Της Δήμητρας – Κωνσταντίνας Μπαλόκα,
«Τίποτα από ό,τι είναι εναρμονισμένο από τον δεσμό των Μουσών δεν μπορεί να αλλάξει από μόνο του σε άλλη γλώσσα χωρίς να καταστρέφεται όλη του η γλυκύτητα». Δάντης, Convivio.
Η μετάφραση ενός ποιητικού έργου δεν είναι απλώς η μεταφορά ενός κειμένου λέξεων σε άλλη γλώσσα, προϋποθέτει και τη μεταφορά της μουσικής και του μέτρου της αρχικής γλώσσας, κάτι που συνήθως χάνεται.
Ο ποιητής απευθύνεται στον κάθε αναγνώστη προσωπικά, ο δέκτης το ερμηνεύει με βάση τα δικά του βιώματα, χωρίς, βέβαια, ο τελευταίος να αγνοεί τον σκοπό και τα βιώματα του ίδιου του δημιουργού. Η ποίηση μας βοηθά να καταλάβουμε τον εαυτό μας, να συνδεθούμε με τον ποιητή, να ταυτιστούμε και να βρούμε συντροφιά στο έργο του. Όλα αυτά, όμως, χάνουν το νόημά τους όταν παρεμβαίνει το χέρι ενός τρίτου, το χέρι του μεταφραστή. Μπορεί ο τελευταίος να έχει τις αγνότερες προθέσεις, όμως δεν παύει να είναι υποκείμενο, φορέας δικών του εσωτερικών ελατηρίων, βιωμάτων και ερεθισμάτων. Είναι αδύνατον να ζητούμε από ένα υποκείμενο να είναι αντικειμενικό πάνω σε ένα τόσο ατομικό θέμα.
Κάθε ποιητικό κείμενο φέρει τα ποικίλα χαρακτηριστικά της γλώσσας του. Συντακτικό, γραμματική, φθόγγοι, γνωρίσματα που διαφέρουν από γλώσσα σε γλώσσα. Οι λέξεις σε κάθε πολιτισμό είναι φορτισμένες με ιδέες και αποχρώσεις επηρεασμένες από αυτόν. Ο μεταφραστής μπορεί να προσπαθεί να αποδίδει πετυχημένα την ομοιοκαταληξία στο νέο ποίημα, όμως η μαγεία και η αίσθηση του αρχικού αλλοιώνεται.
Σαφώς και είναι σημαντικό να μεταφράζεται η ποίηση και να γίνεται προσβάσιμη σε όλους, όμως γίνεται αντιληπτό ότι θα είναι κάτι διαφορετικό από το πρωτότυπο δημιούργημα. Σίγουρα θα διατηρεί έναν σκελετό του αρχικού εκπονήματος, όμως οι λεπτομέρειες και η μαγεία που συνθέτουν την ολότητά του θα χαθούν κάπου στη μετάφραση.
Τις περισσότερες φορές η μετάφραση γίνεται από επιστημονική σκοπιά, εκτοπίζοντας, έτσι, το στοιχείο της τέχνης. Ζητούμενο δεν είναι μονάχα το νόημα και η ακρίβεια στη μετάφραση, αλλά η διατήρηση της μαγείας της ποίησης. Στη μεταφρασμένη ποίηση παρατηρούμε να αλλάζει η στιχοποιία σε ό,τι αφορά τη σύνθεση και τη σειρά της, να τροποποιούνται οι λέξεις, ώστε να ακούγονται περισσότερο λογοτεχνικές και γενικά να ανακατασκευάζεται το δημιούργημα. Μπορεί αυτή η προσπάθεια να είναι ικανοποιητική από πλευράς μεταφοράς νοήματος, παρόλα αυτά μας κάνει να αναρωτιόμαστε αν το νέο ποίημα είναι το ίδιο απλώς μεταγλωττισμένο ή ένα νέο φτιαγμένο από τον μεταφραστή, θεμελιωμένο στο αρχικό.
Τέλος, δεν είναι καθόλου σπάνιο να απουσιάζει ή να έχει γίνει λανθασμένη μελέτη του ιστορικού πλαισίου και του περιβάλλοντος του ποιητή. Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παρανόηση και φθορά του σκοπού.
Όπως συμπεραίνουμε η πιστή μεταγλώττιση ενός ποιήματος δεν αρκεί. Δέκτης δεν είναι η λογική μας, αλλά ο συναισθηματικός μας κόσμος. Όσο πιο ποιοτική είναι η μετάφραση τόσο περισσότερο πιθανό είναι να μεταφερθούμε σε ένα κομμάτι του κόσμου του ποιητή, αλλά και πάλι όχι σε όλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ποίηση και Μετάφραση, politicanet.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ο ΘΑΥΜΑΣΙΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ: ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕΟΤΑΝ ΓΡΑΦΟΥΜΕ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΥΜΕ ΠΟΙΗΣΗ;, academia.edu, διαθέσιμο εδώ
- Η Μετάφραση στην Ποίηση: Νόημα και Ομορφιά, tovivlio.net, διαθέσιμο εδώ
