Της Θεώνης Παπακωνσταντίνου,
Η κατάσταση κατά την οποία τα δικαστήρια καταδικάζουν και στη συνέχεια τιμωρούν κάποιον άδικα για ένα έγκλημα που δεν έχει διαπράξει είναι γνωστή ως δικαστική πλάνη. Ποικίλλουν οι αιτίες που μπορεί να οδηγήσουν σε δικαστική πλάνη∙ από αδυναμία σωστής υπεράσπισης από τον δικηγόρο του κατηγορουμένου, μέχρι προκατάληψη και ρατσιστικές αντιλήψεις, που μπορεί να φέρει τόσο το σώμα των ενόρκων όσο και οι αστυνομικές αρχές και οι δικαστές. Δεν είναι λίγες οι υποθέσεις, στις οποίες αθώοι πολίτες καταδικάστηκαν άδικα, την ίδια στιγμή που οι πραγματικοί δράστες κυκλοφορούσαν ελεύθεροι. Όσο οι εν λόγω υποθέσεις αυξάνονται, τόσο δυναμώνουν τα επιχειρήματα των υποστηρικτών της κατάργησης της θανατικής ποινής.
Περιστατικά δικαστικής πλάνης που μας έχουν γίνει γνωστά, λαμβάνουν χώρα –ήδη– δύο αιώνες πριν. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να παρουσιάσει κάποιες από τις δημοφιλέστερες και σοβαρότερες υποθέσεις δικαστικής πλάνης των τελευταίων αιώνων.
Ξεκινάμε την απαρίθμηση από το 1894, όταν ο Alfred Dreyfus, ένας Γάλλος στρατιώτης, παραπέμφθηκε στη σωφρονιστική αποικία Devil’s Island, διότι κατηγορήθηκε ως προδότης της χώρας του. Πιο συγκεκριμένα, καταδικάστηκε για παροχή πληροφοριών στους Γερμανούς. Μόλις δύο έτη αργότερα, ήρθαν στην επιφάνεια στοιχεία που αποδείκνυαν ότι ο Ferdinand Walsin Esterhazy, ένας άλλος Γάλλος στρατιώτης, λειτουργούσε, τελικά, ως πληροφοριοδότης των Γερμανών. Μέχρι το 1899, τα στοιχεία παρέμεναν κρυφά από τους ανώτερους στον γαλλικό στρατό, ενώ χρειάστηκαν άλλα επτά έτη, το 1906, ώσπου να αθωωθεί ο Dreyfus. Είναι πιθανόν όλες οι μομφές και οι εσφαλμένες δικαστικές κρίσεις, αλλά και η παρασιώπηση των γεγονότων από τον γαλλικό στρατό να οφείλονταν στο γεγονός ότι ο Dreyfus ήταν Αλσατός Εβραίος, πράγμα που τον καθιστούσε στόχο για τα ανώτερα στελέχη του στρατού, οι οποίοι έψαχναν αφορμή για να αποδείξουν ότι οι Εβραίοι δε θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως πατριώτες των εθνών, στα οποία ζούσαν.
Το 1984, ο Darryl Burton καταδικάστηκε για φόνο, συγκεκριμένα για θανατηφόρο πυροβολισμό στον χώρο εντός βενζινάδικου, τον οποίο δε διέπραξε, αλλά εξ αυτού πέρασε 24 χρόνια στη φυλακή. Αιτία της καταδίκης του ήταν η καθοδήγηση μαρτύρων από την Αστυνομία, η απόκρυψη αθωωτικών περιγραφών αυτοπτών μαρτύρων και η δημιουργία ενός υποτιθέμενου αυτόπτη μάρτυρα, ο οποίος δεν ήταν καν παρών την ώρα του συμβάντος.
Συγκεκριμένα, πριν από την αρχική δίκη, οι αστυνομικές αρχές έδειξαν σε έναν αυτόπτη μάρτυρα μια φωτογραφία του Burton, λέγοντάς του ότι αυτός είναι ο δολοφόνος. Ο μάρτυρας αποκρίθηκε ότι το άτομο που είδε να διαπράττει τον φόνο είχε πολύ πιο ανοιχτόχρωμο δέρμα, ενώ, μάλιστα, τους επισήμανε ότι δεν έχουν τον σωστό άνθρωπο. Παρά το γεγονός ότι και άλλος μάρτυρας προέβη στην ίδια παρατήρηση, αστυνομικοί παραποίησαν την κατάθεσή του, με σκοπό την ενοχοποίηση του Burton. Επιτέλους, το 2008 αφέθηκε ελεύθερος, με την αθωωτική απόφαση να βασίζεται στην παραβίαση των συνταγματικών δικαιωμάτων που υπέστη. Σήμερα, ο Burton είναι ιδρυτής και ομιλητής σε μία μη κερδοσκοπική οργάνωση με όνομα “Miracle of Innocence” («Θαύμα της Αθωότητας»), η οποία επικεντρώνεται στην υποστήριξη του πληθυσμού του Κάνσας, που καταδικάζεται άδικα.
Συνεχίζοντας χρονολογικά, το 1989 στο Central Park της Νέας Υόρκης, η Τρίσα Μέιλι βρέθηκε βιασμένη και χτυπημένη σε πολύ σοβαρό βαθμό. Το ίδιο βράδυ και στο ίδιο πάρκο, συνελήφθησαν ο Κέβιν Ρίτσαρντσον και ο Ρέιμοντ Σαντάνα, δύο δεκαπεντάχρονα αγόρια, τα οποία πείραζαν περαστικούς και πέταγαν πέτρες σε αυτοκίνητα μαζί με άλλα άτομα. Η αστυνομία επέλεξε να συνδέσει τις δύο ιστορίες μεταξύ τους, ενοχοποιώντας τους αφροαμερικανούς εφήβους για την κατάληξη της κοπέλας. Την επομένη, οι αστυνομικές αρχές έκαναν έφοδο σε γειτονιές μαύρων του Χάρλεμ, στην προσπάθειά τους να βρουν άτομα για να συλλάβουν, αναφορικά με το συμβάν της προηγούμενης μέρας. Ανάμεσά τους ήταν και τρία ακόμα αγόρια, ο Γιούσεφ Σαλάμ, ο Άντρον Μακρέι και ο Κόρει Γουάιζ, δύο αφροαμερικανοί και ένας λατίνος.
Μετά από έντονες προσπάθειες των αστυνομικών να πετύχουν την ψευδή ομολογία τους για ένα έγκλημα που ποτέ δεν είχαν διαπράξει, στερώντας τους τα νόμιμα δικαιώματά τους, κρατώντας τους μέσα σε εξευτελιστικές συνθήκες και απειλώντας τους, τα πέντε νεαρά αγόρια καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης από 5 έως 12 χρόνια το καθένα. Σχεδόν 12 έτη αργότερα, ο Ματίας Ρέγιες, λατινοαμερικανός βαρυποινίτης, ομολόγησε την ενοχή του, η οποία επαληθεύθηκε από την ταυτοποίηση του DNA που είχε βρεθεί. Οι έφηβοι αφέθηκαν ελεύθεροι, ενώ, όταν κάποια χρόνια αργότερα άσκησαν αγωγή εναντίον της Πολιτείας της Νέας Υόρκης, έλαβαν αποζημίωση ύψους 41 εκατ. δολαρίων.
Περνώντας σε πιο πρόσφατα γεγονότα, το 1999 η δικηγόρος Sally Clark κρίθηκε ένοχη και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για τη δολοφονία των δύο μικρών υιών της (11 εβδομάδων ο ένας και 8 εβδομάδων ο άλλος), οι οποίοι βρέθηκαν νεκροί το 1996 και το 1998, αντίστοιχα. Έφεση, που ασκήθηκε το 2000 δεν έφερε κάποιο αποτέλεσμα. Το 2002, η επιτροπή επανεξέτασης ποινικών υποθέσεων, που αναλαμβάνει την εξέταση πιθανών σφαλμάτων, στα οποία υποπίπτει η δικαιοσύνη, παρέπεμψε την υπόθεση πίσω στο εφετείο, μιας και προέκυψε ότι υπήρχαν σαφείς ενδείξεις για μόλυνση από σταφυλόκοκκο, που είχε εξαπλωθεί μέχρι το εγκεφαλικό νωτιαίο υγρό του δεύτερου υιού της. Έπειτα από πολλά έτη προσπάθειας, το 2003 η Κλαρκ αφέθηκε ελεύθερη με ετυμηγορία υπέρ της αθωότητάς της. Μάλιστα, ήδη από το 1998, είχαν γίνει γνωστά στοιχεία στον παθολόγο της Εισαγγελίας ως προς την ως άνω μόλυνση. Η Κλαρκ ποτέ δε βίωσε την αθώωσή της ως νίκη. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το 2007 βρέθηκε νεκρή στο σπίτι της, με την οικογένειά της να δηλώνει ότι δεν είχε συνέλθει ποτέ από την όλη δοκιμασία που υπέστη.
Μια υπόθεση δικαστικής πλάνης που απασχόλησε έντονα την ελληνική κοινωνία, είναι αυτή της Σταυρούλας Κατσαφαρέα, της αδερφής της, Μαρίας και του συζύγου αυτής, Αντώνη Τσατσούλη. Τα τρία παραπάνω πρόσωπα κατηγορήθηκαν για ανθρωποκτονία από πρόθεση των γονιών των δύο αδελφών σε συρροή με άλλα σοβαρά εγκλήματα. Η δίκη σε πρώτο βαθμό, αναφορικά με τη Σταυρούλα Κατσαφαρέα, έλαβε χώρα το 1991. Η απόφαση ήταν καταδικαστική, με ποινή δύο φορές ισόβια κάθειρξη. Η δίκη αυτή, που έγινε το 1995, και στην οποία παραστάθηκε και η Σταυρούλα Κατσαφαρέα, ήταν και η αφορμή για την άσκηση ποινικής δίωξης κατά των άλλων δύο κατηγορουμένων.
Στις 8 Δεκεμβρίου του 1995, το Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο του Ναυπλίου εξέδωσε αθωωτική απόφαση υπέρ των τριών κατηγορουμένων, έπειτα από ψηφοφορία των ενόρκων. Την αθωωτική ψήφο της πλειοψηφίας των ενόρκων ήρθε να θεμελιώσει ένα καθοριστικό για την υπόθεση γεγονός κάποια χρόνια αργότερα. Η Ασφάλεια Αττικής εντόπισε εγκληματική ομάδα, επονομαζόμενη «συνδικάτο του εγκλήματος», η οποία μαζί με άλλες εγκληματικές της ενέργειες, είχε διαπράξει και τη διπλή ανθρωποκτονία τους ζεύγους Κατσαφαρέα.
Τέλος, μια ακόμα υπόθεση πιθανής δικαστικής πλάνης –εξαιρετικής σημασίας για τα ελληνικά δεδομένα– είναι αυτή του «Δράκου του Σέιχ Σου» κατά την προδικτατορική, στην Ελλάδα, εποχή. Πρόκειται για κατηγορίες αναφορικά με μια σειρά αποτρόπαιων εγκλημάτων κατά του νεαρού Αριστείδη Παγκρατίδη, του μικρότερου γιου μιας φτωχής οικογένειας στη Θεσσαλονίκη. Ο άνθρωπος αυτός καταδικάστηκε σε εκτέλεση για πληθώρα εγκλημάτων, τα οποία αμφισβητείται –ακόμα και σήμερα– εάν, τελικά, τα είχε διαπράξει. Όλα αυτά τα χρόνια κυκλοφορούν φήμες για τον πραγματικό δράκο, ενώ είναι γνωστός ο βάναυσος τρόπος με τον οποίο τον μεταχειρίστηκαν οι αρχές. Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο Αριστείδης Παγκρατίδης ήταν ένας εύκολος στόχος λόγω της κοινωνικής του ζωής και ότι λειτούργησε ως αποδιοπομπαίος τράγος, τον οποίο δε δίστασαν να οδηγήσουν σε εκτέλεση χωρίς ενδελεχέστερη μελέτη των πραγματικών περιστατικών. Ξεκάθαρη απάντηση δεν υπάρχει αναφορικά με την αθωότητά του, πρόκειται, εξάλλου, και για μια υπόθεση που χωρεί μεγάλης ανάλυσης. Το μόνο σίγουρο, πάντως, είναι ότι δεν ανέκυψαν επαρκή στοιχεία για την ενοχή του.
Όλες οι παραπάνω εξεταστέες υποθέσεις μάς οδηγούν –ενδεχομένως– σε ορισμένα κοινά συμπεράσματα: θύματα δικαστικής πλάνης τείνουν να είναι –με κάποιες εξαιρέσεις– άτομα χαμηλής κοινωνικοοικονομικής τάξης, με κοινωνική ζωή ίσως μη συμβατή με τα «πρότυπα» της εκάστοτε κοινωνίας, ενώ, ταυτόχρονα, φαίνεται σε πολλές από τις προαναφερθείσες υποθέσεις, οι αστυνομικές αρχές να συνδέουν το αλλοδαπό στοιχείο με την εγκληματικότητα. Το βασικότερο συμπέρασμα, όμως, είναι η σημασία του ρόλου του Δικαστή, ο οποίος πρέπει να εξετάζει σε βάθος τα γεγονότα, χωρίς να φοβάται να διορθώσει πιθανά σφάλματά του ή παραλείψεις του, και, προπάντων, χωρίς να αφήνει περιθώρια αμφιβολιών, που τείνουν υπέρ των κατηγορουμένων, ειδικά όταν διακυβεύονται ζητήματα ελευθερίας, ή ακόμα και της ζωής των ανθρώπων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Miscarriages of Justice, criminaljusticedegreehub.com, Διαθέσιμο εδώ
- Darryl Burton, centurion.org, Διαθέσιμο εδώ
- Η δραματική ιστορία πέντε μαύρων εφήβων που φυλακίστηκαν άδικα για 12 χρόνια. Πώς η αστυνομία τους εξανάγκασε να «ομολογήσουν» τον βιασμό μιας κοπέλας στο Σέντραλ Παρκ, mixanitouxronou.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Sally Clark, mother wrongly convicted of killing her sons, found dead at home, theguardian.com, Διαθέσιμο εδώ
- Σταυρούλα Κατσαφαρέα. Καταδικάστηκε σε δις ισόβια για τη δολοφονία των γονιών της στο Οίτυλο, αλλά ήταν αθώα. Πώς αθωώθηκε πέντε χρόνια μετά με τις ψήφους των ενόρκων, mixanitouxronou.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Ο Δράκος του Σέιχ Σου: η ιστορία ενός πραγματικού δολοφόνου ή ενός βολικού παρία;, lifo.gr, Διαθέσιμο εδώ
