Του Γιάννη Μάρκελλου,
Το νήμα σχετικά με την ιατρική τέχνη στον Όμηρο το πιάνει ο Σάξονας Dr. H. Frolich το 1879, ο οποίος ήταν βασιλικός επίατρος. Ο Frolich γράφει το βιβλίο με τίτλο «Η βασιλική ιατρική του Ομήρου». Το κατά πολύ γοητευτικό αυτό βιβλίο καταφέρνει υπό την σοφή προσπάθεια του γράφοντος να αναδείξει τις κρυμμένες ιστορικές καταβολές της ιατρικής, που ενυπάρχουν στο έργο του Ομήρου, Ιλιάδα. Το συμπέρασμα του Frolich είναι μοναδικό, αφού υποστηρίζει πως ο Όμηρος ήταν «στρατιωτικός γιατρός με την έννοια που έχει ο όρος στην εποχή του».
Ο Όμηρος χωρίς καμία αμφιβολία, αποτελεί για πολλούς ερευνητές, και ίσως για ένα μεγάλο κομμάτι των αναγνωστών αίνιγμα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως, για τα δύο έργα του Ομήρου, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, γνωρίζουμε σχεδόν ελάχιστα πράγματα. Σήμερα, όμως, δεν αφήνει κανείς άλλο περιθώριο σχετικά με το χρονικό πλαίσιο εκτύλιξης της δράσης του Ομήρου. Ο 8ος αιώνας είναι το πιο δόκιμο χρονικό πλαίσιο, στο οποίο μπορούμε να εντάξουμε την ζωή και την δράση του Ομήρου.
Ο βασιλικός επίατρος Frolich κατά την διάρκεια της μελέτης της Οδύσσειας, καταστάλαξε στο να απαριθμήσει 147 τραυματισμούς ενταγμένους στο ποιητικό έργο της Ιλιάδας. Τα μέρη του σώματος, τα οποία ήταν τα πιο δημοφιλή, ήταν το κεφάλι, ο λαιμός, τα άνω άκρα και τα κάτω άκρα. Ο σύγχρονος μελετητής και αναγνώστης καλείται κάνοντας συνειρμούς, να αντιληφθεί πως χτυπώντας ο πολεμιστής με το ακόντιο του κατά βάση από κοντά, είχε σκοπό να προκαλέσει θανατηφόρο χτύπημα. Αυτό δείχνει πως ο θάνατος κυριαρχούσε, βέβαια, δεν εξέλειπαν και οι περιπτώσεις τραυματισμών. Για την καλύτερη κατανόηση των τραυματισμών, θα αναφέρουμε μερικούς που γίνονται απτοί από κάθε μελετητή και απλό αναγνώστη. Η αναφορά του Ερύμα στη βάση του κρανίου αποτελεί μια πιστή απόδειξη των προαναφερθέντων:
«Και ο Ιδομενέας χτυπάει με ανέσπλαχνο κοντάρι τον Ερύμα στο στόμα, και ο χαλός ο χάλκινος βγήκε αντίκρυ περνώντας στη ρίζα του μυαλού, και σύντριψε τα κόκκαλα του τα’ άσπρα πετάχτηκαν τα δόντια, και αίματα τα μάτια του γιομώσαν τα δύο, κι από το ανοιχτό το στόμα του και απ’ τα ρουθούνια το αίμα ξερνούσε, και το μαύρο σύγνεφο τον έζωσε του Χάρου». Μια άλλη περίπτωση αποτελεί και το περιστατικό του θανάτου του Τρώα Αλκαθόου. Εδώ ο ποιητής με την απαράμιλλη λογοτεχνική του κατάρτιση και επάρκεια αφήνεται στην φαντασία του νου του και γράφει: «… κατάστηθα τον βρήκε το κοντάρι του Ιδομενέα του πολεμόχαρου, κι ο θώρακας συντρίφτη ο χάλκινος, που τον διαφέντευεν από το Χάρο ως τότε. Τώρα όμως βούιξε κούφια, ως έσπαζε στου κονταριού το χτύπο. Πέφτει με πάταχο, και βρέθηκε μπηγμένο το κοντάρι μες στην καρδιά του, που ως σπαρτάριζε, του κονταριού την άκρη σιγοκουνούσε, ωσόπου επάγωσε, και τα’ άγριο το’ όπλο εστάθη».
Είδαμε μερικές περιπτώσεις από το πεδίο της μάχης, όμως, ο Όμηρος δεν θα μπορούσε να μην καταγράψει την διάσωση και την ιατρική παροχή στους τραυματιοφορείς: «Τότε οι σύντροφοι οι αρχοντογέννητοι το θείο το Σαρπηδόνα κάτω από τον ώριο δρύ τον κάθισαν του Βροντοσκουταράτου, και απ’ το μερί που επήρε και έσυρε το φράξινο κοντάρι ο λιονταρόκαρδος Πελάγονας, ο γκαρδιακός του ακράνης και αυτός λιγώθηκε, και σκέπασε τα μάτια του κατάχνια, μα ευτύς συνέφερε τι εδρόσιζε βοριάς, και την ψυχή του, που ήταν κοντά να φύφει, ανάσταινε τρογύρα του φυσώντας».
Παραπάνω, εκτέθηκαν μερικά παραδείγματα θανατηφόρων χτυπημάτων και μια προσπάθεια περιποίησης των τραυμάτων ενός πολεμιστή. Ο τραυματισμένος πολεμιστής μεταφέρεται από έναν ομοϊδεάτη του πάνω σε άρμα και τον οδηγούν στα πλοία. Εκεί, αρχικά, ξεντύνουν τον πληγωμένο πολεμιστή προσφέροντας του τα απαραίτητα, προκειμένου να βγάλουν το ακόντιο αν έχει εισχωρήσει βαθιά στο σώμα του πολεμιστή. Ακόμη, στο πεδίο της έρευνας, εντείνονται οι προσπάθειες εκ μέρους των ερευνητών προκειμένου να αποσαφηνιστούν τα θεραπευτικά προϊόντα που χρησιμοποιούσαν στην εποχή του Ομήρου για τους τραυματισμένους πολεμιστές.
Άξιο αναφοράς αποτελεί το γεγονός, ότι για τον Όμηρο η λέξη φάρμακο είναι το μαγικό μέσο με το οποίο μπορεί κανείς να θεραπευθεί. Σχετικά με το φάρμακο, το οποίο είναι το «μαγικό μέσο» κατά τον Όμηρο, μπορεί να γίνει αναφορά και για ένα στοιχείο, το οποίο προέρχεται και πάλι από την Ιλιάδα. Ο Όμηρος παρουσιάζει τον Ευρύπουλο να βγαίνει από το πεδίο της μάχης, όντας τραυματισμένος και να προσπαθεί να βρει την ιατρική βοήθεια. Ο Πάτροκλος τον οδηγεί σε μια σκηνή και τον απλώνει σε δέρματα ταύρων προκειμένου να τον βοηθήσει. Το πρωτότυπο κείμενο αποτελεί την ρεαλιστικότερη έκφραση αυτού που προαναφέρθηκε. «…Ευτύς του βγάζει ο Πάτροκλος τη σουβλερή σαγίτα απ’ το μερί με το μαχαίρι του, το μαύρο γαίμα πλένει με χλιό νερό, και πάνω απίθωσε πικρή, πονοκοιμήτρα ρίζα, στο χέρι αφού την έτριψε, και σταματά τους πόνους. Έτσι η πληγή γοργά εμαράθηκε, και στάθηκε το γαίμα».
Η μετάφραση του κειμένου, κάνει τους ερευνητές να βρίσκονται ενώπιον μιας δύσκολης διαδικασίας, κατά την οποία καλούνται να αποσαφηνίσουν ποια είναι αυτή η πικρή ρίζα που χρησιμοποιήθηκε στην περίπτωση του Ευρύπουλου προκειμένου να ιαθεί. Oι σύγχρονοι ιστορικοί της ιατρικής έκαναν πολλές υποθέσεις. Διάφοροι υποστήριξαν πως πρόκειται για την κηκίδα, άλλοι για την ερυθραία, και άλλοι για την αιματόριζα. Όλα αυτά, βέβαια, παραμένουν ανοιχτά, προκαλώντας τους μελλοντικούς ιστορικούς με μεγαλύτερη πνευματική ρώμη να επιλύσουν αυτό το μυστήριο. Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να γίνει ένας σαφής διαχωρισμός στην εποχή του Ομήρου. Πιο ειδικά, δεν δύναται να μιλάμε για ίαση μέσω κάποιων θρησκευτικών τελετουργιών, αλλά για την πρώιμη μορφή χειρουργικής, έτσι όπως με ορθολογικό τρόπο υπήρχε διαμορφωμένη στην εποχή του Ομήρου. Τέλος, ένας Γερμανός κλασικός φιλόλογος και καθηγητής του Πανεπιστημίου του Kiel, o Fridolf Kudlien, κατέληξε στο συμπέρασμα πως οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν με κατά βάση ορθολογικό τρόπο φυσικά μέσα ίασης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Καραστάθη, Δάφνη, (2017), Ο Όμηρος στον Γαληνό, Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
- Μαζαράκης, Αινιάν, Αλέξανδρος, (2000), Όμηρος και Αρχαιολογία, Αθήνα: Καρδαμίτσα.
- Kurt, Pollak, (2007), Η Ιατρική στην αρχαιότητα, Αθήνα: Παπαδήμα.
