Της Χρυσάνθης Παπαναστασίου,
Η σύγχρονη πραγματικότητα πολλάκις έχει αποτελέσει «πεδίο μάχης» στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων και των συμβάσεων, σχετικά με τις βάσεις ενός ανεξάρτητου κράτους, δηλαδή τον μόνιμο πληθυσμό, την αυτόνομη πολιτική οργάνωση και την κρατική εδαφικότητα. Αν και η πρώτη παράμετρος πλέον χαρακτηρίζεται από σχετική σταθερότητα, εντούτοις οι δύο επόμενες βρίσκονται σε πολλές περιπτώσεις ακόμη σε έκρυθμο στάδιο. Με το ζήτημα της οργάνωσης σε ανεξάρτητο κράτος να βρίσκεται στον πυρήνα των πολιτικών διαφορών μεταξύ των κρατών, αξίζει να γίνει λόγος για το θέμα της εδαφικής κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων μεταξύ συνορευόντων κρατών. Μία τέτοια περίπτωση διαφωνιών, σχετικά με τα κρατικά δικαιώματα, εντοπίζεται στη Νότια Σινική Θάλασσα με αντίπαλα στρατόπεδα –μεταξύ άλλων– την Κίνα και τις Φιλιππίνες.
Αρχικά, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν οι νομικές βάσεις, στις οποίες τα δύο κράτη στηρίζουν τα δικαιώματά τους στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, και κατά πόσον οι ενέργειές τους κινούνται στο πλαίσιο της νομιμότητας. Βασικό νομοθετικό κείμενο αναφορικά με τον θαλάσσιο χώρο είναι η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, που αποτελεί συμφωνία μεταξύ 168 συμβαλλομένων μερών, τα οποία αποδέχονται κοινούς όρους και δεσμεύονται απέναντι στο ενιαίο νομοθετικό πλαίσιο, όπως ορίστηκε από την τρίτη συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών.
Τόσο η Κίνα όσο και οι Φιλιππίνες ανήκουν στα κράτη, που έχουν προσχωρήσει στη Σύμβαση ήδη από το 1982, και κατά συνέπεια, οι όποιες παραβιάσεις τους αξιολογούνται με βάση τις αρχές της. Συγκεκριμένα, η θάλασσα της Νότιας Κίνας έχει αποτελέσει μία από τις πιο διαφιλονικούμενες περιοχές στον παγκόσμιο χάρτη, με τις διενέξεις των παράκτιων κρατών να έχουν απασχολήσει έντονα τη διεθνή κοινότητα τις τελευταίες δεκαετίες. Οι διαφωνίες εστιάζονται στις διεκδικήσεις των κρατών στα νησιά Spratly και Paracel και στον ύφαλο Scarborough, αλλά και στις θαλάσσιες ζώνες που δημιουργούνται γύρω από αυτά. Στη συνέχεια, θα αναλυθούν οι παραβιάσεις που έχουν σημειωθεί, καθώς και η ανάμειξη των διεθνών οργανισμών και του Διεθνούς Δικαστηρίου.
Όπως μπορεί εύκολα να γίνει κατανοητό, η Κίνα αποτελεί το πλέον επιθετικό κράτος στο πλαίσιο αυτών των διενέξεων –όντας το οικονομικά και τεχνολογικά ισχυρότερο μεταξύ των εμπλεκομένων– και αυτό που έχει προβεί στις περισσότερες παραβιαστικές ενέργειες στα υπό κυριαρχική φιλονικία εδάφη. Ειδικότερα, η Κίνα έχει «καρπωθεί» τον έλεγχο του Scarborough από το 2012 και συστηματικά κινείται προς τη διεκδίκησή του, ενώ, παράλληλα, έχει επιβάλλει πληθώρα περιορισμών στις Φιλιππίνες με την εγκατάσταση ακτοφυλακής στην περιοχή. Παρόμοιες ενέργειες έχουν παρατηρηθεί και στις νήσους Spartly, τις οποίες από κοινού ελέγχουν η Κίνα, οι Φιλιππίνες και το Βιετνάμ. Την τελευταία δεκαετία, οι Φιλιππίνες μέσα από επιστολές που έχουν αποστείλει στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών καταγγέλλουν πως η Κίνα αποτελεί κίνδυνο για την ασφάλεια και την ειρηνική συμβίωση στην περιοχή. Η επεκτατική πολιτική της Κίνας –στην προκειμένη περίπτωση– ερείδεται στη στρατηγική της «Γραμμής των Εννέα Σημείων», την οποία η Κίνα υποστηρίζει και βάσει αυτής δείχνει να διεκδικεί σχεδόν το 90% της περιοχής, με την επίφαση των ιστορικών δικαιωμάτων που κατέχει σε αυτή.
Φυσικά, η προαναφερθείσα στρατηγική, την οποία η Κίνα κατέθεσε το 2009 στον Ο.Η.Ε., δε στέκει νομικά και έχει απορριφθεί από το ίδιο το Διεθνές Δικαστήριο το 2016. Κατά συνέπεια, τα επιχειρήματα της Κίνας περί κυριαρχίας στη Νότια Σινική Θάλασσα χαρακτηρίστηκαν αβάσιμα, με την κινεζική δύναμη, όμως, να μη δείχνει να εγκαταλείπει την προσπάθεια. Το δικαστήριο για τη θάλασσα της Νότιας Κίνας συστάθηκε το 2016 με μονομερή πρόταση των Φιλιππίνων, ενέργεια της οποίας τη νομιμότητα η Κίνα αρνήθηκε, τόσο αναφορικά με την πρωτοβουλία όσο και τη δικαιοδοσία.
Όσον αφορά την πρώτη παράμετρο, το επιχείρημα της ασιατικής υπερδύναμης ήταν πως η ίδια δε συμφώνησε με τη διαιτησία, δεδομένης της άρνησής της πως υπάρχουν διενέξεις στην περιοχή. Ωστόσο, το επιχείρημα αυτό δε στέκει νομικά, καθώς η Σύμβαση προβλέπει πως όταν η διένεξη αφορά σοβαρό νομικό ζήτημα επιτρέπεται η μονομερής πρωτοβουλία για την επιβολή διαιτησίας. Η Κίνα, όμως, έσπευσε να αμφισβητήσει ακόμα και τη νομική σημασία της διένεξης, κρίνοντάς την ως απλό ζήτημα εδαφικής κυριαρχίας, ανεξαρτήτως της Σύμβασης και των γενικών αρχών του Διεθνούς Δικαίου. Και οι δύο αντιρρήσεις της Κίνας κρίθηκαν άτοπες, και κατά συνέπεια, η διαιτησία συνέχισε με τις απαραίτητες νομικές διαδικασίες, καταδικάζοντας τις κινεζικές ενέργειες. Ωστόσο, αυτή μέχρι και σήμερα δείχνει να αρνείται τις δικαστικές αποφάσεις και να εμμένει στις αρχικές της τοποθετήσεις.
Προχωρώντας χρονικά η Κίνα προέβη στη δημιουργία τεχνητών νήσων στην περιοχή του Mischief Reef, που ανήκει στην αποκλειστική οικονομική ζώνη των Φιλιππίνων, αγνοώντας –για ακόμη μια φορά– βασικές προβλέψεις των διεθνών συνθηκών, αποσκοπώντας στην υλοποίηση της στρατηγικής των «Εννέα Σημείων», η οποία από τη φύση της είναι εδαφικώς παραβιαστική, δεδομένου πως βάσει του σχεδίου τα προβλεπόμενα κινεζικά κυριαρχικά δικαιώματα επικαλύπτουν την οριζόμενη από τη σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας Α.Ο.Ζ. των Φιλιππίνων. Ως αποτέλεσμα, για ακόμη μία φορά παρατηρήθηκε κατάφωρη παραβίαση των –συμβατικώς καθορισμένων– θαλάσσιων ζωνών, γεγονός που ενέτεινε τις ανησυχίες των παράκτιων κρατών για κινεζικές εδαφικές ατασθαλίες. Οι αντιδράσεις, ωστόσο, των κρατών αυτών περιορίστηκαν σε διπλωματικές ενέργειες, καθώς είναι ευρέως γνωστό πως μία ένοπλη σύρραξη θα ήταν καταστροφική για οποιονδήποτε αντιτίθεται στην Κίνα. Η πλήρης και επανειλημμένη, όμως, ανυπακοή της τελευταίας στις αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου και των συνδιασκέψεων κατέστησε έκδηλο τον κίνδυνο αυτών, αλλά και των μελλοντικών ενεργειών.
Το γενικότερο κλίμα αυτών των ανακατατάξεων, πάντως, βρίσκει τα παράκτια κράτη να διατηρούν μία στάση άμυνας απέναντι στην Κίνα, η οποία με την αδιαφορία της απέναντι σε νομικές αποφάσεις, την επιβολή εκτεταμένου ελέγχου σε αμφιλεγόμενα εδάφη, αλλά και την απροθυμία της να συμμορφωθεί στους κανόνες, παρουσιάζει μια δεσποτική συμπεριφορά. Το ζήτημα, όμως, έχει τη βάση του –εκτός από τις βασικές αρχές της υπόστασης ενός ανεξάρτητου κράτους– και σε οικονομικά συμφέροντα. Η Νότια Σινική Θάλασσα αποτελεί χώρο διέλευσης πληθώρας εμπορικών πλοίων και αλιευτικών δραστηριοτήτων, ενώ, παράλληλα, διαθέτει πλούσιο υπέδαφος σε κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Συγκεκριμένα, σε έκθεσή τους στον Ο.Η.Ε. οι Φιλιππίνες έχουν καταγγείλει πως η Κίνα έχει προκαλέσει μη αναστρέψιμη ζημία στην περιοχή, παραβιάζοντας τα κυριαρχικά τους δικαιώματα, καθώς, επίσης, αναφέρουν πως το οικοσύστημα της περιοχής τίθεται σε κίνδυνο από κινέζους αλιείς, που συχνά προβαίνουν στην αλίευση ειδών προς εξαφάνιση. Τις θέσεις αυτές επιβεβαίωσε με την απόφασή του το Διεθνές Δικαστήριο, επισημαίνοντας πως οι κινεζικές αρχές σε καμία περίπτωση δεν επέδειξαν τη δέουσα επιμέλεια στις διαπραγματεύσεις με βάση την αρχή της “due diligence”, που προβλέπει η διεθνής σύμβαση.
Οι πρόσφατες εξελίξεις, ωστόσο, φαίνονται ιδιαιτέρως ελπιδοφόρες για την εξομάλυνση των σχέσεων των δύο κρατών. Την Τετάρτη 4 Ιανουαρίου 2023, ο Φιλιππινέζος Πρόεδρος Ferdinand Marcos Jr συνάντησε τον Κινέζο Πρόεδρο Xi Jinping με βασική πτυχή της συζήτησής τους την επίτευξη της αρμονικής συμβίωσης μεταξύ των χωρών, τονίζοντας πως ναυτιλιακά ζητήματα –σε καμία περίπτωση– δε θα πρέπει να δυσχεραίνουν τις ευρύτερες σχέσεις των κρατών. Αυτό το κλίμα συνεργασίας έχει ως στόχο την από κοινού εκμετάλλευση και διαχείριση του ορυκτού πλούτου της Νότιας Σινικής Θάλασσας στο πλαίσιο της παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης. Φυσικά, ο πρώτος έκανε λόγο για τις πρόσφατες παραβιάσεις, με τον δεύτερο να διαβεβαιώνει για τις καλές προθέσεις της Κίνας, ενώ συναποφάσισαν πως ως ένδειξη καλής θελήσεως θα ενισχύσουν τον τουρισμό μεταξύ των δύο κρατών, που κατά την πανδημία είχε μειωθεί.
Παρά, όμως, το αισιόδοξο μήνυμα των τελευταίων πολιτικών δηλώσεων, δεν μπορεί κανείς να μη διατηρεί επιφυλάξεις σχετικά με την καλή διάθεση της Κίνας να δημιουργήσει ισχυρούς δεσμούς με τις Φιλιππίνες δεδομένων των προηγούμενων συμπεριφορών της πρώτης. Οι μελλοντικές εξελίξεις θα επιβεβαιώσουν ή θα ανατρέψουν αυτές τις προβλέψεις και θα σκιαγραφήσουν αντιστοίχως το μέλλον αυτής της πολυτάραχης θαλάσσιας ζώνης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- United Nations Convention on the Law of the Sea, United Nations Treaty Collection, διαθέσιμο εδώ
- Philippines, China Agree on Measures to Manage Maritime Disputes, The Diplomat, διαθέσιμο εδώ
- China’s artificial islands violates international law–tribunal, Inquirer, διαθέσιμο εδώ
- China and Philippines agree to ‘manage differences’ on South China Sea, CNN, διαθέσιμο εδώ
