Tου Ελευθέριου Χονδρού,
Η πολιτική σκηνή στην Τσεχία (επίσημη ονομασία: Τσεχική Δημοκρατία) έχει υποστεί ριζικές αλλαγές από τη Βελούδινη Επανάσταση το 1989, που σήμανε το τέλος της κομμουνιστικής κυριαρχίας στη χώρα. Τις επόμενες δεκαετίες, η Τσεχία μεταμορφώθηκε σε ένα δημοκρατικό, πολυκομματικό σύστημα με μια ακμάζουσα οικονομία και μια ισχυρή κοινωνία των πολιτών. Καθώς η χώρα πλησιάζει στις προεδρικές εκλογές του 2023, είναι σημαντικό σε πρώτη φάση να κατανοήσουμε τις βασικές εξελίξεις και γεγονότα που διαμόρφωσαν το πολιτικό τοπίο της Τσεχίας τα τελευταία 32 χρόνια, καθώς παρέχουν ένα πλαίσιο για τα ζητήματα που διακυβεύονται στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές.
Η Βελούδινη Επανάσταση και η εδραίωση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας
Η Βελούδινη Επανάσταση, γνωστή και ως Ευγενική Επανάσταση, ήταν μια σειρά από ειρηνικές διαδηλώσεις, που πραγματοποιήθηκαν τον Νοέμβριο του 1989 και οδήγησαν στην πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Τσεχοσλοβακία. Η επανάσταση πυροδοτήθηκε από τη βάναυση καταστολή μιας φοιτητικής διαδήλωσης στην Πράγα στις 17 Νοεμβρίου 1989 και γρήγορα εξαπλώθηκε σε άλλες πόλεις. Οι διαδηλωτές απαίτησαν μεγαλύτερη πολιτική ελευθερία, δημοκρατία και σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Βελούδινη Επανάσταση καθοδηγήθηκε από μια ομάδα διανοουμένων και ακτιβιστών, συμπεριλαμβανομένου του Václav Havel, ο οποίος αργότερα έγινε και ο πρώτος Πρόεδρος της νεοσύστατης Τσεχικής Δημοκρατίας το 1993. Ο Havel ήταν θεατρικός συγγραφέας, φιλόσοφος και αντιφρονών που είχε περάσει χρόνια στη φυλακή για την αντίθεσή του στο κομμουνιστικό καθεστώς. Η προεδρία του χαρακτηρίστηκε από μια πληθώρα ορόσημων, συμπεριλαμβανομένης της ένταξης της χώρας στο ΝΑΤΟ το 1999.
Η διάσπαση της Τσεχοσλοβακίας και η εμφάνιση ενός δικομματικού συστήματος
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Τσεχική Δημοκρατία γνώρισε ταχεία οικονομική ανάπτυξη και πολιτική σταθερότητα. Ωστόσο, η χώρα αντιμετώπισε επίσης αρκετές προκλήσεις, όπως η διαφθορά, το οργανωμένο έγκλημα και η υψηλή ανεργία. Το 1993, η Τσεχοσλοβακία διαλύθηκε ειρηνικά, με αποτέλεσμα να σχηματιστούν δύο ανεξάρτητα κράτη: η Τσεχική Δημοκρατία και η Σλοβακία. Η διάσπαση διαπραγματεύτηκε από τις δύο Κυβερνήσεις και υποστηρίχθηκε από την πλειοψηφία του πληθυσμού. Η Τσεχική Δημοκρατία, η οποία ήταν η μεγαλύτερη και πιο βιομηχανοποιημένη από τις δύο χώρες, υιοθέτησε ένα κοινοβουλευτικό σύστημα διακυβέρνησης, με τον Πρωθυπουργό να υπηρετεί ως αρχηγός της Κυβέρνησης και τον Πρόεδρο ως αρχηγός κράτους. Ο πρώτος Πρωθυπουργός της Τσεχικής Δημοκρατίας ήταν ο Václav Klaus, οικονομολόγος και πολιτικός, που είχε παίξει βασικό ρόλο στη Βελούδινη Επανάσταση.
Οι εξελίξεις στον οικονομικό τομέα έχουν περιγραφεί με μεγάλη λεπτομέρεια και ακρίβεια από την Ilona Švihlíková («Μεταρρυθμίσεις στην Τσεχική Δημοκρατία: Προς τον κοινωνικό δαρβινισμό»). Όπως αναφέρει, η τσεχική κοινωνία έχει χωριστεί περίπου στη μέση. Το ένα με επικρατούσες αριστερές τάσεις, ενώ το άλλο έλκεται περισσότερο προς τα δεξιά (αλλά όχι εντελώς προς τον νεοφιλελευθερισμό) – κι αυτό επιβεβαιώνεται από τα εκλογικά αποτελέσματα του παρελθόντος. Το κομματικό σύστημα χαρακτηρίζεται από την παρουσία δύο μεγάλων πόλων: το φιλελεύθερο-συντηρητικό Πολιτικό Δημοκρατικό Κόμμα (Občanská Demokratická Strana – O.D.S.) και το κεντροαριστερό Τσέχικο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (Česká Strana Sociálně Demokratická – Č.S.S.D.). Καθένα από αυτά κέρδιζε επανειλημμένα το 25-35% των ψήφων και αποτέλεσαν τη ραχοκοκαλιά κυβερνητικών συνασπισμών μέχρι το 2003. Αν και η υψηλή σταθερότητα των πολιτικών κομμάτων και η εκλογική τους υποστήριξη συνοδεύτηκε από σχετικά χαμηλή προβλεψιμότητα των προτύπων συνασπισμού, το μόνιμο χαρακτηριστικό της τσεχικής κομματικής πολιτικής ήταν η κυρίαρχη κοινωνικοοικονομική καθορισμένη διάσπαση δεξιάς-αριστεράς.
Εν ολίγοις, ήταν δυνατό το τσεχικό κομματικό σύστημα να θεωρηθεί ως σταθερό. Μετά τη λήξη της θητείας του Ηavel, την Προεδρία κέρδισε ο Klaus, πολιτικός από το κεντροδεξιό Πολιτικό Δημοκρατικό Κόμμα (O.D.S.), με το οποίο είχε υπάρξει Πρωθυπουργός. Ο Klaus διετέλεσε Πρόεδρος από το 2003 έως το 2013 και ήταν γνωστός για τις ευρωσκεπτικιστικές και υπέρ των επιχειρήσεων απόψεις του. Ήταν, επίσης, μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα λόγω της άρνησης του ρόλου της ανθρώπινης δραστηριότητας στην κλιματική αλλαγή. Η προεδρία του σημαδεύτηκε από μια σειρά από γεγονότα, συμπεριλαμβανομένης της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, για τη διαχείριση της οποίας αντιμετώπισε έντονη κριτική.
Η άνοδος των λαϊκιστικών κομμάτων και η επιρροή της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Τσεχική Δημοκρατία γνώρισε ένα κύμα λαϊκισμού, με την εμφάνιση πολλών νέων κομμάτων που υποσχέθηκαν να αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες και τα παράπονα των απλών πολιτών. Tότε άρχισε, μάλιστα, να αμφισβητείται η σταθερότητα του κομματικού συστήματος για πρώτη φορά. Οι εκλογές του 2006 και του 2010 χαρακτηρίστηκαν από αξιοσημείωτες επιτυχίες νέων πολιτικών κομμάτων και, ταυτόχρονα, αντίστοιχη πτώση της υποστήριξης των παραδοσιακών κομμάτων. Στις βουλευτικές εκλογές που διεξήχθησαν το 2006, το C.S.S.D. αναδείχθηκε ως το μεγαλύτερο κόμμα, αλλά δεν μπόρεσε να σχηματίσει Κυβέρνηση, λόγω έλλειψης υποστήριξης από άλλα κόμματα.
Αντίθετα, σχηματίστηκε μια Κυβέρνηση μειοψηφίας υπό την ηγεσία του O.D.S., με τον Mirek Topolanek να υπηρετεί ως Πρωθυπουργός. Το 2008, η Τσεχική Δημοκρατία επλήγη σκληρά από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, η οποία οδήγησε σε απότομη πτώση της οικονομικής ανάπτυξης και αύξηση της ανεργίας. Η κρίση επιδείνωσε, επίσης, τις υπάρχουσες κοινωνικές και οικονομικές διαφορές στη χώρα, με πολλούς Τσέχους να αισθάνονται απογοητευμένοι από το πολιτικό κατεστημένο. Στις βουλευτικές εκλογές που διεξήχθησαν το 2010, το C.S.S.D. αναδείχθηκε ξανά ως το μεγαλύτερο κόμμα, αλλά για άλλη μια φορά απέτυχε να σχηματίσει Κυβέρνηση, λόγω έλλειψης υποστήριξης από άλλα κόμματα. Αντίθετα, σχηματίστηκε Κυβέρνηση μειοψηφίας υπό την ηγεσία του O.D.S., με Πρωθυπουργό τον Petr Necas. Το 2013, το C.S.S.D. σχημάτισε Kυβέρνηση συνασπισμού με το κόμμα ANO 2011 και τους Χριστιανοδημοκράτες (K.D.U.-C.S.L.).
Η Kυβέρνηση, υπό την ηγεσία του Πρωθυπουργού Bohuslav Sobotka, εφάρμοσε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις, όπως αύξηση των κοινωνικών δαπανών, υψηλότερο κατώτατο μισθό και μείωση της ηλικίας συνταξιοδότησης. Ακόμα, το 2013, ο Milos Zeman, μέλος του Τσεχικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (C.S.S.D.), εξελέγη Πρόεδρος σε μια στενή κούρσα για τη θέση. Ο Zeman, που ακόμη υπηρετεί ως Πρόεδρος, είναι γνωστός για τη φιλορωσική του στάση και τις αμφιλεγόμενες δηλώσεις του σε μια σειρά ζητημάτων, συμπεριλαμβανομένης της μετανάστευσης και του Ισλάμ. Έχει, επίσης, αντιμετωπίσει κριτική για τους δεσμούς του με την επιχειρηματική κοινότητα και για τη φιλική σχέση του με τα μέσα ενημέρωσης της χώρας.
Πολλές αλλαγές στην πολιτική σκηνή της Τσεχίας έχουν γίνει και τα τελευταία δέκα χρόνια, με την εμφάνιση νέων κομμάτων και πολιτικών κινημάτων, καθώς και την άνοδο του λαϊκισμού και του αντισυστημικού αισθήματος. Στο μέρος Β’ θα γίνει ανάλυση των εξελίξεων στην πολιτική σκηνή της χώρας την τελευταία δεκαετία, καθώς και στην πιθανή πτώση της 10ετούς «κυριαρχίας» του Zeman.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Czech and Slovak Republics: Twenty years of Independence, 1993–2013 Mark Stolarik
- The Rise of New Political Parties and Re-Alignment of Party Politics in the Czech Republic Vlastimil Havlík, Petr Voda
- The Czech Republic may bring Babiš back again, Politico, διαθέσιμο εδώ
- The Czech Republic heading to the polls in 2023, Euractiv, διαθέσιμο εδώ
- First round of the Czech presidential election on 13-14 January 2023: 3 out of 9 candidates are running neck and neck, Foundation Robert Schuman, διαθέσιμο εδώ
- Czech Republic Country Report 2022, BTI, διαθέσιμο εδώ
