Του Γεράσιμου Αυγερινού,
Οι προεδρικές εκλογές της Βραζιλίας, που έλαβαν χώρα στις 30 Οκτωβρίου και χαρακτηρίστηκαν ως η πιο οριακή εκλογική αναμέτρηση που έχει διεξαχθεί μέχρι στιγμής, αποτελούν αναμφισβήτητα ένα από τα πιο σημαντικά στιγμιότυπα της χρονιάς που παρήλθε. Το 50,90% των ψήφων υπέρ του Lula da Silva στον β’ γύρο (έναντι του 49,10% του αντιπάλου του), αφενός μεν, αποκαλύπτει τον βαθύτατο διχασμό που έχει ριζώσει στην κοινωνία της Βραζιλίας, γεγονός που υπονομεύει την κοινωνική νομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος και της νέας διακυβέρνησης, αφετέρου δε, δημιουργεί πλήθος ελπίδων τόσο εντός της χώρας σχετικά με την αποτίναξη της κληρονομιάς του αυταρχικού «υβριδικού» μοντέλου διακυβέρνησης και της οικονομικής ύφεσης, όσο και σε ολόκληρη την ανθρωπότητα σχετικά με την προστασία του Αμαζονίου. Ωστόσο, παρά τις ελπίδες, οι εικόνες των πυρκαγιών που είδαν το φως της δημοσιότητας είναι δύσκολο να θαφτούν στο μακρινό παρελθόν, όταν η αποψίλωση του τροπικού δάσους αυξήθηκε περίπου κατά 60%.
Είναι γεγονός ότι πολλοί από τους οπαδούς του απερχόμενου Προέδρου, Jair Bolsonaro, αρνούνται να δεχτούν την αλλαγή πολιτικής σκυτάλης και προσδοκούν μια θεσμική εκτροπή. Ο ίδιος ο Bolsonaro κρατάει μια μυστηριώδη στάση, καλλιεργώντας στην αρχή αφηγήματα περί κλοπής της νίκης του, την οποία πλέον δεν υποστηρίζει ενεργά, όπως ο τέως Πρόεδρος των Η.Π.Α. τη βραδιά της εισβολής στο Καπιτώλιο, αλλά, ταυτόχρονα, δεν προσπαθεί και να κατευνάσει τις ριζοσπαστικοποιημένες ομάδες των οπαδών του.
Μπορεί, λοιπόν, ο πρώην στρατιωτικός να ηττήθηκε από το «λιοντάρι της λατινοαμερικανικής αριστεράς», όμως, πλέον, πρέπει να στρωθεί ο δύσκολος δρόμος της ομαλής μετάβασης στη νέα διακυβέρνηση, μέσω της γεφύρωσης των βαθύτατων χασμάτων ανάμεσα στις διαφορετικές κοινωνικές κατηγορίες που συνυπάρχουν στην Ομοσπονδία της Βραζιλίας. Και αυτό το έργο αναμένεται να είναι τιτάνιο με πολλούς παράγοντες να το επιβουλεύονται.
Αρχικά, ο τέως Πρόεδρος, τον οποίο πολλοί αναλυτές αυτές τις ημέρες παρομοιάζουν με τον Donald Trump –με του οποίου τους συμβούλους έχει έρθει πράγματι σε επαφή ο Bolsonaro–, από την πρώτη στιγμή έσπευσε να διακηρύξει το «άκυρο» του εκλογικού αποτελέσματος, ζητώντας την ακύρωση ορισμένων ψήφων. Η απαίτησή του στηρίχθηκε στην «αναξιοπιστία» κάποιων μηχανημάτων, που χρησιμοποιήθηκαν για ηλεκτρονική ψηφοφορία (χωρίς, όμως, να παρέχει αποδείξεις ή έστω ενδείξεις που να τεκμηριώνουν την υποτιθέμενη νοθεία).
Στη συνέχεια, αφού ο ίδιος είχε επί πολλά έτη καλλιεργήσει το τυπικό λαϊκίστικο αφήγημα του ισχυρού ηγέτη, ότι είναι φορέας της γνήσιας λαϊκής βούλησης –και ως εκ τούτου νομιμοποιείται να αντιταχθεί σε συνταγματικές διατάξεις και θεσμικά αντίβαρα της εξουσίας, ή δήθεν εχθρικές διεθνείς ελίτ, που τοποθετούνται στο «εσωτερικό» ζήτημα του Αμαζονίου– και, παράλληλα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατακλύστηκαν από ψευδείς ειδήσεις περί νοθείας και μηνύματα που καλούσαν σε εξτρεμιστική δράση, κατέφυγε στο ανώτατο εκλογοδικείο. Ωστόσο, εξαρχής, το ενδεχόμενο επιτυχίας της ενέργειάς του ήταν απίθανο, αφού το εκλογοδικείο είχε νωρίτερα επικυρώσει το αποτέλεσμα. Έτσι, ο Bolsanaro για τις επόμενες 40 ημέρες περίπου δεν έκανε καμία δημόσια δήλωση.
Παρόλα αυτά, οι οπαδοί του στοχοποίησαν μέλη του Ανωτάτου Δικαστηρίου και βγήκαν στους δρόμους, αντιδρώντας στους πανηγυρισμούς για τη νίκη Lula. Κατά συνέπεια, στις αρχές του Δεκέμβρη πραγματοποιήθηκαν επιθέσεις στο αρχηγείο της Ομοσπονδιακής Αστυνομίας στο Sao Paolo, ενώ μια εβδομάδα πριν την ορκωμοσία (στην οποία, όπως είχε αποκαλυφθεί, δε θα παρίστατο ο απερχόμενος τότε Πρόεδρος, ενώ ο αντιπρόεδρος δήλωνε ότι η παράδοση της εξουσίας δεν είναι δική του αρμοδιότητα) εξτρεμιστής συνελήφθη από την αντιτρομοκρατική έτοιμος να τοποθετήσει εκρηκτικούς μηχανισμούς σε κεντρικά σημεία της πρωτεύουσας. Σκοπός του ήταν να προκληθεί πανικός, να δοθεί αφορμή επέμβασης του στρατού και να αποτραπεί το «κομμουνιστικό πραξικόπημα», όπως ο ίδιος δήλωσε στην κατάθεσή του.
Υπ’ αυτές τις συνθήκες, λοιπόν, σχεδιάστηκε μια τελετή υπό δρακόντεια μέτρα ασφαλείας για την προστασία τόσο του Προέδρου και των ξένων ηγετών/διπλωματικών αντιπροσωπειών που θα παραστούν, όσο και για την προστασία του Πολιτεύματος και του απλού κόσμου, που μπορεί να πέσει θύμα επιθέσεων. Ωστόσο, παραμονή της ορκωμοσίας οπαδοί του τέως Προέδρου δήλωναν στον ξένο τύπο ότι αποκλείεται να συμβεί η κυβερνητική μετάβαση και πως ήταν πεπεισμένοι ότι επίκειτο στρατιωτική επέμβαση προς αποκατάσταση της «τάξης» και της «λαϊκής βούλησης» .
Στο σημείο αυτό, λοιπόν, τίθεται το ανοιχτό ερώτημα σχετικά με το πώς μπορεί η νέα Κυβέρνηση να ριζώσει τα νομιμοποιητικά της ερείσματα μέσα στην κοινωνία και ποια είναι τα μείζονα ζητήματα που καλείται να αντιμετωπίσει. Ο Lula, για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους πολιτικούς θεσμούς, καλείται να δώσει έναν προσωπικό αγώνα αναμέτρησης με το πολιτικό παρελθόν του, αφού πρέπει να καθαρίσει το όνομά του μετά τα σκάνδαλα διαφθοράς, που οδήγησαν στην πτώση της προηγούμενης Κυβέρνησής του. Αφενός, πρέπει να αποδείξει ότι δεν είχε προσωπική εμπλοκή και, αφετέρου, να παρεμποδίσει έμπρακτα οποιοδήποτε φαινόμενο ανοχής σε διασπάθιση δημόσιου χρήματος ή κατάχρηση εξουσίας, σε μια χώρα της οποίας το πολιτικό σύστημα δεν έχει πλήρως εμπεδώσει τη φιλελεύθερη δημοκρατία –στο βαθμό που απαιτεί αυτό το εγχείρημα– και βγαίνει λαβωμένη από μια σκληρή δημοσιονομική, υγειονομική, περιβαλλοντική και πολιτική κρίση.
Στην κατεύθυνση αυτή, πρέπει να αλλάξει ολόκληρο το μοντέλο προσωπικής διαχείρισης της εξουσίας στη χώρα, αλλά και οι αντιλήψεις γύρω από τον δημόσιο χώρο και την πολιτική, με ό,τι προκλήσεις συνεπάγεται αυτός ο εκσυγχρονισμός. Επίσης, ο προοδευτισμός καθίσταται απαραίτητος για την προστασία (αλλά και κατά το δυνατόν αποτελεσματικότητα) του κράτους-πρόνοιας στη χώρα, του οποίου η υγιής αναδιάρθρωση αποτελεί ένα από τα πιο κομβικά αιτήματα της βραζιλιάνικης κοινωνίας, που έχει ιδιαίτερα υποφέρει από την οικονομική κρίση.
Επιπρόσθετα, μετά από τη διακυβέρνηση Bolsonaro η «μαφία του τροπικού δάσους» είναι πιο ενδυναμωμένη από ποτέ. Έχοντας λάβει ενεργή υποστήριξη από την προηγούμενη Κυβέρνηση, συγκεκριμένες ομάδες συμφερόντων που ανέκαθεν χρησιμοποιούσαν αθέμιτες πρακτικές, προέβησαν στη συστηματική αποψίλωση του τροπικού δάσους και στην ασύστολη εκμετάλλευση της ξυλείας του. Οι ιθαγενείς ήταν αυτοί που υπερασπίστηκαν ενεργά –στο βαθμό που μπορούσαν– το δάσος, ενώ το γεγονός αυτό προκάλεσε ρήξη στις σχέσεις της χώρας με τη διεθνή κοινότητα. Μάλιστα, οδήγησε τον Γάλλο Πρόεδρο να ξεκαθαρίσει ότι η προστασία του «πνεύμονα» του πλανήτη είναι διεθνές ζήτημα. Στον αντίποδα, ο Bolsonaro σημάδευε με το δάχτυλο περιβαλλοντικές Μ.Κ.Ο. και κατηγορούσε για επέμβαση στα «εσωτερικά» της χώρας. Κατ’ επέκταση, αναδείχθηκαν και τα όρια των συμβάσεων της UNESCO σχετικά με την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Πλέον, η οικονομική και κοινωνική ζωή ολόκληρων πόλεων και περιοχών εξαρτάται από αυτά τα δείγματα αντιδραστικού (και μονόπλευρα οικονομικού) μοντερνισμού, που σαφώς επιβουλεύονται την προστασία του δάσους και εχθρεύονται την αλλαγή στάσης, η οποία ξεκίνησε να πραγματοποιείται από τη χώρα τους στο COP27 (και πόσο μάλλον οποιαδήποτε αναφορά στην προστασία της βιοποικιλότητας). Κατά συνέπεια, ο έλεγχος αυτών των δικτύων εξάρτησης που έχουν δημιουργηθεί και η παράλληλη συστηματική ενδυνάμωση της προστασίας του δάσους, αναμένεται να είναι, επίσης, ένα κρίσιμο στοίχημα στο επερχόμενο διάστημα.
Συμπερασματικά, η ορκωμοσία του νέου Προέδρου αποτελεί αναμφισβήτητα ένα σημείο καμπής για το πολιτικό σύστημα της Βραζιλίας. Πρόκειται για μια κρίσιμη συγκυρία, στην οποία εναποτίθενται οι ελπίδες για την πορεία της λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος στη χώρα, τη γεφύρωση οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών χασμάτων, τον εξορθολογισμό των θεσμών και την προστασία του Αμαζονίου, αλλά και του παγκόσμιου περιβάλλοντος. Ωστόσο, μόνο δεδομένη δεν είναι η ομαλή διεξαγωγή της κυβερνητικής μετάβασης, καθώς πλήθος ριζοσπαστικοποιημένων πολιτών καραδοκεί στη γωνία, ένας απερχόμενος Πρόεδρος σιωπά (θέλοντας μάλλον να εγκαθιδρύσει σταθερό ρόλο στον πολιτικό του χώρο, συγκρίσιμος με τον Donald Trump και τον Viktor Orban), ενώ μερίδα της κοινωνίας στηρίζει την εξτρεμιστική δράση και αναγνωρίζει στον στρατό πολιτικό ρόλο. H επόμενη τετραετία στη Βραζιλία πρόκειται να έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι ελπίδες όλου του πλανήτη είναι στραμμένες προς την ομαλή παράδοση της εξουσίας και την καθιέρωση σταθερών, αλλά και υγιών δεσμών ανάμεσα στη νέα Κυβέρνηση και την κοινωνία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Au Brésil, sécurité maximum avant l’investiture présidentielle de Lula le 1er janvier, Liberation, διαθέσιμο εδώ
- Brésil: un attentat à la bombe d’un partisan de Bolsonaro déjoué une semaine avant l’investiture de Lula, Liberation, διαθέσιμο εδώ
- Brésil: «Maintenir les politiques de redistribution va constituer un vrai défi pour Lula», Liberation, διαθέσιμο εδώ
- Luiz Inácio Lula da Silva: I want to clear my name to help rebuild Brazil’s trust in government, Washington Post, διαθέσιμο εδώ
- Lula won Brazil’s closest-ever election. That was the easy part., The Washington Post, διαθέσιμο εδώ
