Της Ζένιας Κουφοπαντελή,
Έναν ιδιαίτερα συνήθη τύπο καρκίνου που εμφανίζεται σε παιδιά, κυρίως κάτω των 6 ετών, αποτελεί ο όγκος του Wilms, γνωστός και ως νεφροβλάστωμα. Υπολογίζεται ότι περίπου 9 στις 10 περιπτώσεις παιδιατρικού νεφρικού όγκου οφείλεται στον όγκο του Wilms, ενώ αποτελεί το 63% των παιδιατρικών καρκίνων συνολικά. Ο όγκος αυτός δεν εμφανίζεται συχνά σε νεογνά, αλλά κυρίως σε παιδιά 3–4 ετών και συγκεκριμένα κυρίως σε άτομα θηλυκού φύλου. Επιπρόσθετα, στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για μονομερείς όγκους, οι οποίοι αναπτύσσονται μόνο στον έναν νεφρό, ενώ σε ποσοστό 5-10% είναι αμφοτερόπλευροι, δηλαδή αναπτύσσονται και στους δύο νεφρούς.
Γενετικό προφίλ της ασθένειας
Όπως κάθε τύπος καρκίνου, έτσι και το νεφροβλάστωμα οφείλεται μερικώς σε γενετικούς παράγοντες. Τέτοιοι αφορούν μεταλλαγές σε γονίδια, τα οποία χαρακτηρίζονται είτε ως ογκογόνα είτε ως ογκοκατασταλτικά. Τα ογκογόνα γονίδια εμπλέκονται στην ανάπτυξη και τη διαίρεση των κυττάρων, ενώ τα ογκοκατασταλτικά εμπλέκονται στον περιορισμό της κυτταρικής ανάπτυξης και στην επαγωγή απόπτωσης. Ο όγκος του Wilms χαρακτηρίζεται από γενετική ετερογένεια, συνεπώς δεν εμπλέκεται μονάχα ένα γονίδιο στην ανάπτυξή του. Μέχρι τώρα, τρία γονίδια κυρίως είναι γνωστό ότι σχετίζονται με την εμφάνιση νεφροβλαστώματος, τα WT1,WTX, CTNNB1.
Παλαιότερα, μόνο μεταλλάξεις του γονιδίου WT1 θεωρούνταν πιθανό να εμπλέκονται στην εμφάνιση της ασθένειας, ωστόσο πλέον είναι γνωστό ότι είναι υπεύθυνες μόλις για το 20% των περιπτώσεων. Πρόσφατα, όμως, βρέθηκαν τα γονίδια WTX και CTNNB1, τα οποία, επίσης, εμπλέκονται στην ανάπτυξη κακοήθειας. Αμφότερα τα WT1 και WTX είναι ογκοκατασταλτικά, τα οποία υφίστανται μεταλλάξεις και «απενεργοποιούνται», με αποτέλεσμα το νεφρικό κύτταρο να οδηγείται σε ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό. Το γονίδιο CTNNB1, από την άλλη, είναι ογκογόνο, επομένως έπειτα από μετάλλαξη οδηγεί στην παραγωγή μίας υπέρ–ενεργού πρωτεΐνης, που επάγει, επίσης, τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό σε μη φυσιολογικά επίπεδα και ως επακόλουθο, τη δημιουργία όγκου.
Μορφολογία και τύποι όγκων που εμφανίζονται
Ο όγκος του Wilms τυπικά είναι τριφασικός και αποτελείται από ποικίλες αναλογίες από βλάστημα, στρώμα και επιθηλιακά κύτταρα, ένα εκ των οποίων συνήθως ενδέχεται να επικρατεί έναντι των άλλων. Το βλάστημα αποτελείται από μικρά κύτταρα με μικρή ποσότητα κυτταροπλάσματος, ενώ τα επιθηλιακά διαθέτουν δομές σπειροειδείς και σωληνώδεις. Το στρώμα αποτελείται από κύτταρα με ραβδομυοπλαστική διαφοροποίηση, με στοιχεία από χόνδρινο, μυϊκό, λιπώδη ή και νευρικό ιστό.
Βάσει της εμφάνισής τους κάτω από το μικροσκόπιο, διακρίνονται δύο κατηγορίες από όγκους του Wilms και αφορούν την ιστολογία τους. Αυτές είναι:
- Αναπλαστική ιστολογία: σε αυτόν τον τύπο όγκου η μορφολογία των καρκινικών κυττάρων ποικίλλει σημαντικά, ενώ οι πυρήνες τους συχνά εμφανίζονται ιδιαίτερα διογκωμένοι και παραμορφωμένοι, ως απόρροια μιας κατάστασης που ονομάζεται αναπλασία. Η αναπλασία, με τη σειρά της, διακρίνεται στη διάχυτη, που εξαπλώνεται στα γειτονικά κύτταρα, και στην εστιακή, η οποία περιορίζεται σε ορισμένα σημεία του όγκου και συνεπώς είναι πιο εύκολα αντιμετωπίσιμη.
- Ευνοϊκή ιστολογία: σε αυτούς τους όγκους, οι οποίοι εμφανίζονται στην πλειονότητα των περιπτώσεων, δεν εμφανίζεται αναπλασία, παρότι τα κύτταρα δεν έχουν φυσιολογική μορφή και η πιθανότητα θεραπείας σε αυτήν την περίπτωση είναι υψηλή.
Συμπτώματα
Το νεφροβλάστωμα μπορεί να εμφανιστεί με ποικίλους τρόπους και ιδιαίτερα με τη μορφή ψηλαφητής κοιλιακής μάζας. Επιπλέον, κοιλιακό πρήξιμο και πόνος αποτελούν τα συμπτώματα με τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης στα παιδιά που πάσχουν από την ασθένεια. Άλλα συμπτώματα που είναι δυνατό να εμφανιστούν είναι:
- Πυρετός
- Αιματουρία, δηλαδή εμφάνιση αίματος στα ούρα
- Ναυτία ή έμετοι
- Δυσκοιλιότητα
- Απώλεια όρεξης
- Δύσπνοια
- Υψηλή αρτηριακή πίεση
Στάδια
Σύμφωνα με το Children’s Oncology Group (COG), διακρίνονται πέντε στάδια της ασθένειας και σχετίζονται με το στάδιο ανάπτυξης του όγκου.
- Στάδιο I: ο όγκος βρίσκεται αποκλειστικά στον έναν νεφρό και είναι δυνατή η αφαίρεσή του μέσω χειρουργικής επέμβασης.
- Στάδιο II: ο καρκίνος έχει μεταναστεύσει στους γύρω ιστούς, όπως σε αιμοφόρα αγγεία ή σε λιπώδη ιστό, ωστόσο είναι και πάλι δυνατή η αφαίρεσή του με εγχείρηση.
- Στάδιο III: ο καρκίνος έχει πλέον μεταναστεύσει και σε άλλες δομές της κοιλιακής κοιλότητας και σε λεμφαδένες, ενώ καθίσταται δυσχερής η αφαίρεσή του μέσω εγχείρησης.
- Στάδιο IV: ο όγκος έχει εξαπλωθεί και σε περιοχές απομακρυσμένες σε σχέση με τον νεφρό, όπως για παράδειγμα στους πνεύμονες, στο ήπαρ ή και στον εγκέφαλο.
- Στάδιο V: καρκινικά κύτταρα απαντούν και στους δύο νεφρούς, επομένως ο όγκος χαρακτηρίζεται ως αμφοτερόπλευρος.
Θεραπεία
Η ασθένεια θεραπεύεται κυρίως με τη συνέργεια χειρουργικής επέμβασης, χημειοθεραπείας και συνήθως ακτινοθεραπείας. Οι χειρουργικές επεμβάσεις αφορούν την αφαίρεση τμήματος από έναν ή από τους δύο νεφρούς ή και αφαίρεση εξ ολοκλήρου του ενός νεφρού μαζί με τους περιβάλλοντες ιστούς, σε μία διαδικασία που καλείται ριζική νεφρεκτομή. Σε σπάνιες περιπτώσεις, χρειάζεται να αφαιρεθούν και οι δύο νεφροί, επομένως τα πάσχοντα άτομα ενδεχομένως θα πρέπει να υποβληθούν σε αιμοκάθαρση. Ωστόσο, αν είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί μεταμόσχευση, η αιμοκάθαρση πλέον δεν είναι απαραίτητη.
Η χημειοθεραπεία, από την άλλη, αφορά τη χορήγηση συνδυασμών ισχυρών φαρμάκων ενδοφλέβια, με σκοπό τον θάνατο των καρκινικών κυττάρων, ενώ αποτελεί μία επιλογή σε περιπτώσεις ιδιαίτερα ανεπτυγμένων όγκων, των οποίων είναι δύσκολη η αφαίρεση μέσω χειρουργικής επέμβασης. Είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί πριν από χειρουργείο, κυρίως σε περίπτωση αμφοτερόπλευρων όγκων, με σκοπό τη συρρίκνωση του όγκου και την αφαίρεσή του με μεγαλύτερη ευκολία. Συνηθίζεται, όμως, να χορηγείται και έπειτα, με σκοπό την εξουδετέρωση καρκινικών κυττάρων που ενδέχεται να έχουν απομείνει.
Ωστόσο, τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα δεν προκαλούν μόνο θάνατο καρκινικών, αλλά και υγιών κυττάρων, τα οποία φυσιολογικά διαιρούνται με υψηλούς ρυθμούς, οδηγώντας σε μια σειρά από παρενέργειες. Ανεπιθύμητες ενέργειες που ενδέχεται να εμφανιστούν είναι η απώλεια μαλλιών, όρεξης, ναυτίες, έμετοι και ανοσοκαταστολή.
Τέλος, η ακτινοθεραπεία περιλαμβάνει τη χρήση ακτινών υψηλής ενέργειας, με σκοπό την εξουδετέρωση των καρκινικών κυττάρων. Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται μόνο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, ανάλογα με την κατάσταση του όγκου και το στάδιο της ασθένειας. Όπως και η χημειοθεραπεία, έτσι και η ακτινοθεραπεία μπορεί να πραγματοποιηθεί και έπειτα από εγχείρηση, ώστε να απομακρυνθούν τα εναπομένοντα καρκινικά κύτταρα, αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις στις οποίες ο καρκίνος έχει μεταναστεύσει και σε άλλες περιοχές του σώματος. Πιθανές παρενέργειες αυτής της διαδικασίας αποτελούν η αίσθηση κόπωσης, εμφάνιση ναυτίας και διάρροιας, καθώς και ερεθισμός του δέρματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What Causes Wilms Tumors?, American Cancer Society. Διαθέσιμο εδώ
- Wilms Tumor Genetics: Mutations in WT1, WTX, and CTNNB1 Account for Only About One-Third of Tumors, National Library of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- Wilms tumor, MedlinePlus. Διαθέσιμο εδώ
- Wilms’ tumor, Mayo Clinic. Διαθέσιμο εδώ
- Wilms Tumor: Triphasic, Webpathology. Διαθέσιμο εδώ
