Του Νίκου Σαρρή,
Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, αρκετές θεότητες έχουν συνδεθεί με την εγκυμοσύνη και τη γέννα, με βασικότερες την Ήρα και την Άρτεμη. Ωστόσο, η θεά που λατρευόταν ως η προσωποποίηση της διαδικασίας του τοκετού, αλλά και ως προστάτιδα των νεογέννητων, ήταν η Ειλείθυια. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, πρόκειται για ένα από τα τρία παιδιά του Δία και της Ήρας, με τα αδέρφια της να είναι ο Άρης και η Ήβη. Σε άλλες πηγές, ως αδερφός της αναφέρεται και ο Ήφαιστος. Αποτελεί μια θεότητα που λατρευόταν ευρέως από τους Έλληνες, οι οποίοι της προσέφεραν αγαθά στους βωμούς της, ικετεύοντάς την για απόκτηση υγιών απογόνων. Ο αρχαίος ποιητής Καλλίμαχος αναφέρει στα «Επιγράμματα» πως οι γυναίκες την επικαλούνταν κατά τη διάρκεια της γέννας για να τις ανακουφίσει από τους πόνους του τοκετού.
Στους μύθους, η θεά αναφέρεται ως πιστή ακόλουθος της Ήρας. Συνήθως η Ειλείθυια εμποδίζει τη γέννηση απογόνων από τις ερωμένες του Δία, κατόπιν αιτήματος της Ήρας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελεί η γέννηση του Ηρακλή. Ο Δίας πίστευε πως, επειδή ο Ηρακλής θα ήταν ο εγγονός του ήρωα Περσέα, θα γινόταν ο μελλοντικός βασιλιάς των Μυκηνών. Όταν η Αλκμήνη επρόκειτο να γεννήσει τον Ηρακλή, η Ήρα διέταξε την Ειλείθυια να καθυστερήσει τον τοκετό της Αλκμήνης για επτά ημέρες, ώστε να γεννηθεί πρώτα ο Ευρυσθέας, ξάδερφος του Ηρακλή και επίσης εγγονός του Περσέα. Έτσι, θα γινόταν εκείνος βασιλιάς των Μυκηνών και όχι ο Ηρακλής.
Όταν η Λητώ έπρεπε να γεννήσει τον Απόλλωνα και την Άρτεμη, η Ήρα διέταξε την Ειλείθυια να κατευθυνθεί στον Όλυμπο, ώστε να είναι μακριά από το νησί της Δήλου. Έτσι, δεν θα μπορούσε να βοηθήσει τη Λητώ να γεννήσει τους δύο απογόνους του Δία που κυοφορούσε. Οι υπόλοιπες θεές είχαν καταφτάσει στη Δήλο για να είναι παρούσες στον τοκετό της Λητούς. Όταν αντιλήφθηκαν την απουσία της Ειλείθυιας, οι θεές πρόσταξαν την αγγελιαφόρο Ίριδα να κατευθυνθεί στον Όλυμπο και να ζητήσει από την Ειλείθυια να βοηθήσει τη Λητώ να γεννήσει. Στην αρχή, η θεά του τοκετού ήταν διστακτική, καθώς επρόκειτο να παρακούσει τις εντολές της Ήρας. Ωστόσο, όταν η Ίρις της προσέφερε ένα χρυσό περιδέραιο, η Ειλείθυια ακολούθησε την αγγελιαφόρο μέχρι τη Δήλο. Μόλις η θεά έφτασε στο νησί, η Λητώ γέννησε ακαριαία τα δίδυμα αδέρφια. Αξίζει να αναφερθεί πως η Ειλείθυια εμφανίζεται συχνά σε απεικονίσεις του μύθου της γέννησης της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία, καθώς και σε γεννήσεις άλλων σπουδαίων θεών και ηρώων, γεγονός που αποτελεί απόδειξη της μεγάλης σημασίας που είχε στο ελληνικό πάνθεον.
Συνήθως η Ειλείθυια απεικονιζόταν να κρατάει έναν πυρσό, του οποίου η έντονη φλόγα συμβόλιζε τον ερχομό του βρέφους στο φως. Στην πλειοψηφία των μύθων αναφέρεται ως παρθένα, ωστόσο ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει πως ήταν η μητέρα του Σωσίπολι, ενός μικρότερου θεού που θεωρούταν ο προστάτης της Ηλείας. Ο Παυσανίας αναφέρει πως υπήρχαν ιερά αφιερωμένα στην Ειλείθυια σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο. Πιο συγκεκριμένα, ο Παυσανίας συνάντησε ιερά της στο Άργος, στην Κόρινθο, στη Μεσσήνη, στην Τεγέα Αρκαδίας, στη Σπάρτη, στα Μέγαρα και στην Αργολίδα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η λατρεία της θεάς στην Κρήτη. Φαίνεται πως η θεά λατρευόταν στο νησί πολύ νωρίτερα από ό,τι στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Το όνομά της αναφέρεται σε μια επιγραφή με Γραμμική Β που βρέθηκε στην Κνωσό, στην οποία αναφέρεται πως έγινε προσφορά ενός αμφορέα με μέλι από κάποιον θνητό στο ιερό της. Ως γενέτειρά της αναφέρεται το σπήλαιο της Ειλείθυιας στην περιοχή του σημερινού Ηρακλείου, ενώ στο σπήλαιο Αμνισού καθιερώθηκε αίρεση στην οποία ήταν η βασική θεότητα, γεγονός αναμενόμενο, αφού στη Μινωική Κρήτη οι γυναικείες θεότητες λατρεύονταν έντονα. Ο Παυσανίας αναφέρει επίσης πως η λατρεία της θεάς ήρθε στην Αθήνα από τους Μινωίτες, ενώ μια Αθηναία που συνάντησε ο περιηγητής αναφέρει πως τα ξύλινα αγαλματίδια της Ειλείθυιας που λάτρευαν οι Αθηναίοι είχαν κρητική προέλευση.
Η ομόλογη ρωμαϊκή θεότητα της Ειλείθυιας ήταν η Lucina. Όπως και στην ελληνική μυθολογία, ήταν η θεά στην οποία οι γυναίκες προσεύχονταν για να ανακουφιστούν από τους πόνους της γέννας. Στους ρωμαϊκούς μύθους δεν υπάρχει κάποια ιστορία στην οποία εκτελεί διαταγές της Juno (Ήρας) και φαίνεται πως είχε δική της βούληση σε αντίθεση με την αντίστοιχη θεά των Ελλήνων. Ήταν μια ηγετική φυσιογνωμία μεταξύ των ρωμαϊκών Dinixi, θεών άμεσα σχετιζόμενων με τον τοκετό και την ομαλή ανάπτυξη του βρέφους. Βασικοί της ακόλουθοι ήταν ο Vagitanus, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για το πρώτο κλάμα του υγιούς νεογέννητου, καθώς και ο Fabulinus, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την ανάπτυξη της ικανότητας της ομιλίας των νηπίων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Grimal, Pierre, (1990), A Concise Dictionary of Classical Mythology, United Kingdom: Blackwell
- Hansen, F., William, (2004), Handbook of Classical Mythology, United States: ABC-CLIO
- Roman, Luke, Roman, Monica, (2010), Encyclopedia of Greek and Roman Mythology, United States: Facts on File, Inc.
- theoi.com, Theoi Greek Mythology, Διαθέσιμο εδώ
