Του Νίκου Διονυσάτου,
Στις 26 Δεκεμβρίου 1989, ενώ σχεδόν ολόκληρη η ανατολική Ευρώπη είχε μόλις απελευθερωθεί από τις κομμουνιστικές δικτατορίες ειρηνικά, στη Ρουμανία τα πράγματα κύλησαν πολύ διαφορετικά. Σε αντίθεση με ό,τι είχε συμβεί ήδη σε Βουλγαρία, Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία και Ανατολική Γερμανία, ο δικτάτορας της Ρουμανίας Nicolae Ceausescu τον Δεκέμβριο του 1989 έδειχνε πιο ισχυρός από ποτέ, και έτοιμος να αποτρέψει με κάθε κόστος οποιαδήποτε αλλαγή καθεστώτος.
Ο Ceausescu, ο οποίος κυβερνούσε από το 1965 τη χώρα, είχε χτίσει ένα “cult of personality” γύρω του, ακολουθούσε εν πολλοίς ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική από τη Σοβιετική Ένωση εδώ και χρόνια, ενώ με τη βοήθεια της Securitate, της διαβόητης μυστικής του αστυνομίας, μπορούσε να διαλύσει εν τη γενέσει τους όλα τα υπόγεια κινήματα εναντίον του. Όπως και ο Ramiz Alia, ο διάδοχος του Hoxha στην Αλβανία, έτσι, λοιπόν, και ο Ceausescu ήταν λογικό να πιστέψει αρχικά ότι το δικό του καθεστώς δεν είχε κανέναν λόγο να φοβάται για το μέλλον του, παρά τις προκλήσεις των καιρών. Άλλωστε, ήδη πολύ πριν την πτώση του τείχους του Βερολίνου, ο Ρουμάνος δικτάτορας είχε αποκλείσει τις περισσότερες πληροφορίες, που έρχονταν από το εξωτερικό μέσω της λογοκρισίας του και πολλοί Ρουμάνοι πολίτες –ακόμη και έναν μήνα μετά την πτώση του τείχους– δεν γνώριζαν ακριβώς τι συνέβαινε στην υπόλοιπη ανατολική Ευρώπη.
Η γεωγραφία, ωστόσο, μαζί με τις τηλεοπτικές συχνότητες της γειτονικής Γιουγκοσλαβίας, θα αποδεικνύονταν η αχίλλειος πτέρνα του καθεστώτος Nicolae Ceaușescu. Στα μέσα Δεκεμβρίου 1989, στην πόλη Timisoara, πολύ κοντά στα σύνορα με τη Γιουγκοσλαβία –όπου έπαιζαν και γιουγκοσλαβικοί σταθμοί στις τηλεοράσεις– έγινε γνωστό για πρώτη φορά εβδομάδες αφότου ο Ψυχρός Πόλεμος είχε τελειώσει και ότι το ένα μετά το άλλο τα κομμουνιστικά καθεστώτα κατέρρεαν. Ξαφνικά, λοιπόν, στις 16 Δεκεμβρίου 1989, ενώ το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ρουμανίας αρνιόταν ακόμη επισήμως οποιαδήποτε αλλαγή στο μέχρι πρότινος status quo των υπόλοιπων κομμουνιστικών κρατών, στην Timisoara, όπου υπήρχε και μεγάλη ουγγρική μειονότητα, ξεκίνησαν μαχητικές αντικαθεστωτικές διαδηλώσεις υπό τον Καθολικό ιερέα László Tőkés.
Στις 17 και στις 18 Δεκεμβρίου, αφότου οι διαδηλώσεις έγιναν ευρέως γνωστές, το κίνημα εναντίον του Ceausescu επεκτάθηκε με μιας σε όλες τις μεγάλες πόλεις της χώρας και ο στρατός μαζί με τη μυστική αστυνομία ανέλαβαν να καταστείλουν βίαια όσους συμμετείχαν σε αυτό. Στις 18 Δεκεμβρίου, ο Ceausescu έφυγε –σαν να μη συμβαίνει τίποτα– σε επίσημη επίσκεψη στον υπέρτατο ηγέτη του Ιράν Ayatollah Khamenei και επέστρεψε στις 20 του μήνα. Εκείνη την ημέρα, παρά την καταστολή και την κρατική λογοκρισία, οι διαδηλωτές δεν έλεγαν να σταματήσουν. Ο δικτάτορας μίλησε στον λαό από τα αρχηγεία του κομμουνιστικού κόμματος στο Βουκουρέστι μέσω τηλεοπτικού διαβήματος, ενώ το πρωί της επομένης οργανώθηκε από τον κομματικό μηχανισμό «αυθόρμητη συγκέντρωση υποστήριξης προλεταρίων» προς το πρόσωπο του ηγέτη τους.
Η συγκέντρωση υποστήριξης του Ceausescu πέρασε στην ιστορία ως μια από τις πιο εμβληματικές στιγμές της δημοκρατικής επανάστασης των Ρουμάνων, καθώς ο αλαζόνας και γηραιός πια δικτάτορας, άρχισε να δέχεται μαζικά γιουχαΐσματα από το τεράστιο πλήθος. Σε ζωντανή μετάδοση από την κρατική τηλεόραση αναγκάστηκε να διακόψει στα μισά την ομιλία του, ενώ γρήγορα η «αυθόρμητη συγκέντρωση προλεταρίων» μετατράπηκε σε ένα ογκώδες συλλαλητήριο εναντίον της κομμουνιστικής καταπίεσης στην κεντρικότερη πλατεία του Βουκουρεστίου, την Piata Palatului, έξω ακριβώς από το προεδρικό μέγαρο. Παρά τις προσπάθειες των κομματικών παραγόντων να διακοπεί αμέσως η ζωντανή μετάδοση, όλη η χώρα έβλεπε τώρα πόσο αντιδημοφιλές και μισητό ήταν στην πραγματικότητα το καθεστώς. Μέσα σε ένα 24ωρο, η εξέγερση πήρε διαστάσεις ανοικτής και «αιματηρότατης» σύγκρουσης μεταξύ των δυνάμεων, που είχαν παραμείνει πιστές στο κόμμα και τον Ceausescu, καθώς και των απλών ανθρώπων, των φοιτητών, των εργατών και των αγροτών, που δήθεν το καθεστώς εκπροσωπούσε.
Στις 22 Δεκεμβρίου, καθώς ο δικτάτορας με τη σύζυγό του Elena αρνιόντουσαν αρχικώς να εγκαταλείψουν την πρωτεύουσα και το προεδρικό μέγαρο όσο ήταν ακόμη καιρός, ο στρατός, έπειτα από μια νύχτα συγκρούσεων, στασίασε κι αυτός εναντίον του Κομμουνιστικού Κόμματος και πολλές μονάδες ενώθηκαν με τους διαδηλωτές. Ακόμα και μια έσχατη προσπάθεια του Ceausescu να πείσει το πλήθος με ρίψεις φυλλαδίων υπέρ του απέτυχε λόγω σφοδρών ανέμων και εξόργισε ακόμα χειρότερα τους διαδηλωτές. Έτσι, μετά από μια ακόμα τραγική προσπάθεια να μιλήσει στον λαό, αργά το βράδυ της 22ας Δεκεμβρίου, ο Ceausescu και η σύζυγός του διέφυγαν υπό την κάλυψη της νύχτας με ελικόπτερο από το προεδρικό μέγαρο, προκειμένου να γλιτώσουν από την οργή των αγανακτισμένων.
Το ζεύγος των Ceausescu προσγειώθηκε στην πόλη Targoviste, έξω από το Βουκουρέστι, όπου, ωστόσο, τελικώς συνελήφθησαν την επόμενη μέρα το μεσημέρι από την ίδια μυστική αστυνομία που τους είχε φυγαδεύσει αρχικώς. Στο ενδιάμεσο, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ρουμανίας μπρος στο βάρος τον εξελίξεων είχε κηρύξει την ουσιαστική του αυτοδιάλυση και ο Ion Iliescu, υψηλόβαθμο στέλεχος του κόμματος, κήρυξε τη δημιουργία της πολιτικής οργάνωσης «Εθνικό Μέτωπο Σωτηρίας», η οποία συνέλαβε τον Ceausescu, τον δίκασε την ημέρα των Χριστουγέννων του 1989 μαζί με τη σύζυγό του, τους εκτέλεσε συνοπτικά και στη συνέχεια ανέλαβε να φέρει τη δημοκρατία στην Ρουμανία, που ακόμα έβραζε από επαναστατικό πυρετό.
Επομένως, μετά από αυτές τις βίαιες εμπειρίες όπως ήταν λογικό και από τις πρώτες εκλογές της, που έλαβαν χώρα στα μέσα του 1990, η Ρουμανία είχε πάρει έναν καθαρά ευρωπαϊκό και φιλοδυτικό προσανατολισμό. Παρόλο που σχεδόν το σύνολο των ρουμανικών κομμάτων είναι βαθιά συντηρητικά και νεοφιλελεύθερα στην πράξη, η χώρα έχει δει πολύ μεγάλη πρόοδο τόσο σε επίπεδο οικονομίας όσο και σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής. Η Ρουμανία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ το 2004 και στην Ε.Ε. το 2007 μαζί με τη γειτονική Βουλγαρία, ενώ η οικονομία της φάνηκε να αντιδρά θετικά με υψηλά ποσοστά ανάπτυξης κατά τις δεκαετίες του ’00 και ’10. Παρά την τόση πρόοδο, ωστόσο, φαίνεται ότι η σκιά του κομμουνιστικού καθεστώτος του Ceausescu, που τόσο ταλαιπώρησε τη χώρα, ακόμη την κρατάει δέσμια των κακών της δαιμόνων.
Αν και συνέβησαν πολλές ευεργετικές αλλαγές από το 1990 μέχρι σήμερα, η κοινωνία της Ρουμανίας παρέμεινε σχετικά στάσιμη. Η ξενοφοβία, ο εθνικισμός, ο κυρίαρχος ρόλος της εκκλησίας, οι κακές επιδόσεις της χώρας στα δικαιώματα των γυναικών και των L.G.B.T.Q.I. ατόμων, η αναποτελεσματική ένταξη των Ρομά και της ουγγρικής μειονότητας στην κοινωνία, καθώς και η υψηλή εγκληματικότητα, είναι ελάχιστα μόνο από τα ζητήματα, που διαθέτει σήμερα η Ρουμανία και την κρατάνε εγκλωβισμένη σε μια ενδιάμεση κατάσταση στο κατώφλι της πλήρους ευρωπαϊκής της ολοκλήρωσης.
Η αδυναμία ένταξής της στην Ευρωζώνη, αλλά και η πρόσφατη απόρριψη της χώρας από την ένωση Schengen (για άλλη μια φορά), δείχνουν ότι οι επιπτώσεις 45 χρόνων κομμουνιστικής απολυταρχίας είναι ακόμη παρούσες. Έχοντας αποτρέψει μεταπολεμικά τη Ρουμανία να γίνει μια πραγματικά δημοκρατική κοινωνία και καθυστερώντας την για άλλη μια φορά από το φυσικό της πεπρωμένο στα πλαίσια της ευρωπαϊκής μας οικογένειας, ας ευχηθούμε, λοιπόν, ότι οι επιπτώσεις της ιδεολογίας του Ceausescu, με αφορμή και τα 100 χρόνια από τη διαμόρφωση της Σοβιετικής Ένωσης, θα βρεθούν σύντομα και οριστικά στο χρονοντούλαπο της ιστορίας…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Executing a dictator: Open wounds of Romania’s Christmas revolution, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Thirty years on, what is the legacy of communism in Romania?, Euronews, διαθέσιμο εδώ
- The Romanian Revolution: Explained (Short Animated Documentary), History Matters, διαθέσιμο εδώ
- Romania’s Schengen accession would strengthen Europe — not weaken it, POLITICO, διαθέσιμο εδώ
- Schengen: No EU border-free zone for Romania and Bulgaria, BBC, διαθέσιμο εδώ
