Του Νίκου Βελιώτη,
Διαχρονικά, ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να αναζήτα το άριστο, το τέλειο, αυτό δηλαδή που είναι ολοκληρωμένο, αψεγάδιαστο και έχει φτάσει στο τέλος του. Η αδυναμία του ανθρώπου να το κατακτήσει είναι αυτή που καθιστά την αναζήτηση προς την τελειότητα υπαρκτή και πάντα επίκαιρη. Ο Αριστοτέλης έθεσε κανόνες για το ποιόν του τέλειου άνδρα, ενώ ο άνθρωπος του Βιτρούβιου είναι ίσως η πιο οικεία μορφή της ανθρώπινης σωματικής τελειότητας με τη χρήση μαθηματικών αναλογιών. Με ορισμένες παραδοχές, το ανθρώπινο σώμα θεωρείται ότι είναι ίσως η πιο εξελιγμένη και τέλεια μηχανή που έχει δημιουργηθεί, ή και όχι…
Η εξέλιξη του ανθρώπου φανερώνει ότι το σώμα του δεν έχει σχεδιαστεί με τη «σοφία» που θα αναμέναμε και σε καμία περίπτωση δεν είναι τέλειο. Από εξελικτικής σκοπιάς, τέλειος είναι οποιοσδήποτε οργανισμός καταφέρνει να επιβιώνει και να αναπαράγεται. Έχοντας ως βάση αυτόν τον απόλυτο οδηγό, είναι φρόνιμο να ισχυριστεί κανείς ότι και η αρχέγονη αμοιβάδα είναι ένας τέλειος οργανισμός. Ένα πρόσθετο επιχείρημα υπέρ αυτής της θέσης είναι η επικράτηση της αμοιβάδας στο πέρασμα μυριάδων χρόνων. Αυτό φέρνει τον rookieοργανισμό Homo Sapiens σε μειονεκτική θέση στη διεκδίκηση του τίτλου του τελειότερου οργανισμού, εφόσον έχει μικρή πορεία στην ιστορία της ζωής. Άρα τελικά, μήπως ο άνθρωπος δεν είναι η τέλεια μηχανή, ή μήπως η αμοιβάδα είναι πιο ολοκληρωμένο και πετυχημένο μοντέλο;
Η απάντηση είναι ότι κανένας οργανισμός στη φύση δεν είναι τέλειος, αφού σκοπός της εξέλιξης δεν είναι η δημιουργία τέλειων οργανισμών που έχουν σχεδιαστεί με απόλυτη σοφία και λεπτότητα, αλλά η δημιουργία οργανισμών με τον πιο γρήγορο και «πρόχειρο» τρόπο, ώστε να προσαρμοστούν επαρκώς στις εκάστοτε συνθήκες. «Η εξέλιξη δεν προάγει την τελειότητα, αλλά τη λειτουργικότητα» (Alan Mann).
Πράγματι, με μια γρήγορη ανασκόπηση στη φυσιολογία και την ανατομία κάθε οργανισμού, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου, μπορεί να διαπιστώσει κανείς την προχειρότητα με την οποία έχει εξελιχθεί και τα εξόφθαλμα σχεδιαστικά λάθη με τα οποία συνεχίζει να δομείται. Ένας τέλεια σχεδιασμένος οργανισμός, λόγου χάρη, δε θα έπρεπε να είναι τόσο επιρρεπής σε ιώσεις, λοιμώξεις και τραυματισμούς. Η στιβαρή σπονδυλική στήλη που είχαν οι πρόγονοί μας, προκειμένου να «προσαρμοστεί» στις ανάγκες της δίποδης βάδισης και της κατακόρυφης στήριξης, υπέστη μια αλλαγή κατεύθυνσης της κυρτότητάς της στο άνω μέρος της. Με αυτόν τον τρόπο το κάτω μέρος της δέχεται υψηλή πίεση, αναγκάζοντας εκατομμύρια ανθρώπων να επισκεφτούν τον ορθοπεδικό τους κάθε χρόνο.
Ένα άλλο πολύ σημαντικό ψεγάδι του ανθρώπινου σώματος είναι η υπερβολικά μικρή λεκάνη που εξυπηρετεί και αυτή την δίποδη βάδιση, αλλά καθιστά την εγκυμοσύνη μια από τις πιο επώδυνες καταστάσεις που βιώνει ο άνθρωπος. Είναι αντιφατικό, αν σκεφτεί κανείς ότι η διαδικασία με την οποία πραγματώνεται η διαιώνιση του είδους είναι συγχρόνως και εξαιρετικά η πιο οδυνηρή. Η αντίφαση αυτή είναι ουσιαστικά η επιβεβαίωση της ατελούς μας φύσης.
Επιπρόσθετα παραδείγματα ατελούς σχεδιασμού του ανθρώπινου σώματος είναι οι φρονιμίτες, ο κόκκυγας και άλλα εξελικτικά απομεινάρια που δεν απορρίφθηκαν ως όφειλαν από έναν τέλειο οργανισμό, καθώς όχι μόνο είναι άχρηστες δομές για την επιβίωσή μας, αλλά συγχρόνως η ύπαρξή τους πιθανώς να την υπονομεύει. Επιπλέον, κάθε φόρα που τρώμε, εξασφαλίζοντας τις ενεργειακές ανάγκες για την επιβίωσή μας, υπάρχει ο κίνδυνος εισρόφησης και πνιγμού. Η αναπνευστική οδός και ο οισοφάγος πριν διαχωριστούν, μοιράζονται μια κοινή οδό από την οποία διέρχεται ο εισπνεόμενος αέρας και η τροφή/νερό. Η επιγλωττίδα είναι αυτή που φράζοντας αντανακλαστικά την αναπνευστική οδό κατά την κατάποση αποτρέπει την τροφή να μπει στο αναπνευστικό σύστημα. Επομένως, αν συμβεί κάποια δυσλειτουργία του αντανακλαστικού ή όταν κάποιος ενώ τρώει ταυτόχρονα γελάσει, πολύ πιθανό το άτομο να πνιγεί. Αυτά είναι λίγα από τα χαρακτηριστικά που επιβεβαιώνουν ότι όχι απλά κανένας δεν είναι τέλειος, αλλά ακόμα και το ιδανικό πρότυπο ανθρώπου είναι εκ φύσεως ένα «ελαττωματικό μοντέλο», που όμως, τελικά, με μερικά «εξελικτικά μερεμέτια» καταφέρνει να είναι λειτουργικό.
Όσον αφορά το ερώτημα αν η αμοιβάδα τελικά είναι πιο ολοκληρωμένη ως οργανισμός από τον άνθρωπο, η απάντηση είναι: μπορεί από όλα τα είδη να είμαστε τα πιο ελλαττωματικά, όμως είμαστε το πιο όμορφο, καθώς τα λάθη και οι ατέλειες είναι ο φυσιολογικός τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η φύση. Τα λάθη είναι όχι ανθρώπινα, αλλά φυσικά, και η ποικιλία αυτών των λαθών επιτρέπει το περιθώριο εξέλιξης και ανάπτυξης. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι ο εγκέφαλός μας είναι αυτός που μας έχει δώσει τη δυνατότητα να ανταπεξέλθουμε και να υπερκεράσουμε τα σωματικά ελαττώματά μας, κυριαρχώντας στο περιβάλλον. Κατά τον ίδιο τρόπο, επειδή δεν υπάρχει μια τέλεια νόρμα της υλικής ανθρώπινης φύσης, δίνεται η δυνατότητα να αναδειχθούν διαφορετικές ιδέες στην πνευματική του υπόσταση. Τελικά, αυτό είναι που καθιστά το είδος μας, παρόλο που μπορεί να είναι εντελώς «ελαττωματικό», να είναι τέλεια ατελώς όμορφο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Peter Godfrey-Smith, H Φιλοσοφία της Βιολογίας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Αθήνα, 2016
- Nathan H Lents, A Panorama of Our Glitches, From Pointless Bones to Broken Genes,
Orion Publishing Co, 2018
-
Top 10 Design Flaws in the Human Body, nautil.us. Διαθέσιμο εδώ
-
Human Evolution 101, nationalgeographic.com. Διαθέσιμο εδώ
