Του Χαράλαμπου Νικολαΐδη,
Οι βιογραφικές ταινίες κερδίζουν σε αναπαράσταση, δηλαδή μπορούν να βοηθήσουν με τη δύναμη του ήχου και της εικόνας, να διαμορφώσουν μια γενική άποψη για τη ζωή ενός ανθρώπου στα μυαλά των θεατών. Παρόλα αυτά, το ήμισυ ή ακόμα και η πλειοψηφία του κινηματογραφικού κοινού χαρακτηρίζει τις βιογραφικές ταινίες παρωχημένες και βαρετές. Μάλλον δεν έχουν άδικο, γρήγορα πλάνα και συχνές χρονικές αλλαγές δεν αφήνουν να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί ο χαρακτήρας της ταινίας, καθιστώντας αυτού του είδους τις ταινίες κάπως κουραστικές. Δυστυχώς, έχουμε πάρα πολλά τέτοια παραδείγματα που μας θυμίζουν ότι αυτό το είδος καλό είναι να περιορίζεται σε μία συγκεκριμένη στιγμή του ανθρώπου που έχει επιλεχθεί, έτσι ώστε η ζωή του να γίνει κινηματογραφική ταινία. Ένα λαμπρό παράδειγμα στην παραπάνω παραφωνία του σινεμά αποτελεί το έργο του Όρσον Γουέλς «Πολίτης Κέιν».
Η ταινία έκανε πρεμιέρα το 1941, μέσα στην καρδιά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και βασίζεται στις ζωές των επιχειρηματιών: κυρίως του Γουίλιαμ Ράντολφ Χέρστ αλλά και των Σάμιουελ Ίνσαλ και Χάρολντ ΜακΚόρμικ. Ο Μεγαλοεκδότης Τσαρλς Φόστερ Κέιν πεθαίνει λέγοντας την τελευταία του λέξη «ρόουζμπαντ». Αυτό θα απασχολήσει πολλούς δημοσιογράφους της εποχής, προκειμένου να μάθουν τι ήταν το ρόουζμπαντ και για ποιον λόγο ο Τσαρλς επέλεξε να το αναφέρει. Έτσι, βλέπουμε την ιστορία ενός ανθρώπου με όλα τα πάθη του, αλλά και την ευφυΐα του, παρακολουθώντας τη ζωή του από τότε που ήταν ένα μικρό φτωχό παιδί, μέχρι που έγινε ένας δισεκατομμυριούχος υπερήλικας.
Η ταινία αποτέλεσε την πρώτη προσπάθεια του Όρσον σαν σκηνοθέτη και ηθοποιού στον Κινηματογράφο. Ήταν εντελώς παράτολμο για έναν άνθρωπο μόλις 30 χρονών να αναλάβει για πρώτη φορά μία τέτοια ευθύνη, διαλέγοντας βέβαια μόνος του τους συναδέλφους του, δηλαδή από τον φωτογράφο μέχρι και τον σεναριογράφο. Ιστορίες των συνεργατών του Όρσον έχουν διασωθεί, μέσω συνεντεύξεων, και μας διαβεβαιώνουν για τον επαγγελματικό, τολμηρό και απαιτητικό του χαρακτήρα, αλλά και αρκετά ανεκτικό σε κάποιες συνθήκες, υπομένοντάς τις με σκοπό να βγει το καλύτερο αποτέλεσμα. Μία τέτοια συνθήκη ήταν ο σεναριογράφος Χέρμαν Μάνκιεβιτς, που ο Όρσον λάτρευε, αλλά εκείνη την περίοδο περνούσε φάση αλκοολισμού.
Η ταινία είναι πρωτοπόρα σε πληθώρα τεχνικών, αλλά και μέσων. Βέβαια, ξεχωρίζει η σκηνοθετική δυνατότητα του ‘Ορσον. Τα καδραρισμένα πλάνα, οι γωνίες του καλλιτέχνη, αλλά και η προσπάθειά του σε τεχνικές που με τα μέσα της εποχής ήταν αρκετά δύσκολο να πραγματοποιηθούν (το πλάνο με τη γυάλινη διακοσμητική μπάλα για όσους γνωρίζουν) έχουν μείνει στην ιστορία.
Ωστόσο, η ταινία δεν σταματάει να εισάγει στοιχεία στο Χόλυγουντ, τα οποία στο μέλλον πρόκειται να χρησιμοποιηθούν και από έναν τεράστιο αριθμό άλλων ταινιών. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό είναι η μουσική. Μιλάμε για μία εποχή που οι ομιλούσες ταινίες δεν μετρούν πολλά χρόνια ζωής. O συνθέτης Μπέρναρντ Χέρμαν, που συμμετείχε σε πολλές άλλες ταινίες όπως το Ψυχώ, Ο δεσμώτης του ιλλίγκου, ο Ταξιτζής κ.ά., κατάφερε να συνδυάσει τη μουσική με την εικόνα σε τέλεια αρμονία. Σαφέστερα, καταλαβαίνουμε ότι η μουσική εισάγεται κατά τη διάρκεια μιας έντονης σκηνής και εφάπτεται με την ψυχική κατάσταση του ηθοποιού.
Βέβαια, πρέπει κυρίως να αναφερθούμε στον διευθυντή φωτογραφίας, τον Γκρεγκ Τόλαντ. Ο Γκρεγκ Τόλαντ εισήγαγε τη βαθιά εστίαση, κατά τη διάρκεια της οποίας όλα τα διαστήματα του πλάνου και οι αποστάσεις είναι μεγεθυμένες όλες με τον ίδιο καθαρό τρόπο. Αλλά ακόμα, είναι αυτός που εισήγαγε στην ταινία αυτό το γοτθικό στυλ που την χαρακτηρίζει, δηλαδή τα μεγάλα ανοιχτά πλάνα, οι γωνίες της λήψης που έκαναν τα αντικείμενα και τα σπίτια να φαίνονται υπερμεγέθεις σε συνδυασμό με την ορθή και έντονη χρήση των φωτοσκιάσεων, έκαναν την ταινία να θυμίζει μία επιτυχημένη προσπάθεια αναβίωσης του γερμανικού εξπρεσιονισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πολίτης Κέιν, Wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- «Πολίτης Κέιν»: Το φιλμ που δίχασε το Χόλιγουντ, Protagon.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πολίτης Κέιν: Το κινηματογραφικό αριστούργημα του Όρσον Γουέλς, Umano.gr, διαθέσιμο εδώ
