Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Το 1830 οι Τούρκοι παραχώρησαν την Κρήτη στους Αιγύπτιους, για τις υπηρεσίες τους προς την αυτοκρατορία στον αγώνα κατά των Ελλήνων. Το καθεστώς των Αιγυπτίων υπήρξε επαχθέστερο για τους χριστιανούς, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός του νησιού, που το 1821 αριθμούσε 289.000 κατοίκους, να ελαττωθεί ως το 1840 στα 129.000 άτομα. Με την ήττα του Μοχάμεντ Αλί το 1840, η Κρήτη πέρασε και πάλι υπό τον έλεγχο των Τούρκων, και κατά διάρκεια του 1841, οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι της Κρήτης προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και να βελτιώσουν τη θέση τους. Ενώ, όμως, οι μουσουλμάνοι περιορίζονταν στην απαίτηση για ελάττωση της φορολογίας και μεταρρύθμιση της διοίκησης, πολλοί από τους ηγέτες των χριστιανών ζήτησαν να ενωθεί η Κρήτη με την Ελλάδα. Μετά τη δημιουργία της κρητικής επιτροπής, οι Κρητικοί της περιφέρειας των Σφαγίων επαναστάτησαν. Αλλά, παρόλο που οι Σφακιανοί δεν ήταν αρκετά ισχυροί, μπόρεσαν να τα βγάλουν πέρα με τις κατά πολύ υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις.
Στα επόμενα δεκαπέντε χρόνια, η Κρήτη ήταν υπό ειρηνικές συνθήκες. Στο διάστημα αυτό, ο αρχηγός του νησιού έδειξε πολύ μεγαλύτερη σκληρότητα προς τους Τούρκους μπέηδες παρά προς τους χριστιανούς. Αντιμετωπίζοντας βαρύτατες φορολογίες, πολλοί μουσουλμάνοι πούλησαν τα κτήματά τους και έφυγαν από το νησί. Αλλά εκείνο που είχε μεγαλύτερη σημασία ήταν ότι αυξήθηκε σταθερά ο χριστιανικός πληθυσμός της. Ενώ το 1821 υπήρχαν 160.000 μουσουλμάνοι και 129.000 Έλληνες, το 1866 η αναλογία ήταν περίπου 60.000 προς 200.000. Για τον αυξανόμενο χριστιανικό πληθυσμό, οι συνθήκες είχαν βελτιωθεί –τουλάχιστον θεωρητικά– μετά τη διακήρυξη του 1856 του Hatti-i-Humayun, του μεταρρυθμιστικού προγράμματος που αντιπροσώπευε την έκφραση ευγνωμοσύνης του σουλτάνου προς τον Αλλάχ για τη διάσωση της αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κριμαίας.
Οι διαμαρτυρίες για την εφαρμογή του έμειναν αναπάντητες. Η Πύλη, καθώς φοβόταν ότι οι Κρητικοί, αν ηρεμούσε η κατάσταση στην Κρήτη, θα ξεσηκώνονταν, εξέδωσε διάταγμα που όχι μόνο επιβεβαίωνε, αλλά και διεύρυνε την έκταση των μεταρρυθμίσεων του 1856. Εκεί έμειναν τα πράγματα ως το 1866, ενώ στο μεταξύ ο κυβερνήτης της Κρήτης προσπάθησε να περικόψει τα δικαιώματα των υποτελών του. Έτσι, για μια ακόμα φορά οι χριστιανοί της Κρήτης άρχισαν τις διαμαρτυρίες. Το 1866, οι ηγέτες της Κρήτης ήταν πλέον διχασμένοι. Μερικοί από αυτούς περιορίζονταν να ζητούν να τους δοθεί μερική αυτονομία και να γίνουν ειδικές μεταρρυθμίσεις, να ελαττωθούν οι φόροι, να ιδρυθούν δικαστήρια και να χρησιμοποιηθεί ελληνική γλώσσα στη δικαστηριακή πρακτική, να χτιστούν σχολεία, να ανοιχτούν δρόμοι και να ιδρυθεί Αγροτική Τράπεζα. Άλλοι που ζήλευαν τους Έλληνες των Ιονίων νήσων ήταν αποφασισμένοι να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία που παρουσιαζόταν και να πετύχουν την Ένωση με την Ελλάδα.
Έκριναν ότι η στιγμή ήταν κατάλληλη, καθώς κατά τη γνώμη τους η Πύλη είχε φανερώσει την αδυναμία της, καθώς είχε αποτύχει να διατηρήσει τα δικαιώματά της στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, στις οποίες είχε παραχωρηθεί καθεστώς αυτονομίας στη συνδιάσκεψη των Παρισίων το 1856. Είχανε δει ότι στη δεκαετία που είχε μεσολαβήσει, οι Ρουμάνοι με κάποια υποστήριξη από την πλευρά των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων είχαν κάνει ένα μεγάλο βήμα προς την ανεξαρτησία της χώρας τους. Πιο πρόσφατα, είχε γίνει αντιληπτό ότι οι Τούρκοι, έπειτα από την πτώση του Κούζα τον Φεβρουάριο του 1866, δεν κατόρθωσαν να πραγματοποιήσουν την απειλή τους ότι θα ανακαταλάμβαναν τις επίμαχες περιοχές και ότι αντίθετα η Υψηλή Πύλη είχε βρεθεί αντιμέτωπη με την απόφαση των Δυνάμεων κατά τη συνδιάσκεψη των Παρισίων τον Μάρτιο να προσφερθεί το στέμμα της Ρουμανίας στον πρίγκιπα Κάρολο των Hohenzollern. Είχαν επίσης πληροφορηθεί ότι οι Σέρβοι θεωρούσαν τη στιγμή ευνοϊκή να ζητήσουν τον έλεγχο των φρουρίων του Sabac, του Βελιγραδίου και του Ada-kale. Τέλος, είχαν αντιληφθεί ότι η Αυστρία είχε εγκαταλείψει την παραδοσιακή της πολιτική που ευνοούσε τη διατήρηση της ακεραιότητας της αυτοκρατορίας. Οι Έλληνες της ηπειρωτικής Ελλάδας ήταν ακόμα πιο αισιόδοξοι, και αυτοί ακριβώς ενθάρρυναν τους Κρητικούς που ζητούσαν την ένωση.
Στη δεκαετία 1856-1866, οι Κρητικοί είχαν με το μέρος τους τη διαρκή ενθάρρυνση όχι μόνο του Κουμουνδούρου, αλλά και των Ρώσων πρόξενων, του Δενδρινού στα Χανιά και του Μητσοτάκη στο Ηράκλειο. Οι δύο αυτοί άνδρες είχαν κάνει τους Κρητικούς να ελπίζουν ότι θα τους υποστήριζε η Ρωσία, που φαινόταν πιθανό –όπως έγινε και στην πραγματικότητα– ότι θα κέρδιζε και τη συμπαράσταση της Γαλλίας. Επίσης, ο Έλληνας πρόξενος στην Κρήτη έδινε ελπίδες για υλική υποστήριξη από την Ελλάδα. Αλλά, η κυβέρνηση Ρούφου, που είχε σχηματιστεί τον Φεβρουάριο του 1866, χαρακτηριζόταν μάλλον από διστακτικότητα. Όπως συνήθως, ο Δημήτριος Βούλγαρης είχε την τάση να συμβαδίζει με την πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας, παρά το γεγονός ότι ο Κουμουνδούρος είχε φιλορωσικές διαθέσεις και επιθυμούσε να βοηθήσει τους Κρητικούς. Η όλη κυβερνητική κατάσταση στην Ελλάδα του «έδενε» προς το παρόν τα χέρια. Τα πιο τολμηρά στοιχεία μπορούσε να τα συναντήσει κανείς έξω από τους κόλπους της κυβέρνησης. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, η κυβέρνηση επίσημα ήταν υποχρεωμένη να αρνείται τη συμμετοχή της στην κρητική Επανάσταση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κωστής, Κώστας, (2014), Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας: η διαμόρφωση του νεοελληνικού κράτους, 18ος-21ος αιώνας, Αθήνα: Πόλις.
- Dakin, Douglas, (1984), Η ενοποίηση της Ελλάδας, 1770-1923, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
- Rashed, Zeinab, Esmat, (1978), Η Κρήτη υπό την Αιγυπτιακήν εξουσίαν, 1830- 1840, Ηράκλειο: Σύλλογος Πολιτιστικής Αναπτύξεως Ηρακλείου.
