Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Με τον νέο εκλογικό νόμο (v.1878/1951) καθιερώθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα ένα μικτό εκλογικό σύστημα, κυριότερο χαρακτηριστικό του οποίου ήταν οι αυθαίρετα υψηλοί φραγμοί για την είσοδο των κομμάτων στη B’ κατανομή. Άμεσοι στόχοι του νέου εκλογικού συστήματος ήταν αφενός να οδηγήσει εκ των πραγμάτων σε σημαντικότατη μικρότερη αντιπροσώπευση όλων των μικρών κομμάτων (ή και σε εξαφάνιση ορισμένων), και αφετέρου να εξασφαλίσει την αναλογική περίπου κατανομή των εδρών μεταξύ των τριών (ή δύο) πρώτων κομματικών σχηματισμών που θα συμμετείχαν στη Β’ κατανομή. Γι’ αυτό και ειδικά για τα κόμματα αυτά, ο υπολογισμός των εδρών που αντιστοιχούσαν συνολικά στο καθένα (από την Α’ και B’ κατανομή μαζί) γινόταν στο επίπεδο της εφετειακής περιφέρειας, έτσι ώστε η Β’ κατανομή να λειτουργεί «διορθωτικά», ακόμα και στις ενδεχόμενες αποκλίσεις από την αναλογική εκπροσώπηση που παρατηρούνται κατά την A’ κατανομή.
Οι ειδικές αυτές διατάξεις του συστήματος που καθιέρωσε o v. 1878/1951, το διαφοροποιούν αισθητά από όλα τα μεταγενέστερα συστήματα που εφαρμόστηκαν (από το 1958 και μετά), υιοθετώντας την ίδια ονομασία («ενισχυμένη» αναλογική) και τα οποία είχαν ως πρωταρχικό στόχο την πριμοδότηση του πρώτου κόμματος. Από τις υπόλοιπες διατάξεις του εκλογικού συστήματος, περισσότερο αξιοσημείωτη ήταν η εγκατάλειψη για πρώτη φορά της μεθόδου Hagenbach-Bischoff, η οποία χρησιμοποιούταν πάγια για τον υπολογισμό του εκλογικού μέτρου της Α’ κατανομής και ο υπολογισμός χωρίς τη «ρήτρα του +1», γεγονός που ενίσχυε τη σημασία της Β’ κατανομής και παρεμπόδιζε την εκπροσώπηση των μικρών κομμάτων.
Οι νέοι κανονισμοί του καινούριου εκλογικού συστήματος και κυρίως οι συγκεκριμένες διατάξεις του (ύψος ποσοστών για την είσοδο στη Β’ κατανομή, υπόλοιπου εκλογικού μέτρου της Α’ κατανομής χωρίς τη ρήτρα του +1 και τρόπος διανομής των εδρών της B’ κατανομής) συναρτούταν απόλυτα με άμεσες εκλογικές σκοπιμότητες. Ιδιαίτερα, ήταν προσαρμοσμένες στην κοινή επιδίωξη δεξιών και κεντρώων κομμάτων να αποκλειστεί η Αριστερά από τη B’ κατανομή, στην πρόθεση του Κόμματος Φιλελευθέρων να εξουδετερώσει το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, και στην επιδίωξη του Λαϊκού Κόμματος να παρεμποδίσει την ανάπτυξη του Λαϊκού Ενωτικού Κόμματος. H κάθοδος όμως του Αλέξανδρου Παπάγου στην πολιτική, ανέτρεψε πλήρως τους υπολογισμούς του Λ.Κ., που εκ των υστέρων αποδείχτηκε ότι συμπεριφέρθηκε ως αυτόχειρας.
Αμέσως μετά την ψήφιση του νέου εκλογικού νόμου, η κυβέρνηση ανασχηματίστηκε με τη συμμετοχή τεσσάρων υπηρεσιακών Υπουργών (στα Υπουργεία Εσωτερικών, Δικαιοσύνης, Αμύνης και Βορείου Ελλάδος) και στις 30 Ιουλίου 1951 δημοσίευσε το διάταγμα για τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη νέων εκλογών, οι οποίες ορίστηκαν για τις 9 Σεπτεμβρίου. Το διάταγμα για τη διάλυση της Βουλής προέβλεπε επίσης ότι το νέο Κοινοβούλιο μπορούσε με απόφασή του κατά το πρώτο δίμηνο της πρώτης Συνόδου του να επικυρώσει ή να απορρίψει το νέο σχέδιο Συντάγματος, που είχε καταρτίσει η Επιτροπή του ΞΗ’ Ψηφίσματος. H ιδιόρρυθμη, αλλά και περιορισμένη αναθεωρητική αρμοδιότητα της Βουλής του 1951 αποφασίστηκε σε ειδική σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών που πραγματοποιήθηκε στα Ανάκτορα στις 27 Ιουλίου και οφειλόταν στο γεγονός ότι η Δ’ Αναθεωρητική Βουλή, μετά από μια πλήρη σχεδόν τετραετία, δεν είχε ολοκληρώσει το αναθεωρητικό της έργο. Συνειδητοποιώντας μάλιστα τη μεγάλη καθυστέρηση, εξουσιοδότησε τον Ιούλιο του 1949 μια Επιτροπή να καταρτίσει το νέο σχέδιο Συντάγματος, το οποίο κατατέθηκε στις 23/12/1949, αλλά δεν συζητήθηκε καθόλου στην Ολομέλεια, αφού λίγες μέρες αργότερα διαλύθηκε η Δ’ Αναθεωρητική Βουλή και η επόμενη Βουλή του 1950 δεν ασχολήθηκε καθόλου με τη διαδικασία.
Η συγκρότηση του Ελληνικού Συναγερμού, προσέδωσε στις εκλογές το χαρακτήρα ενδοπαραταξιακής αναμέτρησης για τη Δεξιά, και διαπαραταξιακής αντιπαράθεσης ανάμεσα στην ανασυγκροτημένη Δεξιά και τα κόμματα του Κέντρου. Οι δύο αυτές διαστάσεις της εκλογικής αναμέτρησης και η εμφάνιση του Ε.Σ. ως νέου πολιτικού σχηματισμού ριζικά διαφορετικού από τους υπάρχοντες, που διεκδικούσε δημοψηφισματική έγκριση προγράμματος και ηγεσίας, καθόρισαν ως κεντρικό ζητούμενο των εκλογών την απήχηση του Ε.Σ. Η εμφάνιση του Ε.Σ. και η υιοθέτηση ως εκλογικού συστήματος της ενισχυμένης αναλογικής επιτάχυναν τις διαδικασίες συσπείρωσης, και ανασύνταξης των πολιτικών δυνάμεων, και επέφεραν σε μικρό χρονικό διάστημα σημαντικές αλλαγές στο σύστημα των κομμάτων. Έτσι, αντί για την πληθώρα των εκλογικών σχηματισμών που είχαν παρουσιαστεί τον Μάρτιο του 1950, στις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου 1951 μόνο πέντε κόμματα κάλυψαν με συνδυασμούς το σύνολο (ή σχεδόν) της χώρας.
Το αποτέλεσμα των εκλογών, ανέδειξε περίπου ισοδύναμες τις δύο κύριες πολιτικές παρατάξεις, με μικρή, αλλά πάντως σαφή, υπεροχή του Κέντρου (132 έδρες σε σύνολο 258, έναντι 116 για τη Δεξιά και 10 για την ΕΔΑ). O Ε.Σ. αναδείχτηκε, και μάλιστα με σημαντική διαφορά, πρώτο κόμμα με 36,5% των ψήφων (114 έδρες), δεν μπόρεσε όμως να διαμορφώσει ένα αδιαμφισβήτητο πλειοψηφικό ρεύμα. Από τα κόμματα του Κέντρου, σημαντικότερη δύναμη και σαφή ανοδική τάση παρουσίασε η ΕΠΕΚ (23,5% και 74 έδρες), ενώ το Κ.Φ. παρέμεινε ουσιαστικά στάσιμο (19,0% και 57 έδρες) και το Κόμμα του Γ. Παπανδρέου περιορίστηκε μόλις στο 2,1% χωρίς να εκλέξει κανένα βουλευτή, ούτε καν τον αρχηγό του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δρογίδης, Α., Δμήτριος, (1997), Σύγχρονη ελληνική ιστορία 1451-1997, Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
- Κωστής, Π., Κώστας, (2019), Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας: η διαμόρφωση του νεοελληνικού κράτους, 18ος-21ος αιώνας, Αθήνα: Πατάκης.
- Νικολακόπουλος, Ηλίας, (2019), Η καχεκτική δημοκρατία: κόμματα και εκλογές, 1946-1967, Αθήνα: Πατάκης.
