Της Νίκης Καραχάλιου,
«Ἡ παιδεία, καθάπερ εὐδαίμων χώρα, πάντα τʼ ἀγαθά φέρει», είχε πει κάποτε ο Σωκράτης, παρομοιάζοντας την παιδεία με την εύφορη γη. Κι αυτό δεν ήταν παρά μόνο ένα γνωμικό που επιβεβαιώνει για μια ακόμα φορά πως για τους αρχαίους Έλληνες, η παιδεία, η πνευματική καλλιέργεια, αποτελούσε θεμελιακή έννοια πάνω στην οποία βάσιζαν την ατομική, αλλά συνάμα και τη συλλογική ανέλιξη. Το ίδιο ίσχυε και για τους Βυζαντινούς, οι οποίοι συνέδεαν την απαιδευσία με την αμαρτία και την προσωπική αποτυχία.
Η Αθήνα της αρχαιότητας θεωρούνταν το κέντρο της γνώσης, των επιστημών και της φιλοσοφίας. Για την Ελλάδα του 21ου αιώνα, όμως, έχω σοβαρές αμφιβολίες. Για την Ελλάδα του 21ου αιώνα, το θέμα «παιδεία» είναι ένας θάμνος με πολλά αγκάθια που «πληγώνει» το πνεύμα και τον νου της νέας γενιάς. Περί παιδείας, λοιπόν, σήμερα ο λόγος, ή καλύτερα περί απαιδευσίας.
Σε μια συνέντευξη που είχε δώσει το 2016 στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, η αξιόλογη ιστορικός και καθηγήτρια Μαρία Ευθυμίου επεσήμανε πως κάθε χρονιά το επίπεδο των εισακτέων φοιτητών στο τμήμα που διδάσκει είναι χαμηλότερο από εκείνο της προηγούμενης. Κι αυτό δεν είναι ένα πρόβλημα που απασχολεί αποκλειστικά τη Φιλοσοφική Αθηνών. Είναι θα έλεγα μια πραγματικότητα για όλα τα τμήματα, όλων των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της χώρας. Πολλές φορές, οι καθηγητές και στο δικό μου ακόμα τμήμα, ανέφεραν ότι οι γνώσεις μας είναι ελλιπέστατες. Εν ολίγοις, «κάθε πέρσι και καλύτερα»!
Τι μπορεί να πήγε, όμως, τόσο στραβά; Μήπως εμείς, «οι κάθε φέτος και χειρότερα», δεν ήμασταν αυτοί που σηκώναμε τις σημαίες στις παρελάσεις ως «αριστούχοι»; Εμείς δεν γράψαμε 16, 17, 18… στις Πανελλαδικές για να μπούμε στα Πανεπιστήμια, να γίνουμε κομμάτι βρε αδερφέ αυτής της πνευματικής ελίτ, να έχει να λέει κι η γειτονιά ότι έχουμε ένα ολόκληρο πτυχίο στην πλάτη μας; Εμείς, που από τα μικράτα μας κάναμε ιδιαίτερα Αγγλικών, Γαλλικών, –Πυρηνικών– Φυσικών, δεν έχουμε γνώσεις; Τι σκληρή μπορεί να είναι μερικές φορές η πραγματικότητα! Κι αν θέλουμε να αντικρίσουμε αυτή τη φορά την αλήθεια με τα μάτια μας, πρέπει να παραδεχτούμε –εμείς, το Υπουργείο Παιδείας, οι γονείς– ότι στη νέα γενιά είμαστε ακαλλιέργητοι, με πτυχίο!
Οι μορφωμένοι – αμόρφωτοι είναι ένα πράγμα σαν τους Ελεύθερους Πολιορκημένους: δεν είναι ούτε το ένα (μορφωμένοι), ούτε το άλλο (αμόρφωτοι). Αυτή η γενιά μπορεί να έγραψε πολλές εκθέσεις στο σχολείο και στα φροντιστήρια, αλλά γράφει το «τι κάνετε» με αι, μπορεί να έκανε γλώσσα από την Α’ Δημοτικού, αλλά χρησιμοποιεί μονάχα εκατό λέξεις στην καθημερινότητά της, διάβασε πολλή ιστορία, αλλά δεν ξέρει τι γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου. Η γενιά των μορφωμένων-αμόρφωτων δεν ξέρει ποιος είναι ο Ελύτης, ο Παπαδιαμάντης, η Λαμπέτη, ακόμα και ο Κολοκοτρώνης, δεν άκουσε ποτέ Χατζιδάκη, δεν έμαθε ποτέ τους παραδοσιακούς χορούς της χώρας της. Η γενιά αυτή διαμόρφωσε τις απόψεις της με βάση το τι προστάζει το πολιτικά ορθό και το τι της διαμόρφωσαν τα social media.
Κι αν δεν συνέβησαν σε κάποιες εξαιρέσεις τα παραπάνω, αυτό οφείλεται στην προσπάθεια των γονέων. Το σχολείο, η δημόσια και δωρεάν εκπαίδευση ήταν απόντες. Σίγουρα φταίει το εξετασιοκεντρικό, βαθμοθηρικό σύστημα, ο τρομακτικός εξορθολογισμός του σχολείου, φταίει όμως και το γεγονός ότι τη θέση του δασκάλου και του γονέα πήραν τα social media, οι influencers, οι αστέρες του Hollywood. Αν υπήρχε έστω η ευκαιρία να μάθουν κάτι τα παιδιά στο σχολείο –που σίγουρα υπάρχει– χάθηκε, γιατί χάθηκε ο θαυμασμός και μαζί μ’ αυτόν και ο σεβασμός. Τη γενιά αυτή την πιέζουν όλοι να μπει στα Πανεπιστήμια και θα μπει, βεβαίως με το σπαθί της, αφού κατάφερε να προσαρμοστεί σ’ ένα σύστημα. Aλλά ούτε στα ανώτατα εκπαιδευτικά συστήματα θα βρει ησυχία…
Με το που θα πατήσει το πόδι του ο νέος στο Πανεπιστήμιο, ξεκινά το κυνήγι του βιογραφικού. Σεμινάρια, ξένες γλώσσες, part-time jobs, ό,τι κάνει το βιογραφικό να φαίνεται πλούσιο είναι ευπρόσδεκτο. Τι κι αν δε μάθεις τίποτα ουσιαστικό σε αυτά τα σεμινάρια; Τι κι αν πάρεις πτυχίο σε μια γλώσσα που δεν σε ενδιαφέρει; Το βιογραφικό να είναι καλά. Βλέπετε, ολόκληρη την προσωπικότητά της, αυτή η γενιά τη στηρίζει σε ένα βιογραφικό. Και για να ξεκαθαρίσουμε, το πρότυπο του φοιτητή-τεμπέλη έχει αλλάξει. Δεν φταίει αυτή! Την έμαθαν να κυνηγάει το American Dream, της είπαν ότι η επαγγελματική επιτυχία ταυτίζεται με την προσωπική ευτυχία, της «φούσκωσαν» ανεπανόρθωτα τα μυαλά και γεμίσαμε εξυπνάκιδες. Και να πεις ότι το σχολείο ή το Πανεπιστήμιο έχει τουλάχιστον κάποια ουσιαστική σύνδεση με την αγορά εργασίας.
Η βάση πάντως παραμένει ίδια: αμορφωσιά και απαιδευσία! Γιατί η παιδεία βρίσκεται χιλιόμετρα μακριά από την εξειδίκευση, την τεχνοκρατία. Η παιδεία έχει ως κέντρο της τον άνθρωπο, την ενδιαφέρει το πνεύμα του, η ομορφιά του, τα συναισθήματά του. Μας έμαθαν να καταναλώνουμε από τα υλικά αγαθά, τους ανθρώπους που έχουμε δίπλα μας, μέχρι και την ίδια τη γνώση! Προσκυνούμε την εύκολη επιτυχία, θαυμάζουμε τη βιτρίνα ενός πλούσιου βιογραφικού, χωρίς να ξέρουμε αν κάτω από αυτό το χαρτί υπάρχει σαπίλα! Και θα τρέχεις κακόμοιρε νέε και παραπλανημένε γονέα να υπηρετήσεις το «φαίνεσθαι» κι όχι το «είναι», νομίζοντας πως θα πετύχεις την αριστοτελική ευδαιμονία και θα είσαι κάτι σαν τους Ελεύθερους Πολιορκημένους: και ελεύθερος και πολιορκημένος.
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πει και κάτι άλλο: «Ἀρχά πολιτείας ἁπάσης νέων τροφά»…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Μαρία Ευθυμίου: «Η εκπαίδευση, όπως όλα στη ζωή, είναι θέμα έρωτα», tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
