικού πλάνου, ικανού να μειώσει τον αριθμό των θυμάτων, τα οποία αν και ελάχιστα, συνεχίζουν να υπάρχουν. Αναμφισβήτητα, η πιο αποτελεσματική θεραπεία είναι η πρόληψη και η ενημέρωση της κοινωνίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Lethal encounters: The evolving spectrum of amoebic meningoencephalitis, science direct. Διαθέσιμο εδώ
- Primary Amoebic Meningoencephalitis by Naegleria fowleri: Pathogenesis and Treatments, MDPI. Διαθέσιμο εδώ
- Naegleria fowleri-Primary Amebic Meningoencephalitis (PAM)-Amebic Encephalitis, CDC. Διαθέσιμο εδώ
