Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Το παρόν άρθρο αποτελεί τη συνέχεια του προσωπικού μου αναγνωστικού απολογισμού για το 2022, προτείνοντας 5+1 βιβλία που ξεχώρισα (το Μέρος Α’ είναι διαθέσιμο εδώ).
4. Η περιπέτεια της Ευρωπαϊκής σκέψης: Μια ιστορία των ιδεών της Δύσης (Jacqueline Russ)
Ο σκοπός της Jacqueline Russ στο έργο της Η περιπέτεια της ευρωπαϊκής σκέψης είναι να παρουσιάσει την πνευματική ιστορία της Ευρώπης, με ταυτόχρονη ανάλυση και διερεύνηση του στοχασμού της και να δώσει μια συνθετική θεώρηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Αφηγείται την Ιστορία των Ιδεών της Δύσης, προσπαθώντας να διακρίνει τις αποτελεσματικές δραστικές ιδέες που διαμόρφωσαν και διαμορφώνουν, επηρέασαν και επηρεάζουν τον σημερινό ευρωπαϊκό κόσμο.
Πρόκειται για ένα βιβλίο μύησης, που δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουμε τις μεγάλες ώρες της ιστορίας των ιδεών της Δύσης. Ξεκινώντας με την Αρχαία Φιλοσοφία των αραβικών λαών και πώς επηρέασαν τη Φιλοσοφία των Αρχαίων Ελλήνων, συνεχίζει με την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή Φιλοσοφία. Υπογραμμίζει τον πλούτο των Ιδεών που επικρατούν κατά τον Μεσαίωνα και πώς εκεί βρίσκονται τα σπέρματα της Φιλοσοφίας της Αναγέννησης. Οι επόμενοι αιώνες, από τον 17ο έως τον 20ο, μπορούν να θεωρηθούν τα πνευματικά υλικά του Ευρωπαϊκού Οικοδομήματος.
Το έργο μοιάζει με ένα ταξίδι μέσα από τη διαμόρφωση της σκέψης της Δύσης. Όχι μόνο παρουσιάζει τις ιδέες των μεγάλων φιλοσοφικών ρευμάτων που τη διαπερνούν, αλλά πραγματοποιεί και έναν διάλογο μεταξύ των διαφόρων επιστημονικών ιδεών και τον δυναμισμό τους, για να καταλήξει στα σχίσματα και στις ανασυγκροτήσεις της εποχής μας. Ένα ανάγνωσμα που μου φανέρωσε την αναγκαιότητα φιλοσοφικού προβληματισμού για την ανάγνωση και ανάλυση των οικονομικών ιδεών, καθώς, επίσης, και τον ρόλο που διαδραματίζουν οι θεωρίες, οι συγκυρίες και οι διαλεκτικές αντιπαραθέσεις για το πραγματικό/πολιτικό γίγνεσθαι.
5. Πολιτική Οικονομία της Παγκοσμιοποίησης (Συλλογικό)
Το βιβλίο τονίζει ότι η παγκοσμιοποίηση έχει μελετηθεί κυρίως ιδεολογικά και δευτερευόντως στα υπόλοιπα πεδία των επιστημών. Ας ανατρέξουμε στα λόγια του Chomsky (2000), ο οποίος αναφέρει ότι ο όρος παγκοσμιοποίηση, όταν αναφέρεται με ουδέτερο τρόπο, αναφέρεται στην παγκόσμια ενοποίηση, ειδικά στην οικονομική ενοποίηση. Αυτό υποδηλώνει την ασάφεια του όρου, καθώς με μια πιο ευρύτερη χρήση άλλοτε υποδηλώνει τη διεύρυνση της παγκόσμιας αγοράς εμπορευμάτων, άλλοτε τη διόγκωση της εξαγωγής κεφαλαίου και των άμεσων ξένων επενδύσεων, άλλοτε τη δημιουργία παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού δικτύου, άλλοτε την εμφάνιση βιομηχανικού καπιταλισμού στον πρώην Τρίτο Κόσμο κι άλλοτε όλα αυτά μαζί κι ακόμα περισσότερα, όπως τη μετανάστευση της εργασίας. Αποτέλεσμα είναι να υπάρχει ένα πλέγμα ασαφών θεωριών, όπως και δεκάδες «υπέρ» και «κατά», που πολλές φορές «ποδοσφαιροποιούν» αυτό το φαινόμενο, υποτιμώντας έτσι τη δυναμική του.
Η ασάφειά του αποδείχθηκε θείο δώρο για κυνικούς πολιτικούς και πολυπράγμονες δημοσιογράφους, γιατί έδωσε ένα επίχρισμα επιστημονικότητας στην αβάσιμη αντίληψη ότι πλέον η «αγορά» κυριαρχεί παγκοσμίως και οι Κυβερνήσεις δε μπορούν να πάνε κόντρα στους «νόμους» της. Η παγκοσμιοποίηση θεωρήθηκε κάτι σαν φυσικό φαινόμενο, που αντιπροσωπεύει την «πρόοδο» και κανείς δεν πρέπει να της πηγαίνει κόντρα, αλλιώς όποιος δεν προσαρμόζεται περιθωριοποιείται (Ριζοσπάστης, 1997). Ας θυμηθούμε και την εναρκτήρια ομιλία του Σημίτη για τον «κοινωνικό διάλογο» το 1997:
«Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, το σπάσιμο των εθνικών συνόρων, η δυνατότητα κίνησης των κεφαλαίων χωρίς περιορισμούς, έχουν δημιουργήσει νέα δεδομένα, στα οποία πρέπει να προσαρμόσουμε την οικονομία μας… Αν δεν το κάνουμε, αν συνεχίσουμε να κινούμαστε με τους ρυθμούς του χτες, τότε κινδυνεύουμε με υποτίμηση του εθνικού νομίσματος, με αύξηση του πληθωρισμού και του εξωτερικού δανεισμού και κάθετη πτώση στην απασχόληση και της ευημερίας. Θα έχουμε επιλέξει οι ίδιοι μία ήττα που θα έχει επιπτώσεις στην κοινωνία και στην οικονομία της χώρας…».
Όμως, η οικονομική παγκοσμιοποίηση δεν είναι ένα μηχανικό αποτέλεσμα των νόμων της τεχνικής ή της οικονομίας, αλλά είναι το προϊόν μια πολιτικής που εφαρμόζεται από ένα σύνολο φορέων και θεσμών, ώστε να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένους στόχους, με κυριότερο την απελευθέρωση των αγορών. Σύμφωνα με τον Λαπαβίτσα (2014), o όρος που καλύτερα αποδίδει την ιστορική αλλαγή του καπιταλιστικού συστήματος τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες δεν είναι η παγκοσμιοποίηση, αλλά η χρηματιστικοποίηση.
Τα 9 άρθρα των διακεκριμένων καθηγητών που περιλαμβάνονται στο βιβλίο Πολιτική Οικονομία της Παγκοσμιοποίησης, διερευνούν πτυχές της παγκοσμιοποίησης από τη σκοπιά της Πολιτικής Οικονομίας, μιας επιστήμης που συχνά συμπιέζεται μεταξύ οικονομίας και πολιτικής.
5+1. Πλάτων
Συνήθως σε αυτό το σημείο προτείνω κάποιο λογοτεχνικό βιβλίο. Δεν ήθελα να εστιάσω σε ένα συγκεκριμένο βιβλίο, αλλά σε ένα λογοτεχνικό φαινόμενο: τον Πλάτωνα. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι ο Πλάτωνας θεωρείται ο βραχίονας της Φιλοσοφίας, καθώς ασχολήθηκε και θεμελίωσε εν πολλοίς όλους τους κλάδους της (γνωσιοθεωρία, οντολογία, αισθητική, πολιτική φιλοσοφία, ηθική και μεταφυσική). Όπως έχει πει ο μεγάλος σύγχρονος φιλόσοφος και μαθηματικός Whitehead, όλη η σύγχρονη φιλοσοφία δεν είναι τίποτε άλλο παρά σχόλια στον Πλάτωνα. Ο Σωκράτης, ο δάσκαλός του, τον επηρέασε όχι μόνο με τη φιλοσοφία και τον τρόπο που συζητούσε, αλλά κυρίως με την προσωπικότητα, το ήθος και το ιδανικό του για τον δίκαιο άνθρωπο. Μετά τον θάνατο του δασκάλου του, ο Πλάτων ξεκίνησε το γράψιμο και ολοκλήρωσε τριάντα διάλογους και όλοι έχουν διασωθεί σε άριστη κατάσταση, ένα γεγονός μοναδικό στην ιστορία της αρχαίας φιλοσοφίας. Κατά τον Κικέρωνα, πέθανε την ώρα που έγραφε.
Η αμεσότητα και η ποικιλία που χαρακτηρίζουν τους διαλόγους του Πλάτωνα τον χαρακτηρίζουν και ως έναν από του καλύτερους λογοτέχνες. Ένας πλατωνικός διάλογος θυμίζει στον σύγχρονο αναγνώστη θεατρικό έργο, καθώς φέρνει μπροστά του έναν προσεκτικά στημένο σκηνικό διάκοσμο, ιστορικά πρόσωπα του 5ου αιώνα π.Χ., που συζητούν με πάθος σημαντικά προβλήματα της ζωής τους, χρησιμοποιώντας μια γλώσσα τρέχουσα και κατανοητή. Οι συζητήσεις άλλοτε καταλήγουν σε απορία και άλλοτε ο πρωταγωνιστής (κατά κανόνα, ο Σωκράτης) επιβάλλει την άποψή του. Όλοι οι διάλογοι είναι γραμμένοι με τέτοιο τρόπο, ώστε να διαβάζονται ως αυτοδύναμα έργα, δεν προϋποθέτουν ειδικές γνώσεις ούτε παραπέμπουν σε άλλα κείμενα του ίδιου ή άλλου συγγραφέα (Κάλφας & Ζωγραφίδη, 2012).
Για αυτό μην διστάσετε να ασχοληθείτε με τον Πλάτωνα και θα ταξιδέψετε τόσο λογοτεχνικά στην Αρχαία Αθήνα και στο γενικότερο κλίμα της εποχής μέσα από ένα ευφάνταστο διάλογο, όσο και φιλοσοφικά στις ιδέες του περί της Γνώσης, του Δίκαιου, του Αγαθού και της Ψυχής. Η φιλοσοφία του γίνεται κατανοητή μόνο αν ιδωθεί μέσω της συνεχούς πλοκής και της διαλεκτικής συνέχειας. Όπως σημειώνει ο Szlezák (2004), οι ιδέες του δεν πρέπει να λαμβάνονται άκριτα και αυθαίρετα ελέω αυθεντίας ή εξειδικευμένης πρόσληψης του περίλαμπρου, αψεγάδιαστου αρχαιοελληνικού ιδεώδους. Πριν αφορίσουμε, όμως, πλήρως τον Πλάτωνα, η διατήρηση του μέτρου και η οριοθέτηση στο χωροχρονικό πλαίσιο πρέπει να ληφθούν υπόψη. Ένα, όμως, είναι αδιαμφισβήτητο: Το πλατωνικό έργο δεν σου παρουσιάζει εξαναγκαστικά όλη τη φιλοσοφία, αλλά σε βγάζει στον δρόμο γι’ αυτήν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Χρόνης Πολυχρονίου, Λόγος Περί Παγκοσμιοποίησης και Δημοκρατίας, Πρόλογος του Chomsky, N.: Ο Σύγχρονος Ελευθεριακός Σοσιαλισμός, Εκδόσεις Scripta, 2000
- Szlezák, T. (2004). Πώς να διαβάζουμε τον Πλάτωνα, μετάφραση: Κοτζιάς Π., Εκσόσεις Θυραθέν, Θεσσαλονίκη, 2004
- Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι, greek-language.gr, διαθέσιμο εδώ
- Παγκοσμιοποίηση ή χρηματιστικοποίηση;, costaslapavitsas.blogspot.com, διαθέσιμο εδώ
- Οικονομική παγκοσμιοποίηση και καπιταλιστική ανασυγκρότηση, rizospastis.gr, διαθέσιμο εδώ
