Του Κωνσταντίνου Γκότση,
Ο πληθωρισμός με την ενεργειακή κρίση, καθώς και η ισχυρή επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης που αναμένεται να σημειωθεί κατά το 2023, σύμφωνα με τις προβλέψεις διεθνών οργανισμών, έχουν ωθήσει τις Κυβερνήσεις παγκοσμίως σε μια αρκετά «γενναία» δημοσιονομική επέκταση. Αυτή η οικονομική «χαλάρωση» από τα κράτη σκοπό έχει προφανώς να στηρίξει τα πληγέντα νοικοκυριά και επιχειρήσεις, καθώς η αγοραστική τους δύναμη μειώνεται συνεχώς και τα λειτουργικά τους κόστη διογκώνονται ραγδαία.
Η ενεργειακή κρίση που βιώνουμε, πολλοί πιστεύουν πως ξεκίνησε έπειτα από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ωστόσο, αυτό το γεγονός απλώς την έφερε στην κορύφωσή της. Στην πραγματικότητα, η ισχυρή άνοδος στις τιμές της ενέργειας είχε ήδη αρχίσει από το γ’ με δ’ τρίμηνο του 2021. Μάλιστα, με μια απλή αναζήτηση μπορείτε να βρείτε άρθρα από τον Οικονομικό Τύπο, τα οποία είχαν δημοσιευθεί το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς και αναφέρουν πως «προβλέπεται σημαντική αύξηση στις τιμές της ενέργειας μέσα στους επόμενους μήνες», λόγω προβλημάτων που προκύπτουν στην προσφορά.
Βέβαια, η κατανάλωση ρεύματος και καυσίμων δε μειώθηκε επ’ ουδενί εκείνον τον χειμώνα, παρά τις προειδοποιήσεις που είχαν υπάρξει. Αυτό συνέβη διότι δεν είχε φανεί ακόμη μεγάλη άνοδος στις τιμές, ώστε οι καταναλωτές να αντιληφθούν επαρκώς τις ανησυχίες που υπήρχαν για πιθανά μελλοντικά προβλήματα στην προσφορά και να κάνουν εξοικονόμηση (τουλάχιστον αυτοί που έχουν τη δυνατότητα). Ειδικά στην Ελλάδα, υπήρξε αρκετή καθυστέρηση στην άνοδο των τιμών, καθώς τα τιμολόγια των λογαριασμών δεν ορίζονταν με τις τρέχουσες τιμές ενέργειας της άμεσης (spot) αγοράς.
Συνεπώς, οι Κυβερνήσεις χρειάστηκε να παρέμβουν μέσω της δημοσιονομικής πολιτικής, παρέχοντας επιδόματα σχεδόν σε όλους, χωρίς να υπάρχουν αυστηροί εισοδηματικοί περιορισμοί και όρια κατανάλωσης. Εντός της Ευρώπης έχουν πραγματοποιηθεί μεταβιβαστικές πληρωμές που ξεπερνούν αρκετά τα €700 δις από τον Σεπτέμβριο του 2021 μέχρι σήμερα. Ειδικότερα, η Ε.Ε. έχει διοχετεύσει στο κοινό λίγο πάνω από €600 δις –εκ των οποίων το 44% περίπου αφορά μόνο τη Γερμανία–, το Ηνωμένο Βασίλειο €97 δις και η Νορβηγία περισσότερα από €8 δις.
Σε εγχώριο επίπεδο, τα μέτρα των επιδοτήσεων είχαν ξεκινήσει ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2021 και αφορούσαν την πλειοψηφία των ελληνικών νοικοκυριών και μικρών επιχειρήσεων. Αρχικά, η στήριξη ανερχόταν στα €9 για τις πρώτες 300 KWh που καταναλώθηκαν μέσα σε έναν μήνα και, εν συνεχεία, πραγματοποιήθηκε μια κλιμακωτή αύξηση για συγκεκριμένες καταναλωτικές ομάδες. Πιο συγκεκριμένα, ανέβηκε στα €18 για καταναλωτές χαμηλής τάσης και στα €24 για δικαιούχους κοινωνικού οικιακού τιμολογίου. Στις αρχές του 2022, υπήρξε περαιτέρω αύξηση στα €42 για τα νοικοκυριά για τις πρώτες 300 KWh και στα €65 ανά MWh για κάθε τύπου επιχείρηση. Για τα νοικοκυριά που περιλαμβάνονται στο Κοινωνικό Οικιακό Τιμολόγιο, η επιδότηση έφτασε στα €180 ανά MWh. Ταυτόχρονα, διευρύνθηκαν τα ανώτατα όρια και τα κριτήρια για την παροχή επιδομάτων θέρμανσης.
Εννοείται ότι μέχρι σήμερα έχουν υπάρξει περαιτέρω «γενναίες» επιδοτήσεις. Σύμφωνα με τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κώστα Σκρέκα, οι συνολικές επιδοτήσεις για αυτόν τον μήνα θα διαμορφωθούν στα €840 εκατ. (διπλάσιο ποσό από αυτό του Δεκεμβρίου). Το βοήθημα θα ανέρχεται στα €330 ανά MWh μηνιαίως για έως 500 KWh και θα αφορά το 90% των νοικοκυριών της Ελλάδος. Εν συνεχεία, για την κατανάλωση από 501 μέχρι 1.000 KWh το ποσό θα είναι μειωμένο στα €280 ανά MWh. Για κατανάλωση που ξεπερνά τις 1.001 KWh, η επιδότηση θα διαμορφώνεται στα €190 ανά MWh για το 2% των ελληνικών νοικοκυριών. Μάλιστα, αν σημειωθεί μείωση για ένα νοικοκυριό στην κατανάλωση ρεύματος κατά 15%, η επιδότηση ενισχύεται κατά €50 MWh.
Για τις επιχειρήσεις, οι επιδοτήσεις είναι διαφορετικές. Η επιδότηση θα είναι στα €292 η MWh για παροχή ισχύος έως 35 kVa και για μηνιαία κατανάλωση μέχρι 2.000 KWh. Με παροχή ισχύος έως 35 kVa και κατανάλωση υψηλότερη των 2.000 KWh, καθώς και για όλα τα μη οικιακά τιμολόγια χαμηλής, μέσης και υψηλής τάσης, ο εμπορικός καταναλωτής δικαιούται €135 ανά MWh. Εξαίρεση αποτελούν οι φούρνοι, οι οποίοι θα δεχθούν στήριξη €292 ανά MWh για τη συνολική τους κατανάλωση και ανεξαρτήτως παροχής ισχύος. Επίσης, διάκριση υπάρχει και για τους αγρότες, οι οποίοι δικαιούνται οριζόντια επιδότηση €330 ανά MWh.
Αυτές προφανώς αναφέρθηκαν ενδεικτικά για να δούμε μια εικόνα της πορείας της επιδοματικής πολιτικής που έχει ακολουθήσει η Ελληνική Κυβέρνηση. Έχουν υπάρξει επιδοτήσεις, επίσης, στα καύσιμα, στο φυσικό αέριο, αλλά και για την αναβάθμιση της ενεργειακής κλάσης των νοικοκυριών και επένδυση σε Α.Π.Ε. και γενικότερα «πράσινες» επιλογές.
Σε πρώτη φάση, οι έκτακτες επιδοτήσεις που δόθηκαν τουλάχιστον για το ρεύμα ήταν απαραίτητες, ώστε να μη βρεθούν αρκετά νοικοκυριά με απλήρωτα χρέη ή χωρίς ρεύμα και θέρμανση. Ωστόσο, στη συνέχεια οι επιδοτήσεις έπρεπε να γίνουν πιο συγκρατημένες και πιο στοχευμένες προς τις οικονομικά ευάλωτες ομάδες, αλλά και σε σπίτια με ηλικιωμένα άτομα, καθώς έχουν μεγαλύτερη ανάγκη για θέρμανση (πάντα, βέβαια, με εισοδηματικά κριτήρια και έναν πιο ελαστικό περιορισμό στην κατανάλωση). Αντί να λειτουργούν ως βοήθεια για τους χαμηλοεισοδηματίες, απλά ενισχύουν την κατανάλωση των νοικοκυριών. Το μόνο που συγκρατούσε την κατανάλωση των νοικοκυριών αυτό το διάστημα –πέρα από τον πολύ ευνοϊκό καιρό– ήταν ο φόβος για το δυσοίωνο και αβέβαιο μέλλον σχετικά με τη διάρκεια της ακρίβειας και της ελλειμματικότητας στην προσφορά.
Ήδη το Eurogroup κάνει εκκλήσεις προς τα κράτη της Ευρώπης να αλλάξουν το μοντέλο επιδοτήσεών τους και να μην επιδοτούν όλους σχεδόν τους καταναλωτές. Ο λόγος είναι αρκετά ξεκάθαρος. Αν δε μειωθεί η κατανάλωση για ενέργεια, απλά οι τιμές θα συνεχίσουν να κυμαίνονται σε υψηλά επίπεδα και πιθανόν στο κοντινό μέλλον να υπάρξει όντως έλλειψη και να δούμε ώρες και ημέρες με blackout σε κάποιες περιοχές. Όπως έχει συμβεί κατά το κοντινό παρελθόν σε πολιτείες των Η.Π.Α., καθώς και πιο συχνά σε περιοχές της Κίνας.
Η πρόταση του Eurogroup αναφέρει ότι το νέο μοντέλο θα διακρίνεται σε 2 επίπεδα. Επιχειρήσεις και νοικοκυριά θα επιδοτούνται μόνο μέχρι ένα συγκεκριμένο επίπεδο κατανάλωσης και, εφόσον το ξεπεράσουν, θα χρεώνονται με τις τιμές της αγοράς. Έτσι, δε θα ενισχυθεί η συνολική ζήτηση και θα περιοριστεί το δημοσιονομικό κόστος, το οποίο υπολογίστηκε στο 1,3% του Α.Ε.Π. της Ευρωζώνης για το 2022 και εκτιμάται πως με τη συνέχεια του τωρινού μοντέλου, και το 2023 οι δαπάνες θα ανέλθουν στο 0,9% του Α.Ε.Π. Συνεπώς, οι προϋποθέσεις για την επιδότηση γίνονται πιο αυστηρές και δημιουργούνται κίνητρα για μείωση της κατανάλωσης, διακόπτοντας προγράμματα οριζόντιων επιδοτήσεων, αλλά και σαν αυτό της Ελλάδας που όσο αυξάνεται η κατανάλωση, μειώνεται η επιδότηση.
Κλείνοντας, καταλαβαίνουμε πόσο απαραίτητο είναι να μπαίνουν περιορισμοί στην ευχέρεια των Κυβερνήσεων στην άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής. Αυτό ισχύει για όποια ιδεολογική κατεύθυνση και αν έχει, καθώς όλοι οι πολιτικοί, όταν αναλαμβάνουν θέση ευθύνης και εξουσίας, αναγκάζονται να κάνουν κάποιες «εκπτώσεις» στις ιδέες τους, ώστε να διατηρηθούν στη θέση. Επίσης, το πολιτικό κόστος και η πίεση από τη μεσαία τάξη, που προκαλούνται από την ευμετάβλητη και αβέβαιη διεθνή κατάσταση και την ακρίβεια, τους ωθεί σε λιγότερο οικονομικά συνετές αποφάσεις.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μπορεί οι μεταβιβαστικές πληρωμές να χρηματοδοτούνται από την έκτακτη φορολόγηση των υπερκερδών των εταιρειών του κλάδου της ενέργειας και από ειδικά Ταμεία της Ένωσης, όμως δεν παύουν –έστω και σε μικρότερο βαθμό– να αυξάνουν αχρείαστα το δημόσιο χρέος και να στρεβλώνουν τη λειτουργεία των αγορών. Παράλληλα, κατά αυτόν τον τρόπο διαμορφώνουν μια επιδοματική κουλτούρα, αυξάνοντας την αντιπαραγωγικότητα στην κοινωνία. Οι Κυβερνήσεις κατά τις μεσοπρόθεσμες θητείες τους θα κοιτάξουν να ελαχιστοποιήσουν όσο γίνεται το πολιτικό τους κόστος για να συντηρηθούν, μεταβιβάζοντας τα όποια προβλήματα στους επόμενους κυβερνώντες και τις μετέπειτα γενεές. Για αυτό ακριβώς είναι απαραίτητοι οι αυστηροί περιορισμοί στις παρεμβάσεις τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- National fiscal policy responses to the energy crisis, bruegel.org, διαθέσιμο εδώ
- Energy outlook for Europe: President von der Leyen outlines key priorities for 2023, ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Κώστας Σκρέκας: Στα 840 εκατ. ευρώ η επιδότηση ρεύματος τον Ιανουάριο, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ρεύμα: Τέλος στις επιδοτήσεις για όλους το 2023, αποφάσισε το Eurogroup, businessdaily.gr, διαθέσιμο εδώ
