Του Θανάση Μπούτσικα,
Μετά από σχεδόν χίλια χρόνια συνεχούς ύπαρξης και ισχυρής παρουσίας, η τύχη της Ρώμης ήταν πλέον αναπόφευκτη. Εν έτει 476 μ.Χ., ο γερμανικής προέλευσης Οδόακρας καθαιρεί τον τελευταίο Ρωμαίο Aυτοκράτορα, Ρωμύλο Αυγουστύλο και ανακηρύσσεται βασιλιάς της Ιταλίας, τερματίζοντας μια μακρά περίοδο ρωμαϊκής πρωτοκαθεδρίας στον αρχαίο κόσμο. Οι αιτίες πίσω από αυτήν την έκβαση είναι πολλές. Τα γερμανικά φύλα εισέρχονται μαζικά στην αυτοκρατορία εξαιτίας των πιέσεων των νομάδων Ούννων από τα ανατολικά, δυσχεραίνοντας περισσότερο την κατάσταση στα βόρεια σύνορα, ενώ σφετεριστές που επιθυμούν τον θρόνο κάνουν επανεμφάνιση, εκμεταλλευόμενοι την πολιτική αστάθεια, επιδεινώνοντας και άλλο την ήδη πληγείσα οικονομία. Χειρότερο, όμως, ήταν η τελική διαίρεση του 395 μ.Χ., που χώρισε την αυτοκρατορία σε ανατολικό και δυτικό τμήμα, με το πρώτο να παραμένει ισχυρό και το τελευταίο να αποδυναμώνεται όλο και πιο πολύ.
Εκ πρώτης όψεως, θα καταλήγαμε βεβιασμένα στο συμπέρασμα ότι ο λόγος που το δυτικό μέρος κατέρρευσε ήταν γιατί δεν αποπειράθηκε κανείς να διορθώσει τα κακώς κείμενα, με αποτέλεσμα να ενδώσει στις ρωγμές του. Τέτοια υπόθεση, όμως, θα ήταν αβάσιμη. Παρά τον ενισχυμένο εξωτερικό κίνδυνο και την αδύναμη ηγεσία, υπήρξαν άνθρωποι, κατά κύριο λόγο από τα αξιώματα του στρατού, που επιχείρησαν να σταθεροποιήσουν την κατάσταση και να φέρουν τη Ρώμη στις παλαιές δόξες της. Προσωπικότητες όπως Φλάβιος Στηλίχων, ο Φλάβιος Αέτιος και ο πρωταγωνιστής αυτής της αφήγησης, ο Ιούλιος Βαλέριος Μαϊοριανός. Τον παρόν άρθρο θα αποτελέσει μια σύντομη αναφορά στην άνοδο του Μαϊοριανού στην εξουσία, αλλά και στο έργο του ως αυτοκράτορα της Δύσης. Προτού, όμως, ξεκινήσουμε την αφήγηση του κεντρικού χαρακτήρα μας, ας δούμε αρχικά τον κόσμο που κλήθηκε να κυβερνήσει και ποιες συνθήκες τον έφεραν σε αυτήν τη θέση.
Έπειτα από μια σειρά εμφυλίων διαμαχών, ο Θεοδόσιος Α΄ καταφέρνει να ενώσει την αυτοκρατορία μετά τη νίκη του επί του σφετεριστή Ευγένιου στη μάχη του ποταμού Frigidus, το 394 μ.Χ. Η ένωση αυτή, ωστόσο, δεν ήταν μόνιμη. Ο Θεοδόσιος απεβίωσε το 395 στα Μεδιόλανα (Μιλάνο), αφήνοντας ως διαδόχους τους γιους του, τον δεκαοχτάχρονο Αρκάδιο (Ανατολή) και τον δεκάχρονο Ονώριο (Δύση), υπό την προστασία και καθοδήγηση έμπειρων πολιτικών και στρατιωτικών, όπως ο Στηλίχων. Αυτή η διχοτόμηση ήταν οριστική και λειτούργησε εις βάρος του δυτικού τμήματος, στο οποίο και θα εστιάσουμε, μιας και τους προηγούμενους αιώνες ήταν ο βασικός στόχος εξωτερικών και εσωτερικών κρίσεων. Οι εισροές γερμανικών πληθυσμών συνέχιζαν, σε μεγαλύτερη πλέον κλίμακα, λόγω της ουννικής απειλής από τα ανατολικά, απαιτώντας από τη διοίκηση γη, πληρωμή και καλύτερες θέσεις στο στράτευμα ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες τους.
Αν και προσπάθειες για τήρηση των συμφωνιών έγιναν, κυρίως από την πλευρά του Στηλίχωνα, τα ανώτερα πολιτικά στρώματα, εξαιτίας των οικονομικών δυσκολιών, αλλά και λόγω αισθημάτων υπεροχής, προτίμησαν να συνεχίσουν τον αγώνα τους για επιρροή πάνω στον αδύναμο αυτοκράτορα, βασίζοντας τις ελπίδες τους στη βοήθεια της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ή των διαφόρων στρατιωτικών που εποφθαλμιούσαν την πορφύρα, όπως ο Κωνσταντίνος Γ΄. Φυσικά, τέτοιου είδους στρατηγικές είχαν αντίθετα αποτελέσματα, δηλαδή την εκτέλεση του ικανού στρατηγού και «κηδεμόνα» του Ονωρίου, Στηλίχωνα, το 408 μ.Χ., και την άλωση της ίδιας της Ρώμης από τον οργισμένο Αλάριχο και τους Βησιγότθους του το 410 μ.Χ. (η πρωτεύουσα της Δύσης ήταν η Ραβέννα).
Η Δυτική Αυτοκρατορία είχε χάσει την ικανότητά της να επιβάλλεται πάνω στα γερμανικά φύλα, με αποτέλεσμα όλο και περισσότερες ομάδες Σουηβών, Φράγκων, Βησιγότθων, Βανδάλων και άλλων να πιέζουν τον δρόμο τους στο εσωτερικό, καταλαμβάνοντας όλο και περισσότερες περιοχές, ζημιώνοντας τη ρωμαϊκή οικονομία. Βέβαια, προέκυψε και μια δεύτερη συνέπεια. Νέα γερμανικά βασίλεια δημιουργήθηκαν από τη Γαλατία έως τη Βόρεια Αφρική, αναγκάζοντας τη ρωμαϊκή διοίκηση να τα πολεμήσει ή να κάνει συμφωνίες μαζί τους. Δεν πρέπει, ωστόσο, να ξεχνάμε και τον κοινό εχθρό, όπου δεν ήταν άλλος από τους Ούννους.
Οι ορδές του Αττίλα ξεκίνησαν ένα μπαράζ επιθέσεων στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αφήνοντας πίσω τους καταστροφή και τρόμο. Η Δυτική Ρώμη, υπό την καθοδήγηση ενός άλλου αξιόλογου στρατηγού, του Φλάβιου Αετίου, εκμεταλλεύτηκε το χάος που επικρατούσε και ήρθε σε συμφωνίες με αρκετά γερμανικά βασίλεια για προσωρινή λήξη των εχθροπραξιών, δημιουργώντας έναν συνασπισμό για την παύση της επέλασης. Όντως, καταφέρνουν να νικήσουν τους Ούννους το 451 μ.Χ. στα Καταλαυνικά Πεδία, αλλά δεν προετοιμάστηκαν για το τι ακολουθούσε. Καινούριος κύκλος συγκρούσεων ξεσπά, ειδικά μετά τις δολοφονίες του Αετίου και του αυτοκράτορα Βαλεντινιανού Γ’ το 454 μ.Χ., καταλήγοντας σε δεύτερη λεηλασία της Ρώμης από τους Βανδάλους το 455 μ.Χ. και στην απώλεια της Σικελίας. Σε αυτό ακριβώς το κρίσιμο σημείο της ιστορίας εμφανίζεται ο πρωταγωνιστής της σημερινής αναφοράς, ο Μαϊοριανός.
Οι πηγές που διαθέτουμε για τα νεανικά χρόνια του Μαϊοριανού είναι περιορισμένες, αλλά φαίνεται ότι οι συγγραφείς της εποχής προτίμησαν να γράψουν περισσότερο για αυτόν, παρά για άλλους σύγχρονους αυτοκράτορες. Υπολογίζεται ότι η ημερομηνία γέννησής του είναι κάπου μεταξύ του 420 και 430 μ.Χ. Ο πατέρας του ήταν αξιωματικός του στρατού και η μητέρα του κόρη ενός magister militum, με το ίδιο όνομα, που υπηρέτησε κάτω από τον Θεοδόσιο Α΄, ο οποίος ενένταξε τον Μαϊοριανό στη στρατιωτική αριστοκρατία της Ρώμης.
Ακολουθώντας, λοιπόν, τα βήματα του πατέρα και του παππού του εντάχθηκε στον στρατό, υπηρετώντας κάτω από τις διαταγές του Φλάβιου Αετίου, όπου και διακρίθηκε για την υπεράσπιση της Τουρ και για μια νίκη επί των Φράγκων το 447/8 μ.Χ. Κατά τη διάρκεια της θητείας του υπό τον Αέτιο γνώρισε δύο σημαντικές προσωπικότητες που θα επηρεάσουν τη μετέπειτα ζωή του: τον Γαλλο-Ρωμαίο Αιγίδιο και τον Σουηβό-Βησιγότθο Ρικίμερο. Η φήμη που συγκέντρωνε το όνομά του ήταν τόσο μεγάλη που, το 450 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Βαλεντινιανός Γ’ τον υπολόγισε ως υποψήφιο γαμπρό για την κόρη του, Πλακίδια, κάτι που δεν έγινε, καθώς ήταν αντίθετο με τα σχέδια του Αέτιου, γεγονός που τερμάτισε τη στρατιωτική του καριέρα. Τέσσερα χρόνια μετά θα επιστρέψει στον δημόσιο βίο, όπου και θα λάβει υψηλότερη θέση από τον δολοφόνο του Βαλεντινιανού, Πετρόνιο Μάξιμο. Όμως, σύντομα θα καταλάβει ότι η μοίρα του επιφυλάσσει πολλά περισσότερα.
Ο Πετρόνιος Μάξιμος φονεύθηκε κατά τη δεύτερη λεηλασία της Ρώμης το 455 μ.Χ., κυβερνώντας μόλις για λίγες εβδομάδες. Στον θρόνο ανέβηκε ο Άβιτος, ευγενής γαλλο-ρωμαϊκής καταγωγής, του οποίου την άνοδο την στήριξαν και ο Μαϊοριανός, ο Ρικίμερος και οι Βησιγότθοι. Η στάση αυτή, όμως, δεν κράτησε πολύ, αφού ο νέος ηγεμόνας έχασε γρήγορα την εύνοια της ιταλικής αριστοκρατίας, οδηγώντας και τον Ρικίμερο και τον Μαϊοριανό σε εξέγερση, στην οποία τα στρατεύματα του αυτοκράτορα θα ηττηθούν σε μάχη κοντά στην Πλακεντία. Όσο για τον Άβιτο, αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τον θρόνο, αιχμαλωτίστηκε και θανατώθηκε (πιθανότητα από τον Μαϊριανό) δια ασιτίας στις αρχές του 457 μ.Χ.
Ο Μαϊοριανός ανακηρύσσεται αυτοκράτορας της Δύσης την 1η Απριλίου του ίδιου έτους, λίγο έξω από την πρωτεύουσα Ραβέννα. Ο βασικός λόγος που προτιμήθηκε αυτός και όχι ο ομόλογός του, Ρικίμερος, είναι γιατί ο τελευταίος είχε γερμανικές, «βαρβαρικές» ρίζες. Οπότε ο Ρικίμερος θεώρησε καλύτερο να προσπαθήσει να ασκήσει επιρροή στον νέο αυτοκράτορα, λόγω της σύνδεσης που είχαν από την εποχή που υπηρετούσαν μαζί στον στρατό του Αετίου. Η πρώτη αποστολή του Μαϊοριανού ήταν η ανακατάληψη χαμένων επαρχιών, αλλά και η προστασία των εναπομείναντων εδαφών, δηλαδή η Ιταλική Χερσόνησος και τμήματα της Γαλατίας. Το δεύτερο το επιτυγχάνει συντρίβοντας μια βανδαλική δύναμη εισβολής στην Σινοέσσα, το καλοκαίρι του 457 μ.Χ.
Για τον πρώτο σκοπό, ωστόσο, καταλαβαίνει ότι η παρούσα κατάσταση του ρωμαϊκού στρατού δεν ανταποκρινόταν στις ανάγκες ενός τέτοιου σχεδίου. Οπότε αναδιαμορφώνει τη δομή του, εντάσσοντας μεγάλους αριθμούς Γερμανών μισθοφόρων και επισκευάζει τους στόλους της Ραβέννας και του Miseno. Οι τροποποιήσεις δεν αργούν να φέρουν αποτελέσματα. Το διάστημα 458-460 μ.Χ., ο Μαϊοριανός ηγείται επιτυχημένων επιχειρήσεων κατά των γερμανικών φύλων, κυρίως των Βησιγότθων, Σουηβών και Βουργουνδών, θέτοντάς τα υπό καθεστώς υποτέλειας και ανακτώντας τον έλεγχο στη Γαλατία και την Ισπανία. Έγινε απόπειρα για εισβολή στο Βασίλειο των Βανδάλων το 460 μ.Χ., αλλά λόγω καταστροφής του ρωμαϊκού στόλου οι δυο πλευρές κατέληξαν σε συνθήκη ειρήνης. Μετά από πολύ καιρό, η ρωμαϊκή Δύση άρχισε να δείχνει σημάδια ανάκαμψης και σταθερότητας.
Τέλος, αν και το στρατιωτικό έργο από μόνο του είναι εκπληκτικό, δεν πρέπει να παραμεληθεί η συνεισφορά του Μαϊοριανού στη βελτίωση του εσωτερικού της αυτοκρατορίας. Ο Μαϊοριανός εξέδωσε σειρές νόμων που προστάτευαν τα κατώτερα οικονομικά στρώματα από την εκμετάλλευση που ασκούσαν μέλη της αριστοκρατίας, όπως γινόταν μέχρι τότε. Νέοι νόμοι, επιπλέον, ρύθμιζαν καλύτερα το φορολογικό και δικαστικό σύστημα, ενώ παράλληλα κυκλοφόρησε και νέο νόμισμα. Επιπρόσθετα, φρόντισε για την επανάχρηση παλαιών παραμελημένων κτηρίων ως αποθήκες και όρισε νέα ηλικιακά όρια για την λήψη θρησκευτικών όρκων αγαμίας πλουσίων κορασίδων ( μετά το σαρακοστό έτος της ηλικίας τους), ώστε να αυξηθεί ο πληθυσμός.
Στις προσπάθειές του συγκαταλέγεται και η γεφύρωση των σχέσεων με τη συγκλητική αριστοκρατία, μέσω συγχώρεσης Γαλατών αριστοκρατών που στήριξαν τον Άβιτο, αλλά και παραχώρησης διοικητικών καθηκόντων, διευρύνοντας αυτήν την κλειστή ομάδα. Ωστόσο, οι μεταρρυθμίσεις που πρότεινε δεν απέτρεψαν την συνέχεια. Στις 3 Αυγούστου του 461 μ.Χ., ο Μαϊοριανός αιχμαλωτίζεται από τον Ρικίμερο και καθαιρείται, ενώ λίγες μέρες μετά δολοφονείται δια αποκεφαλισμού. Ο λόγος ήταν, όπως και στην περίπτωση του Άβιτου, η διάλυση των γερμανικών μισθοφορικών στρατευμάτων. Η Δυτική Αυτοκρατορία συνέχισε πάλι να χάνει τη συνοχή της, μέχρι την πτώση της δεκαπέντε χρόνια μετά. Παρά τη σύντομη περίοδο της εξουσίας του, ο Μαϊοριανός κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες που ταλάνιζαν το κράτος και να δώσει στη Δύση την αίγλη που είχε χάσει πριν από πολύ καιρό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Janus des Vries, The Last Romans: Majorian and the Fall of Rome, A study of the Late Empire and its energetic Emperor, Tilburg: University College of Tilburg.
- Heather, Peter (2008), The Cambridge History, Late Antiquity, Empire and Successors, AD 425-600, Volume XIV, Cambridge: Cambridge University Press.
- Goldsworthy, Adrian (2008), The Fall of the West, London: Weidenfeld & Nicolson Press.
- Britannica, Majorian, Διαθέσιμο εδώ
- The Roundup, The Forgotten Roman Emperor Majorian, Διαθέσιμο εδώ
- Imperium Romanum, Majorian, Διαθέσιμο εδώ
- Finds, Majorian, Διαθέσιμο εδώ
