Της Δήμητρας Αργυρού,
Ο νόμος 4800/2021, που έχει ως στόχο την από κοινού άσκηση της επιμέλειας του ανήλικου τέκνου μετά τη διάσπαση του έγγαμου βίου, απασχόλησε έντονα, όχι μόνο την ελληνική νομική κοινότητα, αλλά –παράλληλα– και την ελληνική κοινωνία.
Στην Ελλάδα, η πρώτη ουσιώδης αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου πραγματοποιήθηκε με τον Ν. 1329/1983, ο οποίος και ανέτρεψε το μοντέλο της έως τότε πατριαρχικής εξουσίας, που είχε καθιερωθεί από το 1940, και όριζε τον πατέρα ως μοναδικό υπεύθυνο για την ανατροφή του παιδιού.
Έκτοτε, στη θεωρία και τη νομολογία επικρατεί πάντα ως γνώμονας για την ανάθεση της επιμέλειας του τέκνου το αληθινό συμφέρον αυτού. Περαιτέρω, το δικαστήριο καλείται να εξειδικεύσει την έννοια του συμφέροντος του κάθε ανηλίκου, λαμβάνοντας, μάλιστα, υπόψιν και την ίδια τη γνώμη του τέκνου, εφόσον αυτό διαθέτει την απαραίτητη ωριμότητα, ώστε να μπορεί να την εκφράσει ανεξαρτήτως επηρεασμού από έναν γονέα.
Παρόλα αυτά, λόγω της συνήθους αντιδικίας των γονέων στο κομμάτι της επιμέλειας, ο δικαστής δεν είχε –εν τοις πράγμασι– άλλη επιλογή από την ανάθεση της γονικής μέριμνας στον έναν από τους δύο γονείς. Αυτό συνέβαινε, καθώς η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, η οποία συμπεριλαμβάνει την επιμέλεια, προβλεπόταν μεν από το νόμο και το άρθρο 1513 του Αστικού Κώδικα, μόνον εφόσον υπήρχε συμφωνία των γονέων.
Ο Ν. 4800/2021 κατοχύρωσε πραγματικά –για πρώτη φορά– την έννοια της ίσης επιμέλειας, κάτι το οποίο περιλαμβάνει και την έννοια της ισόχρονης διαμονής, δηλαδή την ισόχρονη παραμονή του παιδιού με τον καθένα από τους γονείς, και, επομένως, εάν αυτοί δε ζουν μαζί, εννοείται η ισόχρονη εναλλασσόμενη κατοικία του.
Το παραπάνω κατακρίνεται από πολλούς νομικούς, καθώς η εναλλαγή στην άσκηση της γονικής μέριμνας –τις περισσότερες φορές– δεν εξυπηρετεί το συμφέρον του τέκνου, αλλά μόνο το συμφέρον των γονέων του. Αυτό συμβαίνει, διότι οι συνεχόμενες μετακινήσεις και αλλαγές του κοινωνικού περιβάλλοντος του τέκνου ενδέχεται να οδηγήσουν σε αρνητικές επιπτώσεις για τη ψυχοσωματική ανάπτυξη του τέκνου.
Σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα και με την Επιτροπή του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού, η νομοθεσία δε θα πρέπει αφηρημένα να απονέμει την επιμέλεια του παιδιού στον έναν ή και στους δύο γονείς, αλλά το θέμα πρέπει να κρίνεται κάθε φορά ad hoc, με κριτήριο το συμφέρον του παιδιού.
Παράλληλα, αξίζει να σημειωθεί πως ο Ν. 4800/2021 προβαίνει στην in abstracto ερμηνεία του συμφέροντος του τέκνου με τη διατύπωση του νέου άρθρου 1511 ΑΚ. Στη συγκεκριμένη διάταξη αναφέρεται ρητά ότι: «το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου εξυπηρετείται ιδίως από την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του, καθώς, επίσης, και από την αποτροπή διάρρηξης των σχέσεών του με καθένα από αυτούς».
Η παραπάνω διάταξη έγινε αντικείμενο έντονης διαμάχης και πληθώρας αντιδράσεων, καθώς η διατύπωσή της δεν περιλαμβάνει τις περιπτώσεις όπου συντρέχουν ειδικές περιστάσεις στις ζωές των τέκνων. Γίνεται λόγος, λοιπόν, πως ο νόμος στερεί με αυτόν τον τρόπο το δικαίωμα προστασίας του τέκνου από έναν κακοποιητικό γονέα, ο οποίος δεν έχει ακόμη καταδικαστεί από ποινικό δικαστήριο. Παράλληλα, υπάρχει πιθανότητα να μην προστατεύεται από το δικαίωμα στην προσωπικότητα, καθώς ένας αυστηρός ή ψυχικά ασταθής γονέας, χωρίς κάποια διάγνωση, δύναται με ευκολία να βλάψει τη ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του τέκνου του. Για τον λόγο αυτόν, υπάρχει η νομική δυνατότητα περιορισμού ή και αποκλεισμού του δικαιώματος επικοινωνίας του γονέα, που δε διαμένει με το τέκνο.
Τέλος, το εάν ο νόμος αποδεικνύεται ορθός και λειτουργικός, καθώς και το εάν πετυχαίνει τον στόχο του, αναμένεται να κριθεί από τις σχετικές δικαστικές διαφορές και αποφάσεις τα επόμενα έτη. Ωστόσο, η ελληνική έννομη τάξη, καθώς και η ελληνική κοινωνία, είναι ακόμη σε πρώιμο στάδιο όσον αφορά την αληθινή ικανοποίηση του συμφέροντος του παιδιού. Στην Ελλάδα, τις περισσότερες φορές ένα διαζύγιο μεταξύ των γονέων –δυστυχώς– αναδεικνύει και ένα δεύτερο «διαζύγιο»: αυτό του παιδιού με τον έναν γονέα…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- ΤΟ ΝΕΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ (Συγκριτικός Πίνακας Παλαιών και Νέων Ρυθμίσεων), Ν. 4800/2021 (ΦΕΚ Α’ 81/21-5-2021) «Μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων, άλλα ζητήματα οικογενειακού δικαίου και λοιπές επείγουσες διατάξεις», διαθέσιμο εδώ
