Του Θοδωρή Δημούδη,
Γυναίκες και Άντρες, τόσο ίδιοι αλλά ταυτόχρονα και τόσο διαφορετικοί, αν αναλογιστεί κανείς τις διαφορές στον τρόπο σκέψης και αντίληψης των πραγμάτων, στη συμπεριφορά, στις κοινωνικές και ατομικές δεξιότητες. Είναι, όμως, αυτές οι διαφορές αποκύημα κοινωνικών στερεοτύπων, που σχετίζονται με την επιβολή ενός προτύπου συμπεριφοράς της κοινωνίας στα δύο φύλα ή μήπως σχετίζονται με βιολογικά εγγενείς διαφορές στον εγκέφαλο; Η απάντηση αυτή, πέραν του κοινωνικού της αντίκτυπου, έχει μεγάλη σημασία και για την ανάπτυξη εξατομικευμένων φαρμάκων για εγκεφαλικές διαταραχές ανάλογα με το φύλο του ασθενούς.
Ο ρόλος των γεννητικών ορμονών
Κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ανάπτυξης αρσενικά και θηλυκά έμβρυα ξεκινούν ως ίδια. Στη συνέχεια της κύησης, όμως, διαφορετικές ορμόνες «αρρενοποιούν» τον εγκέφαλο των αρσενικών. Η κρίσιμη αναπτυξιακή περίοδος για τη φυλετική διαφοροποίηση του εγκεφάλου αντιστοιχεί σε ένα χρονικό διάστημα, κατά το οποίο είναι ευαίσθητος σε ένα ευρύ φάσμα στεροειδών ορμονών. Ο αρσενικός και θηλυκός εγκέφαλος εκτίθενται σε ένα διαφορετικό ορμονικό περιβάλλον, το οποίο στα αρσενικά χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη ανδρογόνων που παράγονται από τους αναπτυσσόμενους όρχεις. Τα ανδρογόνα αυτά επηρεάζουν την έκκριση της ωχρινοποιητικής ορμόνης (LH) και της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH), οι οποίες διεγείρουν τους γεννητικούς αδένες, όπως επηρεάζουν και τη συμπεριφορική απόκριση στα οιστρογόνα. Δηλαδή, σε φυσιολογικά αρσενικά ζώα, τα κύτταρα του εγκεφάλου δεν αποκρίνονται στην ορμονική δραστηριοποίηση των οιστρογόνων, των κύριων, δηλαδή, γυναικείων ορμονών.
Οι προαναφερθείσες ορμόνες είναι σημαντικές για την ανάπτυξη φυλετικών διμορφικών συμπεριφορικών χαρακτηριστικών. Και στα δύο φύλα οι ίδιοι πληθυσμοί νευρώνων περιέχουν υποδοχείς για ανδρογόνα, οιστρογόνα και προγεστερόνη. Κύτταρα τα οποία εκφράζουν υποδοχείς στεροειδών υπάρχουν στον υποθάλαμο, στην αμυγδαλή, στον μέσο εγκέφαλο, στον νωτιαίο μυελό και σε περιοχές του φλοιού των εγκεφαλικών ημισφαιρίων. Τα γεννητικά στεροειδή επιβάλλουν διαφορετική οργάνωση των νευρώνων στον εγκέφαλο του αρσενικού και του θηλυκού και πιθανόν επηρεάζουν τον ρυθμό της νευραξονικής διαφοροποίησης σε διαφορετικούς τοπικούς πληθυσμούς, επηρεάζοντας, έτσι, τη νευρωνική συνδεσμολογία.
Αρσενικός και Θηλυκός εγκέφαλος
Μορφολογικές φυλετικές διαφορές στη δομή του εγκεφάλου μπορεί να αντικατοπτρίζουν την αυξητική επίδραση των γεννητικών στεροειδών σε συγκεκριμένους νευρωνικούς πληθυσμούς. Παρόλο που ο αρσενικός εγκέφαλος είναι κατά μέσο όρο 10% μεγαλύτερος από αυτόν της γυναίκας, αυτό δεν σημαίνει κάτι για την ευφυία των δύο φύλων, μιας και σε αυτό παίζουν ρόλο οι νευρικές συνδέσεις. Με 11% περισσότερους νευρώνες στα κέντρα γλώσσας του εγκεφάλου, οι γυναίκες τείνουν να είναι πιο επικοινωνιακές και να μιλούν περισσότερο, χρησιμοποιώντας περίπου 20.000 λέξεις την ημέρα, σε αντίθεση με 7.000 που χρησιμοποιεί ένας άντρας. Επιπλέον, η παρατεταμένη πλαστικότητα του εγκεφάλου των νεαρών κοριτσιών δείχνει, επίσης, ότι είναι πιθανόν οι γυναίκες να εμφανίζουν μικρότερο αριθμό αναπτυξιακών διαταραχών συνδεδεμένων με τη λειτουργία του αριστερού ημισφαιρίου. Η αναπτυξιακή αφασία και ο παιδικός αυτισμός παρατηρούνται όντως συχνότερα στα αγόρια, ενώ τα γλωσσικά ελαττώματα αποτελούν χαρακτηριστικά συμπτώματα σε όλα αυτά τα σύνδρομα. Επιπροσθέτως, ο γυναικείος εγκέφαλος έχει περισσότερες συνδέσεις μεταξύ του αριστερού και του δεξιού ημισφαιρίου, γεγονός που σημαίνει ότι μπορούν να εκτελούν πολλά καθήκοντα ταυτόχρονα, αλλά και ο μεγαλύτερος μετωπιαίος φλοιός προσδίδει μεγαλύτερη ψυχραιμία και έλεγχο του παρορμητισμού.
Συμπληρωματικά σε όσα αναφέρθηκαν, ο βαθμός της εγκεφαλικής γνωστικής ασυμμετρίας είναι διαφορετικός στους ενήλικους άνδρες και στις ενήλικες γυναίκες. Οι διαφορές αυτές στην αρχιτεκτονική του εγκεφάλου αντανακλούν διαφορές σε συγκεκριμένες νοητικές ικανότητες. Έτσι, κατά μέσο όρο, οι γυναίκες έχουν καλύτερες επιδόσεις από τους άνδρες σε δοκιμασίες γλωσσικής ευφράδειας, σε δοκιμασίες ταχύτητας αντίληψης (όπως είναι ο απαιτούμενος χρόνος για την αναγνώριση προσώπου), σε αριθμητικούς υπολογισμούς και στην ακρίβεια εκτέλεσης χειρισμών.
Αντιθέτως, οι άνδρες είναι καλύτεροι σε δοκιμές εξερεύνησης χωρικών σχέσεων, στη μαθηματική σκέψη και σε κινητικές ενέργειες που κατευθύνονται σε στόχο. Ορισμένες νευροαπεικονιστικές μελέτες δείχνουν, επίσης, πως στους άνδρες ο βρεγματικός φλοιός, ο οποίος εμπλέκεται στην αντίληψη του χώρου, και η αμυγδαλή, που ρυθμίζει το συναίσθημα και τα κίνητρα, ιδιαίτερα εκείνα που σχετίζονται με την επιβίωση, ήταν μεγαλύτερα. Τουναντίον, στις γυναίκες τα τμήματα του μετωπιαίου λοβού, που είναι υπεύθυνα για την επίλυση προβλημάτων και τη λήψη αποφάσεων, καθώς και ο μεταιχμιακός φλοιός, υπεύθυνος για τον έλεγχο των συναισθημάτων, είχαν μεγαλύτερο μέγεθος και άρα περισσότερες νευρικές συνδέσεις.
Διαφορές στη μνήμη και στη μάθηση
Φυλετικοί διμορφισμοί εντοπίζονται και σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μάθηση και τη μνήμη. Συγκεκριμένα, υποπεριοχές του ιππόκαμπου, κύρια δομή αποθήκευσης της μνήμης, διαφέρουν μεταξύ των δύο φύλων, όπως διαφέρει και η ενεργοποίηση της αμυγδαλής σε πληροφορίες που συνδέονται με συναισθήματα. Ακόμα και σε περιπτώσεις που η απόδοση στη μνήμη φαίνεται ίδια στα δύο φύλα, υπάρχουν διαφορές στα νευρωνικά κυκλώματα, στους μοριακούς μηχανισμούς, στις συμπεριφορικές στρατηγικές όσο και στη συναπτική πλαστικότητα. Έτσι, οι γυναίκες είναι καλύτερες στη λεκτική μνήμη, σε αντίθεση με τους άνδρες που έχουν καλύτερη χωρική μνήμη, ενώ πιο έντονη είναι στο γυναικείο φύλο και η μνήμη του φόβου. Αυτό εξηγεί και τη διπλάσια πιθανότητα των γυναικών να αναπτύξουν μετατραυματικό stress. Στα ίδια πλαίσια, οι φυλετικές διαφορές στη σηματοδότηση του νευροανοσοποιητικού συστήματος και η εντονότερη απόκριση στο stress αυξάνουν τις πιθανότητες για Alzheimer και κατάθλιψη στις γυναίκες αντίστοιχα.
Εν κατακλείδι, υπάρχουν αρκετές διαφορές μεταξύ του θηλυκού και αρσενικού εγκεφάλου σε επίπεδο ανατομίας, νευρικών κυκλωμάτων και πρωτεϊνών, οι οποίες μεταφράζονται σε διαφορές στη συμπεριφορά των δύο φύλων. Στην πραγματικότητα, όμως, πολλά από τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά που θεωρούνται ανδρικά ή γυναικεία υπάρχουν στην πραγματικότητα σε ένα φάσμα ανθρώπων ανεξαρτήτως φύλου. Και αυτό γιατί κάθε εγκέφαλος είναι στην ουσία ένα μωσαϊκό διαφορετικών μοτίβων, εκ των οποίων μερικά απαντώνται πιο συχνά στον εγκέφαλο των ανδρών και άλλα σε αυτόν των γυναικών. Αλλά κανένας εγκέφαλος δεν θα μπορούσε να περιγραφεί ως πλήρως αρσενικός ή πλήρως θηλυκός, μιας και οι περισσότερες μορφές συμπεριφοράς εμφανίζουν πλαστικότητα και επιδέχονται τροποποιήσεις, μολονότι έχουν μορφοποιηθεί κατά τρόπο σταθερό από τη νευρική οργάνωση.
Όπως και να ‘χει πάντως, είναι σημαντικό στην ανάπτυξη ψυχιατρικών και νευρολογικών φαρμάκων να λαμβάνεται υπόψη και η παράμετρος «φύλο», έτσι ώστε να σταματήσει η υπο–αντιπροσώπευση των γυναικών στις νευροεπιστήμες. Είναι συγκλονιστικό πως σχεδόν όλα τα φάρμακα για εγκεφαλικές διαταραχές στηρίζονται σε δεδομένα για τον αντρικό εγκέφαλο και ενδεχομένως να μην είναι εξίσου αποτελεσματικά για το υπόλοιπο μισό του πληθυσμού…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ERIC R. KANDEL, JAMES H. SCHWARTZ, THOMAS M.JESSEL, Νευροεπιστήμη και συμπεριφορά, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2020
- A Dynamic Memory Systems Framework for Sex Differences in Fear Memory, Trends in Neurosciences, ScienceDirect. Διαθέσιμο εδώ
- Θηλυκός Εγκέφαλος vs. Αρσενικός Εγκέφαλος – Dr. Χριστίνα Δάλλα, giatioxi.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Υπάρχει θηλυκός και αντρικός εγκέφαλος; healthliving.gr. Διαθέσιμο εδώ
