Τρέξιμο με το τσιγάρο στο στόμα

Του Μανώλη Κουφόπουλου, 

Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, με μία πληροφορία: Η αντοχή, η ταχύτητα και η δύναμη είναι σημαντικά επηρεασμένες στους καπνιστές.

Η καύση του καπνού απελευθερώνει χιλιάδες τοξικά μόρια (πάνω από 4.700 και υπολογίζεται να φτάνουν τα 100.000). Τα πιο σημαντικά είναι: νικοτίνη, πίσσα, CO, οξείδια του αζώτου, αλδεΰδες (φορμαλδεΰδη, ακεταλδεΰδη, ακρολεΐνη), ελεύθερες ρίζες (ROS, RNS, H₂O_2,, NO, σουπεροξείδια). Όχι απλώς μπορούν από μόνα τους να προκαλούν βλάβες, αλλά ο συνδυασμός τους σπέρνει τον όλεθρο. Ορισμένα μένουν στους πνεύμονες και δεν εμφανίζονται σε υψηλές συγκεντρώσεις στο αίμα, ενώ άλλα διαπερνούν τον φραγμό αέρα—αίματος και τα εντοπίζουμε στους περισσότερους ιστούς. Ανάλογα, λοιπόν, με το είδος του μορίου και τα χαρακτηριστικά του επηρεάζονται και διαφορετικά όργανα του σώματος. Συνήθως δρουν συνεργατικά για την πρόκληση φλεγμονής, καταστροφής και σημαντικών αλλοιώσεων των κυττάρων. Τελικά, επέρχεται δυσλειτουργία των οργάνων (νέκρωση τμήματος και καρκίνος) και ο θάνατος παραμονεύει. Παρόλο που πλέον της μόδας είναι το ηλεκτρονικό τσιγάρο και πολλοί πιστεύουν ότι γλιτώνουν από τα τοξικά μόρια του καπνού, δυστυχώς πολλές από τις συνέπειες που θα περιγράψουμε τους αφορούν. Για παράδειγμα, ακόμα και η κατανάλωση τσίχλας νικοτίνης οδηγεί σε αντίσταση στην ινσουλίνη και μεταβολικό σύνδρομο.

Ο απέλπιδος βήχας των πνευμόνων

Όπως είναι αναμενόμενο, το όργανο που δέχεται την οργή του καπνού είναι οι πνεύμονες. Αρχικά, ο καπνός προκαλεί βλάβες στα κύτταρα από τη στοματική κοιλότητα μέχρι και τα βάθη των πνευμόνων (κυψελίδες). Επάγει τη φλεγμονή και με τον καιρό επιτελούνται διάφορες αλλαγές, από σχετικά ήπιες μέχρι και θανατηφόρες.

Παρατηρούμε συστολή των βρόχων, αύξηση της βλέννης και καταστροφή των κυττάρων που βοηθούν στον καθαρισμό των πνευμόνων, με αποτέλεσμα την αύξηση των λοιμώξεων (επιπλέον καταστροφή του πνευμονικού παρεγχύματος). Αν σε αυτά προσθέσουμε τη συσσώρευση πίσσας και σωματιδίων στις κυψελίδες και την αλλαγή των χαρακτηριστικών των κυττάρων (από κυβοειδή και κυλινδρικά σε πλακώδη, προστατευτικός μηχανισμός), μπορούμε εύκολα να συμπεράνουμε πόσο επηρεάζεται η αναπνευστική λειτουργία. Παράλληλα, πολλαπλασιάζεται ο κίνδυνος για ανάπτυξη άσθματος, εμφυσήματος, χρόνιας βρογχίτιδας και αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (85- 90% περιπτώσεων), καθώς και καρκίνου (80% καρκίνων πνεύμονα λόγω καπνίσματος). Για παράδειγμα, η ακρολεΐνη, εκτός από τις μεταλλάξεις που προκαλεί στο DNA, φαίνεται να είναι από τις κυριότερες αιτίες καρκίνου του πνεύμονα (επηρεάζει τη λειτουργία του p53 που διαδραματίζει ρόλο στην καταστολή όγκων). Έτσι, όχι μόνο περιορίζεται δραματικά η ικανότητα του ατόμου να αθληθεί, αλλά, ακόμα και όταν ασκείται, μπορεί να απογοητευθεί λόγω της έντονης δυσκολίας και των συνεπειών στη λειτουργία των μυών (μυαλγίες, μειωμένη αντοχή, δύναμη και αποκατάσταση).

Προφανώς, τα παραπάνω δεν συμβαίνουν εν μία νυκτί αλλά σε διάστημα εβδομάδων και χρόνων.

Η καρδιά σε υπερένταση

Όλοι ξέρουμε ότι κατά την άσκηση οι καρδιακοί παλμοί αυξάνονται λόγω της αυξημένης ανάγκης των ιστών σε οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά. Ακόμα, γνωστό είναι ότι το κάπνισμα επηρεάζει αρνητικά την καρδιαγγειακή υγεία. Συγκεκριμένα, οι καπνιστές φαίνεται να έχουν αυξημένο καρδιακό παλμό και πίεση σε ηρεμία. Αυτό εν μέρει οφείλεται (άμεσα) στη διέγερση του συμπαθητικού συστήματος σε βάρος του παρασυμπαθητικού.

Στους έμμεσους τρόπους μπορούμε να αναφέρουμε την αθηροσκλήρυνση που έχει σοβαρότατες συνέπειες στη λειτουργία του οργανισμού. Ο κίνδυνος εμφάνισής της αυξάνεται λόγω των οξειδωτικών μορίων του καπνού. Αυτά προκαλούν (με διάφορους μηχανισμούς) βλάβη και αλλαγές στο τοίχωμα των αγγείων επηρεάζοντας, έτσι, τη λειτουργία του.

Η αθηροσκλήρυνση οδηγεί σε αύξηση της αρτηριακής πίεσης (μείωση διαμέτρου αυλού αγγείου) και στέρηση των ιστών από αίμα. Άμεσο αποτέλεσμα είναι η καταπόνηση του καρδιακού μυός (ισχαιμία και σε προχωρημένα στάδια έμφραγμα), αλλά και των υπόλοιπων ιστών τους σώματος.

Ταυτόχρονα, η ακεταλδεΰδη που παράγεται από την καύση προκαλεί καρδιακή δυσλειτουργία και μυοπάθεια, ακόμα και αυτοαντισώματα κατά της καρδιάς (όπως συμβαίνει με το αλκοόλ).

Όμοια, η ακρολεΐνη, μπορεί να διαντιδρά με μακρομόρια των κυττάρων (DNA, πρωτεΐνες) ακόμα πιο έντονα από την ακεταλδεΰδη. Σε χρόνιους καπνιστές εντοπίζονται συσσωματώματα ακρολεΐνης–πρωτεϊνών σε διάφορα όργανα (καρδιά, πνεύμονας, αορτή), με αποτέλεσμα να εντείνονται η φλεγμονή και η καρδιομυοπάθεια.

Μύες υπό διάλυση

Τα συστατικά του καπνού προκαλούν άμεση και έμμεση μυϊκή βλάβη. Οι αλδεΰδες, σε συνδυασμό με άλλες οξειδωτικές ουσίες (αρκετά σταθερές ώστε να φτάσουν από τους πνεύμονες στους μύες), αυξάνουν το οξειδωτικό στρες.

Οι βλάβες στα αγγειακά κύτταρα και τους μύες καλλιεργούν εύφορο έδαφος για την κυριαρχία ενός φλεγμονώδους περιβάλλοντος που σπέρνει την καταστροφή.

Στα παραπάνω μπορούμε να προσθέσουμε την πρόσδεση του CO στην αιμοσφαιρίνη και τη μυοσφαιρίνη που εμποδίζει την παροχέτευση του μυός με οξυγόνο. Ως αποτέλεσμα, τα ROS αυξάνονται και επάγεται (άμεσα από το CO, έμμεσα από το οξειδωτικό στρες) η απόπτωση του κυττάρου.

Δυστυχώς, το αντιφλεγμονώδες σύστημα του οργανισμού αδυνατεί να σβήσει τη φωτιά, αναμενόμενο αν αναλογιστούμε ότι καταναλώνεται μανιωδώς από τις 10¹⁵ (!) ελεύθερες ρίζες που απορροφώνται με μία εισπνοή.

Είναι, επίσης, αξιοσημείωτο ότι το κάπνισμα και κυρίως η νικοτίνη έχει συσχετιστεί με την ανάπτυξη αντίστασης στην ινσουλίνη και με παράγοντες που την ενισχύουν (με δοσοεξαρτώμενο τρόπο). Για παράδειγμα, ένα πακέτο τσιγάρα την ημέρα για 10 χρόνια αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης μεταβολικού συνδρόμου κατά 20%. Η ινσουλίνη είναι μία ορμόνη με πολύ σημαντικό ρόλο στη μυϊκή λειτουργία και ανάπτυξη. Εκτός από την πρόσληψη γλυκόζης, διαδραματίζει σημαντική θέση σε αναβολικά και καταβολικά μονοπάτια (οδός mTOR και γονίδια ατροφίας).

Ταυτόχρονα, παρατηρούμε  απορρύθμιση στο μονοπάτι της IGF–1 (από τους σημαντικότερους παράγοντες της μυϊκής ανάπτυξης) και αύξηση της μυοστατίνης (μειώνει την πρωτεϊνοσύνθεση), κάτι που αναπόφευκτα βασανίζει περαιτέρω τα κύτταρα.

Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχουν αμφιλεγόμενα στοιχεία για τη δράση του καπνού στην τεστοστερόνη και στην αυξητική ορμόνη (και οι δύο σημαντικοί παράγοντες μυϊκής ανάπτυξης). Σε ορισμένα άτομα παρατηρείται αύξηση των ορμονών χωρίς τη μυϊκή ανάπτυξη που αυτή συνεπάγεται. Σε άλλα οι ορμόνες πέφτουν. Για παράδειγμα, φαίνεται ότι το κάπνισμα μπορεί να επηρεάσει τα κύτταρα Leydig στους άρχεις  (παράγουν την τεστοστερόνη) και να οδηγήσει σε ανικανότητα.

Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι οι χρόνιοι καπνιστές έχουν διαφορές στις μυϊκές τους ίνες σε σχέση με τους μη καπνιστές. Συγκεκριμένα, το ποσοστό των ταχέως οξειδωτικών μυϊκών ινών (τύπου Ι) είναι μειωμένο, κάτι που εν μέρει οδηγεί  σε μείωση της δύναμης. Δεν είναι ακόμα γνωστό αν αυτό οφείλεται αποκλειστικά στο κάπνισμα ή εν μέρει στην έλλειψη φυσικής άσκησης που παρατηρείται στους καπνιστές.

Εκτός αυτών, το κάπνισμα αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη αυτοάνοσων νοσημάτων. Για παράδειγμα, ευνοεί την ανάπτυξη ρευματοειδούς αρθρίτιδας και υπερθυρεοειδισμού (νόσος Graves). Και οι δύο νόσοι δυσχεραίνουν την άσκηση, παραδείγματος χάριν η νόσος Graves προκαλεί μυαλγίες και μυϊκή αδυναμία.

Με βάση όλα τα παραπάνω, δεν είναι τυχαίο που στους περισσότερους καπνιστές παρατηρούμε αδυναμία, μυαλγία, μείωση της αντοχής και ατροφία.

Αποκατάσταση

Παρόλο που το κάπνισμα προκαλεί βλάβες στα περισσότερα συστήματα του οργανισμού, δεν είναι όλες ανεπανόρθωτες. Συγκεκριμένα, έρευνες έχουν δείξει ότι η αποχή από το κάπνισμα για 1 εβδομάδα αρκεί για να αποκατασταθεί η λειτουργία των μιτοχονδρίων (αλυσίδα μεταφοράς ηλεκτρονίων), ενώ τα μυϊκά κύτταρα χρειάζονται δύο μήνες. Σε άλλα όργανα, όπως είναι οι πνεύμονες και τα αγγεία, οι βλάβες είναι πιο μόνιμες χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η αποχή δεν θα βελτιώσει την υγεία του ατόμου. Όσο υπάρχει αρκετή θέληση και στήριξη για να ξεπεραστεί το αρχικό δύσκολο στάδιο, δεν είναι αργά για μία νέα αρχή με γνώμονα την άθληση και τη σωστή διατροφή που θα εξασφαλίσουν ένα ανώτερο βιοτικό επίπεδο.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Association between Cigarette Smoking and Physical Fitness Level of Korean Adults and the Elderly, mdpi.com. Διαθέσιμο εδώ
• The effects of cigarette smoking on aerobic and anaerobic capacity and heart rate variability among female university students, dovepress.com. Διαθέσιμο εδώ
• Effects of chronic smoking on exercise tolerance and on heart rate-systolic blood pressure product in young healthy adults, academic.oup.com. Διαθέσιμο εδώ
• Smoking-induced skeletal muscle dysfunction: from evidence to mechanisms, atsjournals.org. Διαθέσιμο εδώ 
• Cigarette Smoking: An Accessory to the Development of Insulin Resistance, journals.sagepub.com. Διαθέσιμο εδώ
• Acrolein: sources, metabolism, and biomolecular interactions relevant to human health and disease, onlinelibrary.wiley.com. Διαθέσιμο εδώ
• Effects of smoking cessation on hormonal levels in men, biomed.cas.cz. Διαθέσιμο εδώ
• Identification of possible cigarette smoke constituents responsible for muscle catabolism, link.springer.com. Διαθέσιμο εδώ
• An unusual presenting symptom of graves’ disease: myalgia, etj.bioscientifica.com. Διαθέσιμο εδώ
• Tobacco smoking and thyroid function: a population-based study, jamanetwork.com. Διαθέσιμο εδώ
• Smoking and rheumatoid arthritis, mdpi.com. Διαθέσιμο εδώ
• Smoking Functions as a Negative Regulator of IGF1 and Impairs Adipokine Network in Patients with Rheumatoid Arthritis, hindawi.com. Διαθέσιμο εδώ