Της Γεωργίας Δημοπούλου,
Εν έτει 2023, η αναφορά στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα φαντάζει πλέον γραφική. Με τις διακηρύξεις του ΟΗΕ να μνημονεύονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα, το μήνυμα που επιδιώκεται να περαστεί είναι πως οι πολύχρονοι αγώνες και τα βροντόφωνα μηνύματα των αγωνιστών ανά τον κόσμο απέδωσαν καρπούς. Η πραγματικότητα, ωστόσο, μας διαψεύδει πανηγυρικά, αν αναλογιστεί κανείς τα νούμερα των παιδιών που λιμοκτονούν και των ασθενών που στερούνται πρόσβασης σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Με βεβαιότητα, η παγκόσμια κοινωνική αδικία δεν έχει απλώσει τα δίχτυα της μόνο σε εκείνους τους τομείς, ωστόσο.
Στη σφαίρα επιρροής της στέρησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έχει περάσει πλέον και ο εκπαιδευτικός τομέας. Το φαινόμενο του αναλφαβητισμού χρονολογείται σίγουρα δεκαετίες πριν, ωστόσο μόλις τα τελευταία χρόνια αρχίζει να του δίνεται η δέουσα σημασία. Φυσικά, η χώρα μας δε θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από το «κύμα» αυτό: σύμφωνα με σχετική έρευνα που διεξήχθη από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, το 44,8% των συμμετεχόντων δεν είχε ολοκληρώσει τα 9 έτη εκπαίδευσης, ενώ ένα 26,7% δεν ολοκλήρωσε –ή δεν φοίτησε καν– στο δημοτικό σχολείο. Πρόκειται, πράγματι, για απογοητευτικά στατιστικά στοιχεία, που σε καμία περίπτωση δεν συμβαδίζουν με τα συνθήματα-κολοσσούς που πρωτοστάτησαν κατά τον αιώνα της γνώσης και της πληροφορίας.
Δίκαια θα αναρωτηθεί κανείς για τους λόγους που μπορεί να συντελέσουν στο να μείνει κανείς αναλφάβητος. Ενώ σίγουρα η καθεμία περίπτωση διαφέρει και θα πρέπει να εξετάζεται διαφορετικά, υπάρχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ των «κρουσμάτων» αναλφαβητισμού. Συγκεκριμένα, δεν είναι τυχαίο πως μέχρι περίπου τα μέσα του 20ού αιώνα, το πρότυπο της διευρυμένης οικογένειας (με τους ηλικιωμένους της εκάστοτε οικογένειας να ζουν στο ίδιο σπίτι με τα παιδιά και τα εγγόνια τους) επέβαλε ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο δράσης: όλα τα παιδιά συνεισέφεραν στις εργασίες –αγροτικές κατά βάση– της οικογένειας χειρωνακτικά. Αν και μόνο αν ο δάσκαλος διαβεβαίωνε τους γονείς πως κάποιο από τα παιδιά είχε κλίση στη μόρφωση και στα γράμματα, τότε ενδεχομένως και να εξεταζόταν η περίπτωση το παιδί αυτό να συνέχιζε τις σχολικές του σπουδές. Από μόνο του κάτι τέτοιο είναι ευνόητο πως ήταν αρκετά περιοριστικό, μιας που ήταν ελάχιστα τα παιδιά στα οποία δινόταν μία δεύτερη ευκαιρία για σχολική σταδιοδρομία, εφόσον κάτι τέτοιο απαιτούσε σίγουρα και οικονομική άνεση εκ μέρους των κηδεμόνων.
Με ένα… fast forward στην κοινωνία του σήμερα, διαπιστώνεται πως το μόνο που έχει μεταβληθεί είναι το πλήθος των αναλφάβητων ανά τον κόσμο. Και πάλι, όμως, είναι πολύ πιθανό ακόμα και αυτό να οφείλεται στο ότι η αγραμματοσύνη έχει μετατραπεί σε ζήτημα-ταμπού για το κοινωνικό σύνολο. Λογικό κι επόμενο, θα σκεφτεί κανείς, όταν από τη μία διαφημίζεται η τεχνολογική πρόοδος και τα επιστημονικά επιτεύγματα, και από την άλλη υφίστανται ακόμη άνθρωποι που στερούνται στοιχειωδών γνώσεων.
Τα νέα όμως είναι ευχάριστα. Οι φορείς και οι διακηρύξεις που προαναφέρθηκαν δεν έμειναν απαθείς απέναντι στο φαινόμενο του αναλφαβητισμού. Αντιθέτως, έδρασαν ενεργά, δημιουργώντας θεσμούς αποκλειστικά στοχευμένους για την εξάλειψή του. Τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, οι Τάξεις Ένταξης και τα Εσπερινά Λύκεια αποτελούν αντιπροσωπευτικά παραδείγματα. Διότι είναι πράγματι ελπιδοφόρο να αντικρύζει κανείς την Πολιτεία να γίνεται αρωγός των όποιων προβλημάτων αντιμετωπίζουν τα μέλη της. Μήπως, όμως, η κρατική δράση από μόνη της δεν είναι αρκετή;
Η απάντηση είναι με βεβαιότητα καταφατική. Όπως και σε κάθε άλλη κατάσταση στιγματισμού, έτσι και στην περίπτωση του αναλφαβητισμού είναι σημαντική η απαλλαγή από τυχόν στερεότυπα που μπορεί να διακατέχουν τον καθέναν από εμάς. Οι αξίες του ανθρωπισμού, της αποδοχής και της ισότητας δε γνωρίζουν από πτυχία και πιστοποιήσεις εξετάσεων, κάτι που κάθε ενεργός πολίτης θα πρέπει έμπρακτα να αποδείξει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αναλφαβητισμός: Πόσο κοντά είμαστε στο να εξαλείψουμε το πρόβλημα; beconscious.gr, διαθέσιμο εδώ
- Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 1/7/2010, Γνωμοδότηση της Επιτροπής των Περιφερειών με θέμα «Καταπολέμηση του λειτουργικού αναλφαβητισμού». Σχεδιασμός μιας φιλόδοξης ευρωπαϊκής στρατηγικής για την πρόληψη του αποκλεισμού και την προαγωγή της προσωπικής ανέλιξης, eur-lex.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, Παρατηρητήριο Βιβλίου, Πανελλήνια Έρευνα για τον Αναλφαβητισμό, ebooks.edu.gr, διαθέσιμο εδώ
