Της Ευστρατίας Καραμπατζάκη,
Το νέο έτος δεν ήταν το ίδιο «φιλικό» προς όλα τα κράτη του πλανήτη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι τεταμένες διμερείς σχέσεις της Ισπανίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, που ήδη από το 2022 «ακροβατούν» μεταξύ των συμφωνιών σχετικά με την ελεύθερη μετακίνηση στο Γιβραλτάρ. Η νέα χρονιά φέρνει στο προσκήνιο ζητήματα του παρελθόντος, αναδεικνύοντας ατυχείς διαπραγματεύσεις ήδη από την περίοδο του Brexit το 2020.
Το Γιβραλτάρ τελεί υπό ειδικό νομοθετικό, τελωνειακό και πολιτικό καθεστώς. Επισήμως, αποτελεί κομμάτι της Βρετανικής επικράτειας σε μεσογειακό έδαφος ήδη από το 1713, με τη Συνθήκη της Ουτρέχτης. Παρόλα αυτά, η Ισπανία έχει εκφράσει κατά καιρούς την άποψη ότι η κατοχή των εδαφών του Γιβραλτάρ από τη Βρετανία είναι παράνομη. Παράλληλα, πραγματοποιεί συνεχώς δράσεις προκειμένου να προσεταιρίζεται και να αποκομίζει συμφέροντα από την περιοχή. Το Γιβραλτάρ αποτελεί μία «κωμόπολη» (για τα δεδομένα της Ελλάδος), με τους μόνιμους κατοίκους του να μην ξεπερνούν τους 34.000. Παρόλα αυτά, ακριβώς λόγω της γεωγραφίας του, έχει αποτελέσει ουκ ολίγες φορές το «μήλον της Έριδος» ανάμεσα στην Ισπανία και το Η.Β. Η κατάσταση φυσικά περιπλέχτηκε ακόμα περισσότερο με την έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Brexit), τον Δεκέμβριο του 2020.
Οι δύο χώρες δυσκολεύονται να καταλήξουν σε συμφωνία για τα σύνορα και το ρυθμιστικό πλαίσιο αυτών. Η συμφωνία αποχώρησης της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, που ανακοινώθηκε την παραμονή των Χριστουγέννων του 2020, δεν περιλάμβανε το Γιβραλτάρ. Τις ημέρες που ακολούθησαν, η Μεγάλη Βρετανία και η Ισπανία υπέγραψαν συμφωνία που προωθούσε την ιδέα της ενσωμάτωσης του βρετανικού εδάφους του Γιβραλτάρ στον χώρο Schengen της Ε.Ε. Με τον όρο “Schengen Area” εννοούμε μία συγκεκριμένη γεωγραφική επιφάνεια, απαρτιζόμενη από τα περισσότερα κράτη-μέλη της Ένωσης, όπου οι ταξιδιώτες που διαπερνούν τα σύνορα απολαμβάνουν πληθώρα προνομίων.
Πρωτίστως, οι ταξιδιώτες από οποιαδήποτε χώρα του κόσμου, όταν βρίσκονται στη ζώνη Schengen, δύνανται να διασχίζουν ελεύθερα τα εσωτερικά σύνορα των κρατώ-μελών, χωρίς συνοριακούς ελέγχους. Τα 27 ευρωπαϊκά κράτη κατάργησαν τα εσωτερικά τους σύνορα για την ελεύθερη και απεριόριστη κυκλοφορία των ανθρώπων. Παράλληλα, υπόκεινται σε κοινούς κανόνες για τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων με σκοπό την καταπολέμηση της εγκληματικότητας, ενισχύοντας το κοινό δικαστικό σύστημα. Κατά συνέπεια, εφόσον μιλάμε για συνοριακή συνεργασία, το εγχείρημα Schengen προϋποθέτει και μία –αν μη τι άλλο– ομαλή αστυνομική συνεργασία μεταξύ των αρχών των κρατών-μελών.
Η Μεγάλη Βρετανία δεν υπήρξε ποτέ μέλος της ζώνης Schengen. Τόσο η ίδια όσο και η Ιρλανδία, λόγω του ότι είναι νησιά, θεώρησαν πως η ελεύθερη μετακίνηση και η άμβλυνση των ελέγχων θα αποτελούσαν απειλή για την ασφάλειά τους. Όμως το Γιβραλτάρ, αν και βρετανικό έδαφος, αποτελεί κομμάτι της Ευρώπης και της Μεσογείου. Mάλιστα, λόγω της ιδιαίτερης τοποθεσίας και του κλίματός του, αποτελεί και έναν πολύ δημοφιλή προορισμό για πολλούς ταξιδιώτες ανά την υφήλιο.
Η απόκτηση της visa για την είσοδο στην πόλη και το πέρασμα από το αεροδρόμιο αποτελούσε μια χρονοβόρα, καθώς και κοστοβόρα διαδικασία. Επιπλέον, 15.000 εργαζόμενοι καθημερινά περνούν τα σύνορα ανάμεσα στα δύο κράτη για να κατευθυνθούν προς την Ισπανία και αντίστροφα. Η συνεχής επιτήρηση των ανθρώπων αυτών αποτελούσε δυσάρεστη εμπειρία, που ενδεχομένως να οδηγούσε τους εργαζομένους να αναζητήσουν διαφορετικό τύπο εργασίας, χωρίς τον αδιάλειπτο έλεγχο και την καθυστέρηση στα σύνορα.
Η περιοχή του Γιβραλτάρ έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, καθώς οι εργαζόμενοι στηρίζουν τόσο την ισπανική, όσο και τη βρετανική οικονομία. Τις στηρίζουν με τέτοιο τρόπο που δεν αποτελεί συμφέρον ούτε του ενός, ούτε του άλλου κράτους να χαθεί από την εμβέλειά τους αυτό το ακμάζον εργατικό δυναμικό. Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, πως η ένταξη του Γιβραλτάρ στη ζώνη Schengen ήταν μία αμοιβαία επιθυμητή απόφαση, που θα απέφερε προνόμια και στις δύο μεριές.
Τον Οκτώβριο του 2021, ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις για την μετατροπή της συμφωνίας για την είσοδο του Γιβραλτάρ στη ζώνη Schengen σε επίσημη συνθήκη. Όμως, τότε ξεκίνησαν να ανακύπτουν τα κατάλοιπα από τις ασάφειες που άφηνε η συμφωνία της Ουτρέχτης. Όταν οι Άγγλοι κατέλαβαν το Γιβραλτάρ το 1713, οι Ισπανοί συμφώνησαν να τους παραχωρήσουν την περιοχή πλην κάποιων εξαιρέσεων, προκειμένου να διατηρηθούν τα συμφέροντά τους.
Έτσι, δεν παραχώρησαν τον ισθμό της περιοχής, προκειμένου να έχουν πρόσβαση στη θάλασσα και αντιστοίχως διακηρύττουν πως τα ύδατα και η περιοχή του αέρα πάνω από τα χερσαία σύνορα αποτελεί κομμάτι της ισπανικής επικράτειας. Κάτι τέτοιο φυσικά δεν έγινε δεκτό από τους Βρετανούς. Το σημαντικό είναι πως στις διαπραγματεύσεις για την εισδοχή της πόλης στην περιοχή Schengen, οι δύο πλευρές φρόντιζαν να μην αναζωπυρώνουν τις μεταξύ τους ιστορικά έντονες διαφωνίες, προκειμένου να επιτευχθεί η ομαλοποίηση των σχέσεων και να καταλήξουν σε μία αμφίδρομα συμφέρουσα συμφωνία.
Η σημερινή διαμάχη αφορά πάλι ζητήματα «του αέρα», με τις δύο πλευρές να μη μπορούν να συμφωνήσουν για το ποιος θα ελέγχει τα διαβατήρια για τους ταξιδιώτες που προσγειώνονται στο αεροδρόμιο του Γιβραλτάρ. Από τη μια η Ισπανία, προσπαθώντας να επηρεάσει όσο το δυνατόν περισσότερο την πόλη, ζητά τη διενέργεια των ελέγχων να την αναλάβει η ίδια ή μέλος-χορηγός της ζώνης Schengen. Από την άλλη το Ηνωμένο Βασίλειο, γνωρίζοντας πως μία τέτοια παραχώρηση θα επηρεάσει την κυριαρχία του στην περιοχή, ζητά την ελεγκτική διαδικασία να την αναλάβει ο Frontex. Η εν λόγω διαφωνία έγκειται στο πλαίσιο επιβολής ισχύος και έχει οδηγήσει τα δυο μέρη στο να απομακρυνθούν από τις διαπραγματεύσεις.
Οι δύο χώρες έχουν προσπαθήσει να βρουν κάποιο «κοινό έδαφος» και να επιλύσουν τις διαφορές τους, χωρίς όμως επιτυχία. Οι δυσκολίες που προέκυψαν από το 2020, όπως για παράδειγμα η επέλαση της πανδημίας του COVID-19, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αλλά και οι επαναλαμβανόμενες εναλλαγές της βρετανικής ηγεσίας, έχουν αποτελέσει τροχοπέδη στην πρόοδο των συζητήσεων. Ωστόσο, κανένα από τα δυο συμβαλλόμενα μέρη δε φαίνεται πρόθυμο να οπισθοχωρήσει σε οποιοδήποτε θέμα αφορά το Γιβραλτάρ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Spain ‘ready for any scenario’ as Gibraltar talks with UK falter, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- UK and Spain close in on post-Brexit deal for Gibraltar, Politico, διαθέσιμο εδώ
- Spain, EU propose to keep Gibraltar land border open, Spain says, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Schengen Area – The World’s Largest Visa Free Zone, SchengenVisaInfo, διαθέσιμο εδώ
- Μετα-Brexit εποχή για το Γιβραλτάρ: Οι νέες συνθήκες, OffLinePost, διαθέσιμο εδώ
