Του Μενέλαου Γιώτη,
Ο πληθωρισμός είναι, πλέον, ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι οικονομίες και ειδικά εκείνες της Ευρώπης. Συγκεκριμένα, ο πληθωρισμός χαρακτηρίζεται από το φαινόμενο της συνεχόμενης αύξησης του γενικού επιπέδου των τιμών, προκαλώντας τη συνεχή μείωση της αγοραστικής αξίας των εισοδημάτων. Το μέγεθος της διαφοράς των τιμών, όταν αυτές αυξάνονται από μια χρονική περίοδο σε μια άλλη, ονομάζεται «ρυθμός πληθωρισμού» και γενικά ο πληθωρισμός μας δείχνει μια συνεχή τάση για άνοδο του επιπέδου τιμών.
Ο πληθωρισμός διακρίνεται από διάφορα επίπεδα έντασης
Αρχικά, στο πρώτο επίπεδο είναι ο χαμηλός πληθωρισμός, γνωστός και ως αναπτυξιακός/υγιής πληθωρισμός. Σε αυτή την περίπτωση ο ρυθμός μεταβολής των τιμών είναι βραδύς και προβλέψιμος. Χαρακτηρίζεται ως ήπιος, ελεγχόμενος και λειτουργεί με θετικό τρόπο στα κέρδη των επιχειρήσεων, ενώ, παράλληλα, έχει ένα σταθερό επίπεδό τιμών. Επιπλέον, είναι μονοψήφιος (έως 5%) και η αξία του χρήματος δεν μεταβάλλεται και παραμένει σταθερή.
Το δεύτερο είδος είναι ο «καλπάζων» (πολύ υψηλός) πληθωρισμός. Στην περίπτωση αυτή, ο πληθωρισμός είναι τριψήφιος (πάνω από 100%) και δημιουργεί πολύ σοβαρές οικονομικές δυσκολίες και στρεβλώσεις στην οικονομική δραστηριότητα. Το οδυνηρό αποτέλεσμα αυτού του φαινομένου είναι ότι οι πολίτες στις χώρες με «καλπάζοντα» πληθωρισμό βιώνουν μια καθημερινή αύξηση των τιμών και χρησιμοποιούν τα χρήματα αποκλειστικά για τις απαραίτητες οικονομικές συναλλαγές τους, που αφορούν την επιβίωσή τους.
Σε ακόμα πιο ακραία κατάσταση οδηγεί το επίπεδο έντασης που ονομάζεται υπερπληθωρισμός. Στην περίπτωση αυτή, πρόκειται για τετραψήφιο ποσοστιαίο επίπεδο (πάνω από 1000%). Το χρήμα, δηλαδή, χάνει εντελώς την αξία του και η οικονομία οδηγείται νομοτελειακά σε χρεοκοπία, καθώς αδυνατούν να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους και η οικονομία μετατρέπεται σε ανταλλακτική (οικονομία του αντιπραγματισμού), όπου έχουμε τον μηχανισμό της συναλλαγής αγαθών άμεσα με άλλα αγαθά.
Ποια είναι τα κύρια είδη του πληθωρισμού;
Τα βασικά ήδη πληθωρισμού είναι τρία. Το πρώτο ονομάζεται πληθωρισμός ζήτησης. Εμφανίζεται σε καταστάσεις ισχυρής μεγέθυνσης και υπερθέρμανσης της οικονομίας και η αγορά εργασίας πλησιάζει την πλήρη απασχόληση. Επιπλέον, εκδηλώνονται ελλείψεις σε εξειδικευμένες θέσεις εργασίας και αυξάνονται οι τιμές λόγω της υψηλής ζήτησης για αγαθά από την πλευρά των καταναλωτών, η οποία υπερβαίνει το δυνητικό παραγωγικό επίπεδο της οικονομίας. Τέλος, αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνεται η ζήτηση στην αγορά χρήματος.
Το δεύτερο είδος είναι ο πληθωρισμός κόστους. Στον πληθωρισμό κόστους, οι τιμές των πρώτων υλών αυξάνονται και δημιουργούνται ατελείς αγορές, με βασικό στοιχείο τους τα ολιγοπώλια. Επίσης, ένα ακόμα χαρακτηριστικό είναι ότι τα συνδικαλιστικά σωματεία έχουν σχετικά ισχυρή διαπραγματευτική ισχύ.
Το τρίτο είδος πληθωρισμού είναι ο στασιμοπληθωρισμός (σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος ισχύει και στην χώρα μας). Είναι η ταυτόχρονη συνύπαρξη της αύξησης του πληθωρισμού, της ανεργίας και μιας αναιμικής ανάπτυξης ή υφεσιακής περιόδου.
Αυτά αποτελούν τα τρία κύρια είδη πληθωρισμού, που συνήθως οφείλονται σε ενδογενείς παράμερους και όχι σε εισαγόμενα αίτια ή άμεσων επιπτώσεων της νομισματικής πολιτικής της Κεντρικής Τράπεζας.
Ε.Ε. και Ανισότητες – φτώχεια
Η εκ νέου παγκόσμια οικονομική κρίση που βιώνουν οι χώρες στην Ευρώπη έχει τελείως διαφορετικά χαρακτηριστικά από την προηγούμενη. Η κρίση που αντιμετωπίζουμε είναι κατά βάση πληθωριστική. Μπορεί να μην είναι «καλπάζων», αλλά για τις οικονομίες της Ευρωζώνης ο ρυθμός μεταβολής του πληθωρισμού σε σχεδόν διψήφιο ποσοστό ήταν αρκετός για να διαταράξει τις ισορροπίες στις εθνικές οικονομίες −σε άλλες περισσότερο, σε άλλες λιγότερο. Με το κλείσιμο του έτους 2022, ο ετησιοποιημένος πληθωρισμός στην Ευρωζώνη αναμένεται να ανέλθει στο 9,2% για τον Δεκέμβριο (στην Ελλάδα προβλέπεται 7,6% για τον Δεκέμβριο).
Ο πληθωρισμός προκάλεσε πολλές συνέπειες, που προβλημάτισαν τόσο τις Κυβερνήσεις όσο και τις κοινωνίες. Μεταξύ άλλων, η κρίση του πληθωρισμού προκαλεί μεγάλα προβλήματα σε αυτούς με σταθερά (ονομαστικά) εισοδήματα. Επιπλέον, το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών αυξάνεται ραγδαία, γίνεται άνιση κατανομή των πόρων και του πλούτου και θίγονται αυτοί περισσότερο που έχουν δανειστεί με σταθερό επιτόκιο. Επιπροσθέτως, το φορολογικό σύστημα στρεβλώνεται και οδηγεί σε μείωση της αγοραστικής αξίας όλων των εισοδημάτων. Λόγω όλων αυτών των συνεπειών, ο πολιτικός καιροσκοπισμός μπορεί να τεθεί εκτός ελέγχου, καθώς λόγω των οικονομικών δυσκολιών, οι ακραίες δυνάμεις βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και απειλούν να γίνουν ηγεμονικές, αμφισβητώντας τις δημοκρατικές ελευθερίες.
Η Ε.Ε., για να αντιμετωπίσει την φτώχεια και τις ανισότητες που προκαλούνται από τη νέα οικονομική κρίση, συμφώνησε στη στρατηγική της συσταλτικής νομισματικής και δημοσιονομικής (λιγότερο) πολιτικής, μια νέο-κλασική οικονομική προσέγγιση. Αυτό σημαίνει ότι στοχεύει στη μείωση της συνολικής ζήτησης, μέσω της μείωσης των δημοσίων δαπανών και της αύξησης της φορολογίας (δημοσιονομική πολιτική). Η προσφορά χρήματος μειώνεται και τα επιτόκια αυξάνονται (άμεσα με την νομισματική πολιτική). Η πολιτική αυτή, εκτός του ότι μπορεί να προκαλέσει βαθιά ύφεση και αύξηση ανεργίας, προσφέρει τη δυνατότητα να ελεγχθεί ο πληθωρισμός.
Η σύγκρουση των Οικονομικών Πολιτικών
Η άλλη προσέγγιση, η βάση της οποίας αναπτύχθηκε από τον οικονομολόγο John Maynard Keynes, βάζει τελείως διαφορετικές προτεραιότητες. Προτεραιότητα είναι η αντιμετώπιση της ύφεσης και της ανεργίας. Κι αυτό, σύμφωνα με τους κεϋνσιανούς και νεοκεϋνσιανούς, μπορεί να επιτευχθεί μέσω μιας πιο «χαλαρής» δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής. Σε αυτή τη στρατηγική επιλογή, η συνολική ζήτηση αυξάνεται, οι δημόσιες δαπάνες αυξάνονται, οι φορολογία μειώνεται και η προσφορά χρήματος αυξάνεται, ενώ, ταυτόχρονα, τα επιτόκια τείνουν να υποχωρούν ή τουλάχιστον διατηρούνται στα τρέχοντα επίπεδα. Η συγκεκριμένη πολιτική έχει το κόστος της ραγδαίας ανόδου του πληθωρισμού. Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, αντιμετωπίζεται η ανεργία και αποτρέπεται η ύφεση στην οικονομία.
Παρόλα αυτά, σε κάθε κρίση που βιώνει κάθε φορά η παγκόσμια οικονομία διαπιστώνεται κάθε φορά πόσο περίπλοκο είναι το «οικονομικό πρόβλημα». Και κάθε φορά θα έχουμε τη σύγκρουση των δύο σχολών της οικονομίας. Από τη μια, έχουμε τους νεοκλασικούς (και μονεταριστές) και από την άλλη, τους νέο-κεϋνσιανούς. Στη μια σχολή παρατηρούμε ότι δίνεται προτεραιότητα στην αντιμετώπιση του πληθωρισμού, υπό το κόστος και τον κίνδυνο της βαθιάς ύφεσης και της αύξησης της ανεργίας. Στην άλλη περίπτωση, προτεραιότητα αποτελεί να αποφευχθεί η ύφεση και η αύξηση της ανεργίας και η ζημία να μεταφέρεται στον ρυθμό αύξησης του πληθωρισμού, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Δυστυχώς, παρά τις προσπάθειες πολλών δεκαετιών, δεν έγινε εφικτό ποτέ σε κανένα οικονομικό μοντέλο να αντιμετωπιστεί τόσο η ύφεση, όσο και ο πληθωρισμός σε περιόδους οικονομικής κρίσης και αβεβαιότητας. Η απόδειξη είναι ότι μέχρι στιγμής δεν εφαρμόστηκε τέτοιο μοντέλο, τουλάχιστον σε μια καπιταλιστική οικονομία ή κοινωνία. Το ζήτημα, όμως, είναι το πώς πρέπει να πράξουμε ως εθνικές και ευρωπαϊκές οικονομίες από εδώ και πέρα. Υπάρχει σίγουρα η εύκολη λύση να συνεχίσουμε την ίδια οικονομική πολιτική, έχοντας πλέον την ευθύνη της γνώσης του κόστους που πληρώνουμε. Η πολιτική αυτή, όμως, είχε ένα τεράστιο κόστος στις κοινωνίες των κρατών. Αντέχουμε, λοιπόν, επιπλέον πολιτικές λιτότητας; Ή μήπως θα έπρεπε εν όψει του νέου έτους να σκεφτούμε μια αλλαγή σε μια πολιτική που τόσο σε αυτή την κρίση, αλλά και στην προηγούμενη, δεν εφαρμόστηκε λόγω του ότι οι νέο-φιλελεύθερες πολιτικές ήταν στο απόγειο της δόξας τους;
Όποια κι αν είναι η συνέχεια ένα θα παραμείνει σταθερό. Τα κόστη ή τα οφέλη θα τα επωμιστούν οι λαοί των χωρών. Όσον αφορά τις δύο μεγάλες σχολές μέχρι το «οικονομικό πρόβλημα» να λυθεί, αυτές θα είναι σε μια συνεχόμενη ιδεολογική, πολιτική και οικονομική σύγκρουση, χωρίς καμία να κερδίζει ή να χάνει, καθώς η κάθε μια χρειάζεται την άλλη για να συνεχίσει να υπάρχει. Αυτή στην τελική είναι και η Άγρια Ομορφιά στην αρένα της οικονομικής θεωρίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Στα επίπεδα του 10% ο πληθωρισμός το 2022 – Σημαντικά υψηλότερος του 3% το 2023, naftemporiki.gr, διαθέσιμο εδώ
- Inflation in the euro area, ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
