Της Αιμιλίας Δρακάκη,
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ευρώπη απέκτησε τελείως διαφορετική όψη. Η ήττα της Γερμανίας οδήγησε σε μία σειρά από αποφάσεις και ενέργειες εκ μέρους των νικητών-συμμάχων, οι οποίες έμελλε να καθορίσουν την ιστορική εξέλιξη των λαών της ευρωπαϊκής ηπείρου. Το κύριο πρόβλημα που είχε πλέον προκύψει ήταν ο έλεγχος και ο περιορισμός της ισχύος της Γερμανίας, του κράτους που βρισκόταν στην καρδιά της Ευρώπης και είχε λάβει μέρος στην πρώτη γραμμή των μαχών σε δύο Παγκόσμιους Πολέμους ήδη μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Παράλληλα, οι σύμμαχοι δεν έβλεπαν καθόλου θετικά την επεκτατική διάθεση της Σοβιετικής Ένωσης και έψαχναν κάθε τρόπο, ώστε να περιορίσουν την επιρροή της προς τα δυτικά.
Τον Μάιο του 1945, η Γερμανία ήταν διαιρεμένη σε τέσσερις ζώνες-ελέγχου. Η Σοβιετική Ένωση κατείχε το ανατολικό τμήμα, το οποίο αργότερα αποτέλεσε την Ανατολική Γερμανία, ενώ το βόρειο, νότιο και δυτικό τμήμα άνηκε στην Αμερική, τη Βρετανία και τη Γαλλία, τα οποία αργότερα σχημάτισαν την ομοσπονδιακή Δυτική Γερμανία. Αυτές οι τρεις ζώνες δεν ήταν ίσα κατανεμημένες. Το μικρότερο σε έκταση κομμάτι κατείχε η Γαλλία και το μεγαλύτερο η Αμερική. Η βρετανική ζώνη, αν και μικρότερη σε έκταση από την αμερικανική, συγκέντρωνε τον διπλάσιο πληθυσμό. Αντίστοιχα και η γερμανική πρωτεύουσα, που πλέον βρισκόταν σε σοβιετικό έδαφος, το Βερολίνο, χωρίστηκε, επίσης, σε τέσσερις ζώνες. Στο Πότσνταμ τον Ιούλιο του 1945, ο Στάλιν, ο Τρούμαν και ο Άτλι συμφώνησαν ότι δεν θα άφηναν να δημιουργηθεί πάλι μια ενιαία κεντρική γερμανική κυβέρνηση, αλλά μόνο τοπικές διοικήσεις, κυρίως για οικονομικές και κοινωνικές λειτουργίες, οι οποίες βέβαια θα υπάγονταν στον έλεγχο της Διασυμμαχικής Επιτροπής Ελέγχου.
Το Βερολίνο μέχρι τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου το 1989 υπήρξε σύμβολο του μεταπολεμικού κόσμου και το κύριο πεδίο έκθεσης όλης της ψυχροπολεμικής έντασης ανάμεσα σε ανατολή και δύση. Η πρώτη σημαντική κρίση που εκδηλώθηκε εντός του Βερολίνου ήταν κατά την περίοδο 1948-1949, όταν τα σοβιετικά στρατεύματα απέκλεισαν όλες τις οδικές και σιδηροδρομικές προσβάσεις προς το δυτικό τμήμα, εμποδίζοντας με αυτόν τον τρόπο την τροφοδοσία του.
Σε μία περίοδο κορύφωσης της αμοιβαίας καχυποψίας των δύο πλευρών, μια σειρά από ενέργειες των δυτικών προβλημάτιζε τους σοβιετικούς και συντηρούσε το κλίμα έντασης. Αρχικά, η οικονομική ενίσχυση από την Αμερική για την ανοικοδόμηση του δυτικού Βερολίνου μέσω του σχεδίου Μάρσαλ θεωρήθηκε ως ξεκάθαρη προσπάθεια επιβολής επιρροής της Δύσης στην περιοχή. Επίσης, εκείνη την εποχή οι δυτικές δυνάμεις, θέλοντας να επιταχύνουν τη διαδικασία επανασύστασης του γερμανικού κράτους, προχώρησαν στην ενοποίηση των τριών δυτικών ζωνών κατοχής και στην κυκλοφορία νέου δυτικογερμανικού μάρκου. Με αυτόν τον τρόπο ήλπιζαν στην άμεση ανάκαμψη της γερμανικής οικονομίας, ενώ, παράλληλα, ήθελαν να αποτρέψουν τη «σοβιετοποίηση» της Ευρώπης.
Η νομισματική μεταρρύθμιση και η ίδρυση δυτικογερμανικού κράτους που ακολούθησε προκάλεσαν τη σκληρή απάντηση της Μόσχας, σηματοδοτώντας την πρώτη σοβαρή όξυνση του Ψυχρού Πολέμου. Για να εκφράσει την αντίθετη στάση του αναφορικά με το γερμανικό ζήτημα, ο σοβιετικός ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν έδωσε εντολή για αποκλεισμό του Βερολίνου. Στις 24 Ιουνίου του 1948, οι Σοβιετικοί απέκλεισαν τις περιοχές των δυτικών από τις πηγές τροφοδοσίας και διέκοψαν την παροχή φυσικού αερίου και ρεύματος, ώστε να οδηγήσουν την πόλη σε ασφυξία, αφού απείχε 166 χιλιόμετρα από την ενοποιημένη ζώνη. Οι Η.Π.Α., η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία, ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία και άλλες χώρες ανταποκρίθηκαν άμεσα σε αυτή την πρόκληση, ξεκινώντας τη μαζική μεταφορά εφοδίων από αέρος. Η επιχείρηση είχε τη μορφή αερογέφυρας και ονομάστηκε “Operation Vittles/The Big Lift”.
Ο αποκλεισμός του Βερολίνου διήρκησε μέχρι τις 12 Μαΐου του 1949, όταν τελικά ο Στάλιν υποχώρησε, σηματοδοτώντας την πρώτη ήττα της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Μέσα σε ένα χρόνο πραγματοποιήθηκαν σχεδόν 270.000 πτήσεις και μεταφέρθηκαν περίπου 1.830.000 τόνοι εφοδίων (63% σε κάρβουνο, 28% σε τρόφιμα και 9% σε βιομηχανικό εξοπλισμό). Πολλές φορές για τις ανάγκες της επιχείρησης πετούσαν ταυτόχρονα ακόμα και 40 αεροσκάφη, που προσγειώνονταν στο Βερολίνο κάθε τρία λεπτά. Όταν τελειοποιήθηκε το δίκτυο ανεφοδιασμού, κατά τον Απρίλιο του 1949, μεταφέρθηκαν εντός μίας μόνο ημέρας 12.940 τόνοι εφοδίων, όσο είναι το ισοδύναμο φορτίου 22 εμπορικών αμαξοστοιχιών 50 βαγονιών. Το σύνολο των ωρών πτήσης των 200 αμερικανικών, βρετανικών και γαλλικών μεταγωγικών αεροσκαφών ξεπέρασε αθροιστικά τα 35 έτη.
Με τη σθεναρή αντίσταση που επέδειξαν καθ’ όλη τη διάρκεια του αποκλεισμού, οι Δυτικές Δυνάμεις κατάφεραν να διατηρήσουν τον έλεγχο του Βερολίνου, ωστόσο δεν κατάφεραν να ελέγξουν το αυξανόμενο αίσθημα ανασφάλειας στο εσωτερικό των χωρών τους απέναντι σε μια ενδεχόμενη επίθεση από τη Σοβιετική Ένωση. Η ίδρυση της Δυτικοευρωπαϊκής Ένωσης με το σύμφωνο των Βρυξελλών, μίας στρατιωτικής συμμαχίας ανάμεσα στη Γαλλία, τη Βρετανία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και το Λουξεμβούργο ήδη από το Μάρτιο του 1948, μάλλον δεν έδωσε επαρκή λύση για την αντιμετώπιση της κομμουνιστικής απειλής. Οι Δυτικοευρωπαίοι ηγέτες είχαν πλέον συνειδητοποιήσει πως χωρίς την αμερικάνικη συμμετοχή οποιαδήποτε προσπάθεια εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης δεν θα είχε καμία επιτυχία λόγω της ασυμμετρίας των στρατιωτικών δυνάμεων και γι’ αυτό τον Απρίλιο του 1949 ιδρύθηκε ο Οργανισμός του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ).
Οι ραγδαίες εξελίξεις της περιόδου του 1948-49 υπήρξαν καθοριστικές για τη μετέπειτα εξέλιξη της Ευρώπης. Η ίδρυση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας από τους Δυτικούς συμμάχους και, λίγους μήνες μετά, της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας από την πλευρά της Σοβιετικής Ένωσης εδραίωσαν τις χωριστές σφαίρες επιρροής και τα αντίθετα οικονομικά και πολιτικά συστήματα στα οποία εντάχθηκαν τα δύο νεοσύστατα κράτη. Ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν μία κατάσταση κατά την οποία τα δύο μέρη –Δύση και Ανατολή– ακολούθησαν το καθένα τον δικό του δρόμο, αναγνωρίζοντας πως κανένα από τα δύο δεν διέθετε αρκετή ισχύ, ώστε να ανατρέψει την ισορροπία δυνάμεων, ενώ η «έκτακτη» εμπλοκή της Αμερικής στα ευρωπαϊκά ζητήματα δεν ήταν καθόλου προσωρινή, αλλά κρινόταν πλέον απαραίτητη για τη διατήρηση της ειρήνης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Η Καθημερινή, Ο αποκλεισμός του Δ. Βερολίνου, Διαθέσιμο εδώ
- Τσακαλογιάννης, Πάνος (2019), Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία. Από τη Βαστίλλη στον 21ο αιώνα, τμ. 2, Αθήνα: Εστία.
