Του Βασίλη Καρατσιώλη,
Οι Ρωσοπολωνικές εχθροπραξίες διακόπηκαν προσωρινά με την έναρξη του Ρωσοσουηδικού πολέμου. Η Σουηδική επιθετικότητα οδήγησε σε αναπροσαρμογές τη Ρωσοπολωνική σύγκρουση. Μέρος της Πολωνικής αριστοκρατίας αναγνώρισε τον Σουηδό μονάρχη Κάρολο Ι΄ ως βασιλιά της. Ανήσυχος για να αποτρέψει την ενίσχυση της Σουηδίας με τη δημιουργία ενός ενιαίου Πολωνοσουηδικού κράτους, ο τσάρος Aleksey Mikhaylovich ζήτησε ανακωχή με τους Πολωνούς, και το 1656 ξεκίνησε πόλεμο με τους Σουηδούς.
Ταυτόχρονα ήλπιζε (υπό την επίδραση της πρωτοφανούς επιτυχίας του στρατού του) να αποσπάσει πρώην ρωσικά εδάφη από τη Σουηδία, τα οποία είχε καταλάβει κατά τη διάρκεια της περιόδου των Ταραχών, και να αποκτήσει πρόσβαση στη Βαλτική Θάλασσα. Η αλλαγή πολιτικής εκ μέρους της Ρωσίας, οφειλόταν, επίσης, στο γεγονός ότι οι ανώτεροι κύκλοι της Μόσχας ήταν διχασμένοι όσον αφορά την εξωτερική στρατηγική. Ορισμένοι, με επικεφαλής τον βογιάρο Matveev, πίστευαν ότι η κύρια βλέψη θα έπρεπε να είναι η ενσωμάτωση της Ρωσίας με την Ουκρανία. Άλλοι, με επικεφαλής τον βογιάρο Ordyin-Nashchokin, θεωρούσαν ως κύριο στόχο τον αγώνα για τις ακτές της Βαλτικής.
Το 1658, λόγω της αναζωπύρωσης του πολέμου με την Πολωνία και της επιδείνωσης της κατάστασης στην Ουκρανία, οι Ρώσοι κήρυξαν ανακωχή με τους Σουηδούς. Η Συνθήκη του Βαλιεσάρ (1658) όριζε μια τριετή ανακωχή, με τους Ρώσους να διατηρούν τις περιοχές που είχαν καταλάβει (ιδίως την Ντορπάτ).
Το τέλος του πολέμου με την Πολωνία επιδείνωσε τις Ρωσοουκρανικές σχέσεις. Οι ανώτερες τάξεις των Κοζάκων ήταν οι υποκινητές της αναταραχής. Δεν χρειάζονταν πλέον την υποστήριξη της Μόσχας, και επιθυμούσαν να κυβερνήσουν οι ίδιοι τη χώρα. Έχοντας εκδιώξει τους Πολωνούς, οι Κοζάκοι ευγενείς πήραν στην κατοχή τους τεράστιες εκτάσεις γης, και προσπάθησαν να εξασφαλίσουν σημαντικά προνόμια, που υπήρχαν στο γειτονικό βασίλειο.
Το 1657, πέθανε ο Bohdan Khmelnytsky. Ο Ivan Vyhovsky, υποστηρικτής της ένωσης με τους Πολωνούς, εξελέγη χετμάνος με πρωτοβουλία των γερόντων. Έκλεισε κρυφά μαζί τους τη Συνθήκη του Γκαντιάχ (1558), η οποία προέβλεπε μια ομοσπονδιακή ένωση μεταξύ της Πολωνίας και της Μικρής Ρωσίας. Η συνθήκη έδινε στην κοζάκικη αριστοκρατία τα δικαιώματα της πολωνικής αριστοκρατίας και υψηλά προνόμια. Συμμαχώντας με τον χάνο της Κριμαίας, ο Vyhovsky εδραίωσε την εξουσία του στην Ουκρανία, καταπνίγοντας τη λαϊκή δυσαρέσκεια με τη βοήθεια των Πολωνών. Τα γεγονότα που προέκυψαν, πήραν δυσμενή τροπή για τη Μόσχα. Η Πολωνία, αποκτώντας έναν νέο σύμμαχο, επανέναρξε τον πόλεμό της κατά της Ρωσίας.
Αρχικά, οι εχθροπραξίες ξέσπασαν στο βόρειο θέατρο, όπου οι πολωνικές δυνάμεις υπό τον χετμάνo Gonievsky προσπάθησαν να ενωθούν με τμήμα των ουκρανικών συνταγμάτων που βρίσκονταν στη Λευκορωσία και είχαν πάρει το μέρος του Vyhovsky. Για να αποφευχθεί αυτό, ο στρατός του βοεβόδα Yuri Dolgorukiy βάδισε γρήγορα προς τους Πολωνούς.
Η συνάντηση του πολωνικού και του ρωσικού στρατού πραγματοποιήθηκε στις 8 Οκτωβρίου 1658, σε ένα μικρό χωριό κοντά στo Βίλνιους. Στην αρχή το πολωνικό ιππικό έδρασε με επιτυχία και κατάφερε να εκτοπίσει το ρωσικό πεζικό. Ο Dolgorukiy έστειλε δύο συντάγματα του νέου σχηματισμού για να βοηθήσουν τους πεζικάριους που ήταν υπό βαριά πίεση. Το χτύπημα των φρέσκων ρωσικών δυνάμεων πέτυχε το αποφασιστικό χτύπημα, αφού έτρεψε σε φυγή τον Πολωνολιθουανικό στρατό. Πολλοί Πολωνοί αιχμαλωτίστηκαν, μεταξύ των οποίων και ο Gonievsky. Ωστόσο, ο Dolgorukiy δεν μπόρεσε να αξιοποιήσει την επιτυχία του. Όταν ζήτησε ενισχύσεις από έναν άλλο διοικητή, τον πρίγκιπα Nikita Odoevsky, ο τελευταίος δεν ήταν πρόθυμος να το κάνει, λόγω διαφωνιών, σχετικά με το ποιος έπρεπε να υπακούει ποιον. Ωστόσο, αυτή η ήττα εμπόδισε τους Πολωνούς να αναλάβουν την πρωτοβουλία των κινήσεων στο βόρειο θέατρο του πολέμου. Μετά τη νίκη τους, τα ρωσικά στρατεύματα κατέστειλαν την αντίσταση των υποστηρικτών του Vyhovsky στη Λευκορωσία.
Στο νότιο θέατρο της στρατιωτικής δράσης, τα γεγονότα εξελίχθηκαν αρχικά όχι με τόση επιτυχία. Μετά την προδοσία της Ουκρανίας από τον Vyhovsky, την άνοιξη του 1659, ένας μεγάλος στρατός υπό τον βοεβόδα Aleksey Trubetskoy (έως και 150.000 άνδρες, σύμφωνα με ορισμένες αναφορές) μετακινήθηκε στην περιοχή. Αλλά αντί να ενώσει τις δυνάμεις του με τα στρατεύματα του βοεβόδα Vasily Sheremetev, που βρίσκονταν στο Κίεβο, ο Trubetskoy αποφάσισε να καταλάβει το Κονοτόπ, όπου έδρευαν οι υποστηρικτές του προδότη χετμάνου. Η πολιορκία διήρκεσε μήνες. Τον Ιούνιο, ήρθε στην πόλη ο Vyhovsky, ο οποίος έφερε τα στρατεύματα του χάνου της Κριμαίας Giray. Αφήνοντας τις κύριες δυνάμεις σε θέσεις για ενέδρα, πίσω από τον ποταμό Sosnovka, ο χετμάνος με ένα μικρό απόσπασμα κοζάκων επιτέθηκε στον στρατό της Μόσχας στις 27 Ιουνίου, και στη συνέχεια άρχισε μια εικονική υποχώρηση (κλασσική μογγολική τακτική παραπλάνησης του εχθρού). Ο Trubetskoy, βλέποντας τον μικρό αριθμό των επιτιθέμενων, έστειλε προς καταδίωξή τους μόνο ιππικό με επικεφαλής τους πρίγκιπες Semyon Lvov και Semyon Pozharsky. Αυτοί, δεν έδωσαν καμία σημασία στη μαρτυρία των αιχμαλώτων για την επικείμενη ενέδρα, και έσπευσαν αποφασιστικά να τους καταδιώξουν.
Στις 28 Ιουνίου, ο Pozharsky νίκησε ένα μικρό απόσπασμα Κοζάκων και άρχισε την καταδίωξη. Ωστόσο, έχοντας διασχίσει τον Sosnovka, το ιππικό της Μόσχας συγκρούστηκε ξαφνικά με έναν τεράστιο στρατό, περικυκλώθηκε και ηττήθηκε ολοκληρωτικά, έχοντας χάσει έως και 30.000 άνδρες (συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 5.000 αιχμαλώτων, οι οποίοι σφαγιάστηκαν ανελέητα). Οι δύο διοικητές, πιάστηκαν επίσης αιχμάλωτοι. Όταν ο Pozharsky οδηγήθηκε στο χάνο της Κριμαίας, ο συνταγματάρχης της Μόσχας αντί να εκφράσει την υποταγή του, τον έφτυσε στο πρόσωπο και τον πρόσβαλε, με αποτέλεσμα να αποκεφαλιστεί. Ο Lvov γλίτωσε προσωρινά τη ζωή του, πεθαίνοντας τελικά αιχμάλωτος λίγο καιρό μετά. Η μάχη του Κονοτόπ ήταν μια από τις πιο καταστρεπτικές ήττες των ρωσικών στρατευμάτων κατά τον 17ο αιώνα. Ο ανθός του ευγενούς ιππικού της Μόσχας, πέθανε σε αυτήν και δεν μπόρεσε να αποκατασταθεί, κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Ωστόσο, ο Vyhovsky δεν μπόρεσε να αδράξει περαιτέρω καρπούς από την επιτυχία του. Η επίθεσή του ανακόπηκε από την επίμονη άμυνα του φρουρίου Χάντιατς. Μετά την επίθεση των Κοζάκων του Ντον στην Κριμαία, ο χάνος αποσύρθηκε για να υπερασπιστεί τις κτήσεις του. Οι Πολωνοί επίσης δεν μπορούσαν να στείλουν σοβαρές ενισχύσεις στον Vyhovsky. Χωρίς την υποστήριξή τους, ο στρατός του δεν αποτελούσε πλέον σοβαρή δύναμη. Έτσι, αποσύρθηκε στη δεξιά όχθη του Δνείπερου. Τον Αύγουστο, τα στρατεύματα του Vyhovsky προσπάθησαν να εξαπολύσουν νέα επίθεση στην αριστερή όχθη της Ουκρανίας, αλλά ηττήθηκαν κοντά στο Κίεβο από τα στρατεύματα του Vasily Sheremetev.
Ενώ οι Κοζάκοι ηγέτες ακολούθησαν την Πολωνία, η πλειοψηφία των Κοζάκων, για τους οποίους η Συνθήκη του Χάντιατς σήμαινε επιστροφή στο πολωνικό φεουδαρχικό σύστημα, παρέμεινε πιστή στη Ρωσία. Το φθινόπωρο του 1559, οι Κοζάκοι καθαίρεσαν τον Vyhovsky, και ανανέωσαν τον όρκο τους στον τσάρο της Μόσχας, με τον γιο του Khmelnytsky, ο Yuri, εκλέγεται χετμάνος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Frost, Robert (2000), The Northern Wars: War, State and Society in Northeastern Europe, 1558–1721, Routledge.
- Gordon, Linda (1983), Cossack Rebellions. Social Turmoil in the Sixteenth Century Ukraine, Albany: State University of New York Press.
- O’Rourke, Shane (2007), The Cossacks, Manchester University Press.
- Stone, Daniel (2001), The Polish-Lithuanian State, 1386–1795, University of Washington Press.
