Tης Κάτιας Σπυροπούλου,
Τις τελευταίες δεκαετίες, ξεκίνησε η ανάπτυξη των οικονομικών, πολιτιστικών και διπλωματικών σχέσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) και της Ε.Χ.Ν.Α. Καθώς οι δύο ενώσεις συνεχίζουν να εμβαθύνουν τους δεσμούς τους, είναι σημαντικό να εξεταστεί το μέλλον των σχέσεων και, παράλληλα, τι πρέπει να περιμένουμε το 2023.
Η Ε.Χ.Ν.Α. (Ένωση των Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας – A.SE.A.N.) είναι μια πολιτική και οικονομική ένωση 10 κρατών–μελών στη Νοτιοανατολική Ασία, η οποία προωθεί τη διακυβερνητική συνεργασία και διευκολύνει την οικονομική, πολιτική, στρατιωτική, εκπαιδευτική και κοινωνικοπολιτιστική ενοποίηση των μελών της. Ο πρωταρχικός στόχος της Ένωσης ήταν να επιταχύνει την οικονομική ανάπτυξη και μέσω αυτής να έρθει κοινωνική πρόοδος και πολιτιστική αναβάθμιση. Ένας δευτερεύων στόχος ήταν η προώθηση της περιφερειακής ειρήνης και σταθερότητας με βάση το κράτος δικαίου και τις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.
Με μερικές από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες στον κόσμο, η A.SE.A.N. έχει διευρύνει το στόχο της πέρα από την οικονομική και κοινωνική σφαίρα. Το 2003, η A.SE.A.N. κινήθηκε σε μια πορεία παρόμοια με την Ευρωπαϊκή Ένωση, συμφωνώντας να ιδρύσει μια κοινότητα που αποτελείται από τρεις πυλώνες: την Κοινότητα Ασφάλειας, την Οικονομική Κοινότητα και την Κοινωνικοπολιτιστική Κοινότητα. Η Ε.Ε. και η Ένωση Εθνών της Νοτιοανατολικής Ασίας είναι εταίροι διαλόγου από το 1976 με κοινές αξίες και αρχές μιας διεθνούς τάξης βασισμένης σε κανόνες, αποτελεσματικής και βιώσιμης πολυμέρειας, καθώς και ελεύθερου και δίκαιου εμπορίου.
Οι σχέσεις A.SE.A.N.–Ε.Ε. καθοδηγούνται από τη Διακήρυξη της Νυρεμβέργης για μια ενισχυμένη εταιρική σχέση, που εγκρίθηκε τον Μάρτιο του 2007. Η Διακήρυξη καθορίζει το μακροπρόθεσμο όραμα και τη δέσμευση και των δύο πλευρών να συνεργαστούν. Με την υιοθέτηση του Χάρτη A.SE.A.N. το 2008, η Ε.Ε. ξεκίνησε επίσημες διπλωματικές σχέσεις με την A.SE.A.N. τον Μάρτιο του 2009. Παρόλα αυτά, η δράση της A.SE.A.N. παραμένει περιορισμένη. Μετά την 23η υπουργική σύνοδο Ε.Ε.–ASEAN την 1η Δεκεμβρίου 2020, η Ε.Ε. και η ASEAN άνοιξαν ένα νέο κεφάλαιο στη μακροχρόνια σχέση τους με το να γίνουν Στρατηγικοί Εταίροι, με το διμερές εμπόριο αγαθών να αυξάνεται κατά σχεδόν 14% το 2021.
Τι επιφυλάσσει, λοιπόν, το 2023 για τις σχέσεις Ε.Ε.–Ε.Χ.Ν.Α.; Το μόνο σίγουρο είναι πως υπάρχει πρόθεση και των δύο ενώσεων να εμβαθύνουν τους δεσμούς τους. Όμως, μια σειρά από διαφωνίες –από τη σύγκρουση στην Ουκρανία έως τον εμπορικό προστατευτισμό– θα μπορούσε να καταστήσει το επόμενο έτος μια πρόκληση και για τις δύο πλευρές. Η A.SE.A.N. υπέγραψε πρόσφατα μια Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας με την Ουκρανία, αλλά πολλές από τις Κυβερνήσεις της ασιατικής Ένωσης δεν παίρνουν ξεκάθαρα θέση στον ρωσο–ουκρανικό πόλεμο. Ωστόσο, κάποιες χώρες, όπως η Σιγκαπούρη, επέβαλαν τις δικές τους κυρώσεις στη Μόσχα.
Αλλά κράτη, όπως το κομμουνιστικό Λάος, απείχαν σταθερά από όλες τις καταδίκες της Γενικής Συνέλευσης του Ο.Η.Ε. για τις ενέργειες της Ρωσίας, ενώ αρκετές άλλες απείχαν περιστασιακά. Πολλοί εντός της Ε.Ε. πιστεύουν ότι οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας πρέπει να λάβουν πιο ξεκάθαρη θέση για τον πόλεμο. Το ζήτημα αυτό φαίνεται πως θα βρεθεί στο επίκεντρο της διπλωματίας το 2023 μεταξύ των δύο εταίρων. Μάλιστα, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι κάνουν παραλληλισμούς με την απειλή εθνικής κυριαρχίας που θέτει η Κίνα σε αρκετές χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, που αμφισβητούν εδάφη με το Πεκίνο στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.
Επίσης, εξαντολύνται οι επιλογές της Ε.Ε. σχετικά με το ζήτημα της Μιανμάρ. Το Νοέμβριο επέβαλε τον πέμπτο γύρο κυρώσεων εναντίον των χουντικών αξιωματούχων, καθώς και σε άλλες φιλικά προσκείμενες επιχειρήσεις. Ωστόσο, οι αναλυτές εκτιμούν ότι δεν υπάρχουν πολλά περισσότερα άτομα ή εταιρείες, στα οποία δύναται να επιβληθούν κυρώσεις. Η αναστολή των εμπορικών προνομίων της Μιανμάρ είναι μια εναλλακτική λύση, αλλά οι Βρυξέλλες πιστεύουν ότι αυτό θα είχε δυσανάλογο αντίκτυπο στους φτωχούς ανθρώπους στη χώρα, ενώ δεν υπάρχει θέληση για την επίσημη αναγνώριση της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (N.U.G.), δηλαδή της σκιώδους Κυβέρνησης κατά της Χούντας του Μιανμάρ.
Το επόμενο έτος θα μπορούσε, επίσης, να είναι δύσκολο για τη διπλωματία της Ε.Ε., καθώς η Καμπότζη και η Ταϊλάνδη πρόκειται να διεξαγάγουν γενικές εκλογές, που πολλοί πιστεύουν ότι δε θα διεξαχθούν ελεύθερα ή δίκαια. Το 2020, η Ε.Ε. ανέστειλε το ένα πέμπτο των εμπορικών προνομίων της Καμπότζης, λόγω της διάβρωσης του δημοκρατικού καθεστώτος στη χώρα. Ομαλοποίησε τη διπλωματία με την Ταϊλάνδη μόνο μετά από περίπου δίκαιες εκλογές το 2018. Ωστόσο, η συνεργασία και με τις δύο χώρες θα υποφέρει εάν οι Βρυξέλλες αισθανθούν την ανάγκη να ασκήσουν κριτική στη διεξαγωγή των επερχόμενων εκλογών.
Όπως προαναφέραμε, η συνολική πολιτική ευνομία μεταξύ των δύο μπλοκ θα μπορούσε να αμαυρωθεί το επόμενο έτος, λόγω διαφωνιών γύρω από τον προστατευτισμό. Η Ινδονησία και η Μαλαισία οδήγησαν την Ε.Ε. στον Π.Ο.Ε. (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου) σχετικά με τα σχέδιά της να καταργήσει σταδιακά την εισαγωγή φοινικέλαιου, κάτι που οι Βρυξέλλες λένε ότι είναι για περιβαλλοντικούς λόγους, αλλά οι δύο χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας –οι μεγαλύτεροι παραγωγοί φοινικέλαιου στον κόσμο– υποστηρίζουν ότι είναι μέτρο προστατευτισμού, για να βοηθήσει τους ευρωπαίους κατασκευαστές λαδιών. Ο Π.Ο.Ε. αναμένεται να ανακοινώσει την απόφασή του στις αρχές του 2023. Τέτοιες διαφωνίες θα μπορούσαν αδιαμφισβήτητα να βλάψουν τις σχέσεις μεταξύ των δύο μπλοκ.
Παρόλα αυτά, πολλοί εντός των Βρυξελλών είναι αισιόδοξοι ότι η Ινδονησία, η οποία αναλαμβάνει την ετησίως εναλλασσόμενη προεδρία του μπλοκ A.SE.A.N., φέτος θα είναι ένας αξιόπιστος εταίρος. Θα είναι η πρώτη δημοκρατία που θα ηγηθεί του μπλοκ για αρκετά χρόνια, και ο Πρόεδρος της Ινδονησίας Joko Widodo έχει ενεργήσει, ώστε να βελτιώσει τις σχέσεις της χώρας του με τη Δύση από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του, το 2014.
Συνολικά, όμως, είναι σαφές ότι το να περιμένουμε πολλά από τις σχέσεις Ε.Ε.–A.SE.A.N. το 2023 δεν είναι ρεαλιστική προσδοκία. Πρώτον, λόγω του περίπλοκου γεωπολιτικού περιβάλλοντος και των περιφερειακών αντιπαλοτήτων που υπάρχουν στην A.SE.A.N., είναι δύσκολο να ληφθούν συλλογικές αποφάσεις και να εφαρμοστούν σωστά. Δεύτερον, οι ανισορροπίες οικονομικών και πολιτικών δυνάμεων μεταξύ της Ε.Ε. και της A.SE.A.N. καθιστούν δύσκολη τη δημιουργία μιας αποτελεσματικής εταιρικής σχέσης. Τέλος, η άνοδος του λαϊκισμού και του προστατευτισμού και στις δύο περιοχές θα δημιουργήσει περαιτέρω προκλήσεις για πρωτοβουλίες οικοδόμησης σχέσεων. Ως εκ τούτου, αν και υπάρχουν δυνατότητες για ανάπτυξη εποικοδομητικού διαλόγου και συνεργασίας στο μέλλον, δε θα πρέπει να αναμένεται οποιαδήποτε σημαντική πρόοδος στις σχέσεις τους το 2023.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The European Union and ASEAN, EEAS, διαθέσιμο εδώ
- What to expect from Europe-ASEAN relations in 2022, Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ
- What Is ASEAN?, CFR, διαθέσιμο εδώ
- What to expect from Europe-ASEAN relations in 2023, Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ
