Της Φωτεινής Παπαγιαννοπούλου,
Η επανάσταση των Νεότουρκων ξεσπά τον Ιούλιο του 1908 στην περιοχή της Μακεδονίας. Οι Νεότουρκοι κηρύττουν τη συναδελφοσύνη των λαών της Μακεδονίας και υπόσχονται τα δικαιώματα της ανεξιθρησκίας, της ισότητας, της ελευθερίας και ψήφιση Συντάγματος. Στη Μακεδονία ηχούν τα συνθήματα «yaşasın hürriyet» (ζήτω η ελευθερία) και ”Marseillaise” (Μασσαλία). Οι πολίτες παρακολουθούν τις εξελίξεις με ελπίδα στα μάτια τους. Η περιοχή γρήγορα κυριεύεται από έναν επαναστατικό αέρα. Βούλγαροι κομιτατζήδες, Έλληνες αντάρτες και άλλοι οπλοφόροι συρρέουν, εκ των όρων, στους μακεδονικούς δρόμους.
Ωστόσο, δε λείπουν οι αντιδράσεις. Αντιδράσεις Παλαιότουρκων αποσοβήθηκαν στην Πόλη τον Απρίλιο του 1909. Παράλληλα, ο προηγουμένως εξόριστος τυραννικός σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ Β’ μετάγεται στη Θεσσαλονίκη, στην έδρα, δηλαδή, του κινήματος.
Η επικράτηση των Νεότουρκων ευχαριστεί τη φιλελεύθερη ευρωπαϊκή κοινότητα, ιδίως της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προβαίνουν σε ανάκληση των αξιωματικών τους, κρίνοντας αχρείαστη τυχούσα επέμβασή τους. Ο χαρακτήρας του κινήματος φαινόταν κατά πρώτη όψη φιλελεύθερος, όμως στην πραγματικότητα ήταν εθνικιστικός. Στόχοι των Νεότουρκων ήταν να κερδίσουν χρόνο, να κυριαρχήσουν επί των άλλων κοινοτήτων και να μειώσουν αριθμητικά τους εκπροσώπους των ξένων πληθυσμών στην τουρκική Βουλή.
Εν συνεχεία, παρατηρείται ένα κύμα απογοήτευσης των Μακεδόνων κατοίκων από την πολιτική γραμμή του κινήματος, ένεκα των αντιφατικών συμφερόντων των ποικίλων εθνοτήτων. Ξαναδημιουργούνται ανταρτικές ομάδες και καταφεύγουν πάλι στα βουνά. Η ασφάλεια πλέον στα χωριά αποτελεί αβέβαιο στοιχείο και το εμπόριο αποδυναμώνεται. Σε αυτά έρχονται να προστεθούν και οι τρομοκρατικές απόπειρες των Βουλγάρων.
Τα παραπάνω γεγονότα προβληματίζουν την ελληνική κυβέρνηση σε συνδυασμό με τα γεγονότα που ακολούθησαν της άφιξης του πρίγκιπα Γεωργίου στην Κρήτη και του διορισμού του ως ύπατου αρμοστή από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Τον Απρίλιο του 1899 ψηφίζεται το πρώτο «Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας» και το 1901 ανανεώνεται για μια ακόμη πενταετία η τριετής θητεία του ίδιου αρμοστή. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος θέτει ως στόχο την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Στις 23 Μαρτίου 1905, όντας επικεφαλής 600 επαναστατών, οργανώνει στο Θέρισσο προσωρινή εθνική συνέλευση. Το ζήτημα της ένωσης απασχολεί πλέον όλο το νησί. Οι προτροπές του πρίγκιπα Γεωργίου και των Μεγάλων Δυνάμεων για διάλυση των επαναστατών αποδεικνύονται άκαρπες. Κατόπιν διαπραγματεύσεων του Βενιζέλου με πρόξενους, επιτυγχάνονται νέες μεταρρυθμίσεις και παραχωρήσεις. Το 1906 παραιτείται ο πρίγκιπας Γεώργιος και με υπόδειξη του βασιλιά Γεωργίου Α’ μόνο, διορίζεται στη θέση του ο πρώην πρωθυπουργός Αλέξανδρος Ζαΐμης, ο οποίος χαίρει πλήθους επιδοκιμασιών από τους Κρητικούς. Καθώς ο Βενιζέλος ετοιμάζει την ένωση, οι μεταρρυθμίσεις αναβαθμίζουν τη διοίκηση του νησιού –κοντά στα πρότυπα του ελληνικού κράτους, οι Έλληνες αξιωματικοί εκπαιδεύουν την εγχώρια πολιτοφυλακή και χωροφυλακή.
Οι Νεότουρκοι ενώ δεν αντέδρασαν δυναμικά στην ανεξαρτησία των Βουλγάρων και την ενσωμάτωση της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης στην Αυστρία, εμφανίζονται κατηγορηματικά αντίθετοι, όταν στη διάρκεια απουσίας του Ζαΐμη, κηρύττουν την ένωση (23/6 Οκτωβρίου 1908) και πενταμελής «Εκτελεστική Επιτροπή» ξεκινά να διοικεί το νησί στο όνομα του βασιλιά Γεωργίου Α’. Η κυβέρνηση Θεοτόκη κατακρίνεται. Στην Τουρκία πραγματοποιούνται ανθελληνικά συλλαλητήρια και σκληρά απειλητικά άρθρα δημοσιεύονται στον τουρκικό Τύπο κατά των Κρητικών και, μάλιστα, εναντίον του ελληνικού κράτους. Η στάση των Δυνάμεων φαίνεται δυσμενής. Ο ελληνικός λαός εκφράζει την αγανάκτησή του στην κρίση αυτή, περιφρονώντας τους αντιπροσώπους του στη Βουλή.
Η κυβέρνηση Θεοτόκη παραιτείται και ο νέος Πρωθυπουργός, Δ. Ράλλης, λαμβάνει σαφή θέση υπέρ της στάσης των Δυνάμεων και κατά των Κρητικών, φοβούμενος νέα ελληνοτουρκική πολεμική συμπλοκή. Η ελληνική επανάσταση που οργανωνόταν εκείνη την περίοδο, εκτός των βασικών αιτιών της, όπως η αγανάκτηση των στρατιωτικών στους πολιτικούς συμβιβασμούς, επηρεαζόταν ευεργετικά και από τις επερχόμενες οικομικο-πολιτικές και πνευματικές συνθήκες της χώρας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βακαλόπουλος, Απόστολος (1990), Νέα ελληνική ιστορία 1204-1985, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις ΒΑΝΙΑΣ
- Συλλογικό Έργο (1978), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ΄, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
