Της Μαρίνας-Μαρίας Αντωναράκη,
Η εγκεφαλίτιδα (encephalitis), βάσει όσων περιστατικών έχουν διαγνωσθεί, προκαλεί συμπτώματα παρόμοια με αυτά της γρίπης, όπως πυρετό και πονοκέφαλο. Υπάρχουν και περιστατικά στα οποία οι ασθενείς εμφανίζουν σύγχυση, επιληψία, κινητικές και αισθητικές δυσλειτουργίες. Δεν λείπουν, όμως, και περιπτώσεις στις οποίες δεν υπάρχουν συμπτώματα. Για αυτό, πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα «ερευνητικοί» (επίσκεψη στον γιατρό, έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία) και προσεκτικοί, καθώς η σοβαρότητα είναι άκρως υπαρκτή και όχι σπάνια, όπως μερικοί νομίζουν. Η εξέλιξη μιας μορφής εγκεφαλίτιδας μπορεί να αποβεί μοιραία, λόγω της μη προβλεψιμότητάς της.
Η εγκεφαλίτιδα αφορά φλεγμονή της λευκής και της φαιάς ουσίας του εγκεφάλου. Ενδεχομένως να σχετίζεται και με φλεγμονή των μηνίγγων (μηνιγγοεγκεφαλίτιδα) και του νωτιαίου μυελού (εγκεφαλομυελίτιδα).
Εύλογα θα αναρωτηθείτε για το ποια είναι τα αίτια εμφάνισής της. Τα αίτια, όπως είναι αντιληπτό, είναι ποικίλα και έχουν διαφορετικές εκφάνσεις για τον κάθε ασθενή. Ωστόσο, έχουν παρατηρηθεί κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, μολύνσεις που προκύπτουν από ιούς, βακτήρια και πρωτόζωα, όπως τοξόπλασμα, μυκόπλασμα, καθώς και εκείνα που προκαλούν τύφο και σύφιλη. Επίσης, άλλα αιτία είναι τα δηλητήρια, οι όγκοι και οι δυσλειτουργίες του μεταβολισμού λόγω ηπατικής και νεφρικής ανεπάρκειας. Ακόμα, αυτοάνοσα νοσήματα και ορισμένα φάρμακα μπορούν να προκαλέσουν εγκεφαλίτιδα. Χρειάζεται να μην ξεχνάμε ότι πολλές φορές τα αίτια δεν διαγιγνώσκονται.
Το σημαντικότερο αίτιο από τα παραπάνω είναι οι μολύνσεις από ιούς (εντεροϊοί, ερπητοϊοί και αρμποϊοί που μεταδίδονται από αρθρόποδα). Συνήθως, πρόκειται για μολύνσεις από έρπητα, από ιό της λύσσας, από ιό της πολιομυελίτιδας και από ιό της ιλαράς. Σήμερα, οι ιοί της ιλαράς, της παρωτίτιδας, της ερυθράς και της οστρακιάς είναι σπάνια αίτια. Οι επιδημικές μορφές εγκεφαλίτιδας έχουν μέχρι τώρα προκληθεί από κουνούπια κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Επιπρόσθετα ιογενή αίτια είναι οι φλαβοϊοί, όπως ο ιός Powassan, ο ιός του Δυτικού Νείλου, οι ιοί Bunya, αλλά και ο αρεναϊός (ιός λεμφοκυτταρικής χοριομηνιγγίτιδας) και ο ρεοϊός. Ο ιός του AIDS επίσης μολύνει τον εγκέφαλο και προκαλεί σταδιακά άνοια. Ο ιός SARS-CoV-2 που καταδυναστεύει την ανθρωπότητα έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί ένα ευρύ φάσμα νευρολογικών συμπτωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της αυτοάνοσης εγκεφαλίτιδας. Μάλιστα, προκαλεί απορρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος, γεγονός που αυξάνει την περίπτωση να εκδηλωθεί εγκεφαλίτιδα, αφότου όμως έχει προκληθεί λοίμωξη από έρπητα.
Σοβαρότητα της ασθένειας
Η πορεία της ασθενείας, δηλαδή η εξέλιξή της στο ανθρώπινο σώμα, ποικίλλει. Σε κάποιους ασθενείς είναι σύντομη και δεν φέρει μακροχρόνιες συνέπειες, όμως σε άλλους εμφανίζει βαριά συμπτώματα και προκαλεί ανεπανόρθωτη νευρολογική βλάβη, π.χ. απώλεια μνήμης, απουσία λελογισμένης σκέψης και ομιλίας, παράλυση, αλλά και διαταραχές στην ακοή, την όραση και τη λειτουργία των μυών. Πρέπει να αναφερθεί ότι η οξεία φάση της ασθενείας αυτής, δηλαδή η σοβαρότερη έκφανση των συμπτωμάτων, διαρκεί λίγες μέρες μέχρι μια εβδομάδα. Ο πυρετός διαρκεί 4 έως 14 μέρες. Η ανάρρωση, από την άλλη, μπορεί να είναι πλήρης (άμεση) ή μερική (διαρκεί από εβδομάδες έως και μήνες).
Η εγκεφαλίτιδα διακρίνεται σε πρωτογενή και δευτερογενή μορφή. Η πρωτογενής μορφή της σχετίζεται με την άμεση είσοδο του ιού στον εγκέφαλο. Είναι αυτή που αναφέρθηκε παραπάνω, ως η σημαντικότερη. Στη δευτερογενή, ο ιός εισέρχεται στον εγκέφαλο έμμεσα από κάποιο άλλο σημείο εκτός του κεντρικού νευρικού συστήματος, μέσω της συστηματικής κυκλοφορίας. Αυτή εξελίσσεται με ήπια συμπτώματα. Οφείλεται συνήθως σε ιογενή λοίμωξη που αφορά την ιλαρά, την ανεμοβλογιά, την ερυθρά και την παρωτίτιδα.
Συμπτώματα
Βάσει όσων έχουν παρατηρηθεί, υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά συμπτώματα στους ασθενείς. Αυτά περιλαμβάνουν τον έντονο πονοκέφαλο, τις δυσλειτουργίες στη μνήμη, την ομιλία και γενικά τον τρόπο σκέψης-συνείδησης, τη βάδιση (σπασμός, μυϊκή αδυναμία, παράλυση των κρανιακών νεύρων, παθολογικά αντανακλαστικά), καθώς και ευαισθησία στο φως, δερματικά εξανθήματα, υπνηλία, ναυτία, εμετό, ημιπληγία, πολυνευρίτιδα, πυρετό και ενδεχομένως επιληπτικά επεισόδια.
Είδη εγκεφαλίτιδας
Τα είδη της εγκεφαλίτιδας παρουσιάζονται ως εξής:
- Η αυτοάνοση εγκεφαλίτιδα μπορεί να περιλαμβάνει κατατονία, ψύχωση, μη φυσιολογικές κινήσεις και συναισθηματική απορρύθμιση. Παραδείγματα αυτοάνοσης εγκεφαλίτιδας είναι η NMDA εγκεφαλίτιδα και η εγκεφαλίτιδα Rasmussen. Η αυτοάνοση εγκεφαλίτιδα περιλαμβάνει μια ετερογενή ομάδα διαταραχών, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα στοχεύει αυτοαντιγόνα που εκφράζονται στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
- Η ληθαργική εγκεφαλίτιδα δεν έχει ακόμα αναγνωρίσιμα αίτια. Γνωρίζουμε, όμως, ότι ο ασθενής εμφανίζει υψηλό πυρετό, πονοκέφαλο, λήθαργο και μη άμεση φυσική απόκριση, μυϊκούς σπασμούς, τρέμουλο και αδυναμία στο άνω μέρος του σώματος.
- Η μεταιχμιακή εγκεφαλίτιδα σχετίζεται με τη φλεγμονώδη νόσο του μεταιχμιακού συστήματος. Συνήθως, έχει αυτοάνοσα αίτια και ο ασθενής κλινικά εμφανίζει αποπροσανατολισμό, απώλεια μνήμης, επιληπτικές κρίσεις και ανωμαλία στον τρόπο συμπεριφοράς.
- Η μετεμβολιακή εγκεφαλίτιδα παρουσιάζεται ως μία σπάνια επιπλοκή του εμβολιασμού για την εξάλειψη της ευλογιάς (ανεπιθύμητη συνέπεια) και του ιού Vaxinia. Σε ακραίες περιπτώσεις οδηγεί σε κώμα και θάνατο.
Διαγνωστικές εξετάσεις
Οι κατάλληλες και απαραίτητες εξετάσεις περιλαμβάνουν αξονική και μαγνητική τομογραφία, εξέταση του Εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ), εξέταση αίματος και ανάλυση ούρων. Το ΕΝΥ λαμβάνεται μέσω οσφυονωτιαίας παρακέντησης. Ο έλεγχος αυτού θα γίνει μέσω αλυσιδωτής αντίδρασης πολυμεράσης (PCR), προκειμένου να ανιχνευθεί ή όχι η παρουσία ιικού DNA, που αποτελεί σημάδι ιογενούς λοίμωξης. Ακόμη, αν από την ανάλυση του υγρού παρατηρηθούν υψηλά ποσά λευκών αιμοσφαιρίων, τότε αυτό σημαίνει πως έχει ξεκινήσει η ανοσολογική απόκριση, αφού ο οργανισμός μάχεται εναντίον μιας λοίμωξης. Όταν προκύπτουν αιμορραγίες από τη λοίμωξη, το εγκεφαλονωτιαίο υγρό μπορεί να είναι ελαφρώς αιμορραγικό.
Η μαγνητική τομογραφία θα αποκαλύψει την όποια φλεγμονή υπάρχει και θα βοηθήσει στο προσδιορισμό του είδους της εγκεφαλίτιδας μέσω εγκεφαλικής σάρωσης. Επιπροσθέτως, το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα θα χρησιμοποιηθεί προκειμένου να παρακολουθηθεί η εγκεφαλική δραστηριότητα. Αν παρατηρηθεί ανώμαλο σήμα, τότε διαγιγνώσκεται η εγκεφαλοπάθεια. Τέλος βιοψία εγκεφάλου θα πραγματοποιηθεί μόνο αν όλα τα άλλα μέσα είναι μη ικανά να διαγιγνώσκουν τα αίτια. Η πραγματοποίησή της ενέχει υψηλό κίνδυνο, γι’ αυτό και αποτελεί έσχατη λύση.
Πώς θεραπεύεται;
Η θεραπεία επικεντρώνεται στην ανακούφιση του ασθενούς από τα συμπτώματα που τον ταλανίζουν. Γενικά, πρέπει να σημειωθεί ότι η φαρμακευτική αγωγή περιλαμβάνει αντιϊκά φάρμακα, κορτικοστεροειδή, αντιεπιληπτικά, ηρεμιστικα, παυσίπονα και αντιπυρετικά.
Εάν διαγνωστεί λοίμωξη από ιό, χορηγούνται στον ασθενή αντιιικά φάρμακα, ενώ αν πρόκειται για βακτηριακή λοίμωξη, χορηγούνται αντιβιοτικά. Ακόμα, χορήγηση κορτικοστεροειδών θα γίνει προκειμένου να μειωθεί η διόγκωση του εγκεφάλου, ενώ χρήση παρακεταμόλης θα γίνει για πτώση του πυρετού. Αν ο ασθενής είναι ανήσυχος, μπορεί να του χορηγηθούν ηρεμιστικά.
Σε ορισμένες περιπτώσεις πραγματοποιείται φυσιοθεραπεία. Αν ο ασθενής έχει διαγνωσθεί με τοξοπλασματική εγκεφαλίτιδα, η οποία είναι αρκετά απειλητική για τη ζωή των ασθενών με ανεπαρκές ανοσοποιητικό σύστημα, τότε εκείνος ακολουθεί μια θεραπεία συντήρησης με βάση την πυριμεθαμίνη. Οι ασθενείς με HIV ακολουθούν μια αντιρετροϊκή θεραπεία (HAART), σε συνδυασμό με την καθιερωμένη θεραπεία με βάση την πυριμεθαμίνη, προκειμένου να μειωθεί η πιθανότητα υποτροπής. Η χορήγηση ειδικής ανοσοσφαιρίνης θα γίνει στην περίπτωση της λύσσας, όπως και ο εμβολιασμός έναντι αυτής. Για τον έλεγχο της αύξησης της ενδοκράνιας πίεσης (ICP), χορηγούνται ωσμωτικά διουρητικά, όπως μαννιτόλη και κορτικοστεροειδή. Η χορήγηση ακυκλοβίρης πραγματοποιείται στην περίπτωση λοίμωξης από τον ιό του έρπητα. Η θεραπεία για αυτοάνοση εγκεφαλίτιδα ακολουθεί μια κλιμακούμενη προσέγγιση, κατά την οποία χορηγούνται αρχικά στεροειδή και ανοσοσφαιρίνες και πραγματοποιείται πλασμαφαίρεση, τουλάχιστον σε αρχικό στάδιο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εγκεφαλίτιδα: Αίτια, συμπτώματα και αντιμετώπιση της επικίνδυνης νόσου, iatropedia.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Μετεμβολιακή εγκεφαλίτιδα, el.m.wikipedia.org. Διαθέσιμο εδώ
- Εγκεφαλίτιδα, el.m.wikipedia.org. Διαθέσιμο εδώ
- Εγκεφαλίτιδα: Από τι προκαλείται και πώς αντιμετωπίζεται, onmed.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Εγκεφαλίτιδα: Συμπτώματα, πρόληψη και θεραπεία, healthyliving.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Αναστρέψιμες μορφές γνωστικής έκτπωσης και άνοιας, neyrologos.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Εγκεφαλίτιδα, iatronet.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Powassan Virus Encephalitis, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Tick-borne encephalitis virus, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Infectious Meningitis and Encephalitis, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Autoimmune Meningitis and Encephalitis, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Autoimmune Encephalitis and Autoantibodies: A Review of Clinical Implications, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Immune-mediated neurological syndrome in SARS-CoV-2 infection: a review of literature on autoimmune encephalitis in COVID-19, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Post-COVID-19 HSV encephalitis: a review, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Herpes Simplex Encephalitis, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
