Της Παρασκευής Θεοδωρίδου,
Ο Michinomiya Hirohito γεννήθηκε στο Τόκυο το 1901 και ορίστηκε διάδοχος του αυτοκρατορικού θρόνου. Μετά θάνατον, έμεινε γνωστός ως «Αυτοκράτορας Showa», δηλαδή «λαμπρή ειρήνη». Το 1926, έγινε και επίσημα ο 124ος αυτοκράτορας της Ιαπωνίας, μετά την παραίτηση του πατέρα του, αυτοκράτορα Taisho. Ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που είχε ταξιδέψει στην Ευρώπη, ενώ εντός της χώρας, είχε λάβει το προσωνύμιο της θεότητας και της υψηλής πνευματικής εξουσίας. Παρέμεινε στον θρόνο έως και τον θάνατό του το 1989, ως ο πλέον μακροβιότερος αυτοκράτορας της χώρας.
Ο χαρακτηρισμός του ως «θεός» ήταν το εφαλτήριο για τη γέννηση του kodo (ιαπωνικά), δηλαδή «ο αυτοκρατορικός δρόμος», μια ιδεολογία που εστίαζε στην επέκταση του ιμπεριαλισμού και την υποταγή των πολιτών στο κράτος. Η ιδεολογία αυτή με τη πάροδο του χρόνου θα λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις, επηρεάζοντας την κυβέρνηση και τον στρατό της χώρας, συνοδευόμενη από την έγερση του μιλιταρισμού. Ο Hirohito έζησε σε μια μεγάλη σκοτεινή περίοδο τόσο για την Ιαπωνία, όσο και για τον υπόλοιπο κόσμο. Όταν είχε αναλάβει τα αυτοκρατορικά του καθήκοντα, βρήκε την Ιαπωνία σε μια αδύναμη οικονομική κατάσταση και αργότερα ξέσπασε ο Β’ Σινο-ιαπωνικός πόλεμος ταυτόχρονα με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Υφίσταται μια γενικότερη και διαχρονική διχογνωμία, ως προς το εάν ο Hirohito ήταν ο κύριος υπαίτιος των ειδεχθών εγκλημάτων που διέπραξε η Ιαπωνία στο προαναφερθέν διάστημα ή αν ήταν τελικά ένας αδύναμος αυτοκράτορας που δε μπορούσε να ηγηθεί των κρίσιμων συνθηκών. Πριν προχωρήσουμε στην περαιτέρω ανάλυση, είναι σημαντικό να αναφερθούμε στο νομικό καθεστώς που πλαισίωνε τον αυτοκράτορα. Το σύνταγμα του Meiji (από τον Αυτοκράτορα Meiji και παππού του Hirohito), το οποίο τέθηκε σε ισχύ το 1889, περιλάμβανε μεταξύ άλλων τις σχετικές διατάξεις: πρώτον, σύμφωνα με το άρθρο 11 του συντάγματος, ο αυτοκράτορας θα ήταν ο ανώτατος διοικητής του στρατού και του ναυτικού, δεύτερον θα αποφάσιζε την οργάνωση στρατού και ναυτικού, καθώς και την μεταξύ τους συνύπαρξη (άρθρο 12) και τέλος, ο αυτοκράτορας θα ήταν το πρόσωπο που προωθεί τον πόλεμο, την ειρήνη και την επικύρωση συμφωνιών (άρθρο 13). Από αυτά τα δεδομένα γίνεται αντιληπτό ότι ο Hirohito ως ανώτατος διοικητής της χώρας είχε ζωτικής σημασίας αρμοδιότητες στα χέρια του, καθώς οι τελικές αποφάσεις θα λαμβάνονταν από τον ίδιο. Τέλος, ήταν ο κύριος επιβλέπων των διπλωματικών σχέσεων, γεγονός που θα παίξει σημαντικό ρόλο στην περίπτωση του Pearl Harbor.
Ως νέος αυτοκράτορας από το 1926, ο Hirohito κατόρθωσε να καταστήσει την Ιαπωνία ως μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις, μαζί με τη Μεγάλη Βρετανία και την Αμερική. Η νίκη της σε προηγούμενες μάχες, που οδήγησαν στην προσάρτηση της Ταϊβάν από τη Κίνα και της Κορέας από την Ρωσία, την κατέστησε ισχυρή αποικιοκρατική δύναμη στον παγκόσμιο χάρτη. Σύμφωνα με το σύνταγμα του Meiji, προέβλεπε ότι στα πολιτικά τεκταινόμενα, περισσότερες αρμοδιότητες θα είχαν οι υπουργοί και όχι ο αυτοκράτορας, γεγονός που δεν του παρείχε άμεσο έλεγχο του στρατού.
Το 1928, λαμβάνει χώρα στην Κίνα το επονομαζόμενο «Manchuria incident», στο οποίο μέλη του Kwantung σώματος του ιαπωνικού στρατού, προκαλούν μεγάλη έκρηξη σκοτώνοντας τον Zhang Zuolin, κυβερνήτη της Μαντζουρίας. Το συμβάν έγινε εν αγνοία του Hirohito, ο οποίος ζήτησε από τον πρωθυπουργό Tanaka Giichi να διεξάγει έρευνα προκειμένου να βρεθούν οι υπαίτιοι. Μέλη της ακροδεξιάς αντιπολίτευσης, ζήτησαν από τον Giichi να μεταφέρει στον αυτοκράτορα πως η ποινή για τους ένοχους έχει μειωθεί, ενώ δεν είχε αποφασιστεί κάτι αντίστοιχο. Ο Hirohito μόλις πληροφορήθηκε την νοθεία της απόφασης, οδήγησε τον Giichi σε παραίτηση. Το γεγονός αυτό, αποτελεί μια πρώτη ένδειξη ότι η ιαπωνική κυβέρνηση σταδιακά απομακρυνόταν από τον αυτοκράτορα, λαμβάνοντας αποφάσεις χωρίς την απαραίτητη έγκρισή του.
Το 1931, επαναλήφθηκαν τα γεγονότα που αναφέρθηκαν παραπάνω, έχοντας ως αποτέλεσμα να ενεργοποιηθεί το καθεστώς casus belli για τη Κίνα και ο Hirohito να ακολουθήσει μια νέα γραμμή διαφορετική από αυτή του ειρηνοποιού αυτοκράτορα. Αφού είχε προηγηθεί η μάχη του Nanking, το 1940, ο Hirohito υπέγραψε το σύμφωνο της Τριπλής Συμμαχίας, συμμετέχοντας επίσημα στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλευρό των δυνάμεων του Άξονα. Ένα χρόνο αργότερα, ο ιαπωνικός στρατός εισέβαλε στη Γαλλική Ινδοκίνα, απόφαση με την οποία ο αυτοκράτορας ήταν άκρως αντίθετος, καθώς ήταν υπέρ μιας ειρηνικής διευθέτησης του ζητήματος. Η εισβολή αυτή σε συνδυασμό με τα γεγονότα των προηγούμενων ετών, αποτέλεσαν συγκερασμό αφορμών για τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες προχώρησαν σε αποκλεισμό της Ιαπωνίας από τις πετρελαϊκές προμήθειες.
Ο Hirohito ήθελε και σε αυτή την περίπτωση να επιλέξει το διπλωματικό μονοπάτι και όχι να καταφύγει η χώρα σε πόλεμο με μια εξίσου μεγάλη, αν όχι ισχυρότερη, δύναμη. Οι ανώτατοι αξιωματικοί ωστόσο, τάσσονταν υπέρ της έναρξης ενός πολέμου με την Αμερική, γεγονός που απογοήτευσε τον αυτοκράτορά τους. Αργότερα, αποδείχθηκε ότι η Ιαπωνία στο προσκήνιο προσδοκούσε στη διπλωματική επίλυση του αμερικανικού αποκλεισμού, αλλά παρασκηνιακά ετοιμαζόταν για επίθεση. Ο αυτοκράτορας ήταν πλέον σύμφωνος με αυτό το σχέδιο και στις 7 Δεκεμβρίου 1941 η Ιαπωνία επιτίθεται στην αμερικανική ναυτική βάση στο Pearl Harbor. Κατόρθωσε να φτάσει σε ένα σημείο, που του επέτρεπε να έχει περισσότερο έλεγχο για τους στρατιωτικούς σχεδιασμούς και τις αποφάσεις, αναπτερώνοντας αναμφίβολα το ηθικό του. Θα έλεγε κανείς ότι ύστερα από την πρώτη επίθεση στη ναυτική βάση, ο Hirohito είχε περισσότερη αυτοπεποίθηση και φιλοδοξούσε για νέες επιθέσεις.
Ο πόλεμος έβαινε υπέρ των Ηνωμένων Πολιτειών, όπως αποδείχθηκε και στη ναυμαχία του Midway 1942, με την ήττα της Ιαπωνίας. Ο ρους της στρατηγικής της Ιαπωνίας άλλαξε από επιθετική σε αμυντική, γεγονός που αργότερα θα προσφέρει στρατιωτικό πλεονέκτημα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Απόδειξη του προαναφερθέν επιχειρήματος είναι οι μάχες στην Iwo Jima και Okinawa, τα αποτελέσματα των οποίων επηρέασαν σημαντικά τη λειτουργικότητα της Ιαπωνίας, καθώς πλέον κινδύνευε με οριστική ήττα. Ο Hirohito επέλεξε να κάνει για ακόμη μια φορά «μανούβρα» ως προς τον τρόπο προσέγγισης της κρίσιμης κατάστασης. Πλέον αντί για τη συνέχιση του πολέμου, ήλπιζε για τη λήξη του μέσω ειρηνικών διαπραγματεύσεων.
Παρόλα αυτά, τον Αύγουστο του 1945, η Σοβιετική Ένωση στρέφεται εναντίον της Ιαπωνίας, ενώ ταυτόχρονα οι Ηνωμένες Πολιτείες, παρατηρώντας ότι η Ιαπωνία αρνούνταν να παραδώσει τα όπλα, έπειτα από απόφαση του Harry Truman, προχώρησε στον βομβαρδισμό της Hiroshima και του Nagasaki, κάνοντας χρήση ατομικής βόμβας για τις αμφότερες πόλεις. Στις 12 Αυγούστου, ο Hirohito όντας πλέον σε αδιέξοδο αποφάσισε να δεχτεί την άνευ όρων παράδοση της χώρας στους Συμμάχους, αποδεχόμενος τη Κήρυξη του Πότσνταμ. Την απόφασή του την ανακοίνωσε μέσα από έναν ραδιοφωνικό σταθμό, μια κίνηση που ήταν αντίθετη με όσα προέβλεπε το αυτοκρατορικό πρωτόκολλο και ταυτόχρονα βρήκε άπαντες προ εκπλήξεως.
Κλείνοντας το παρόν θέμα, όπως αναφέρθηκε και πρωτύτερα, καθίσταται δύσκολο να σχηματίσουμε ένα μόνο συμπέρασμα για την περίπτωση του αυτοκράτορα Hirohito. Υπάρχουν δύο «μέτωπα» απόψεων, ένα εξ αυτών υποστηρίζει ότι ο Hirohito είχε ένα σημαντικό μερίδιο ευθύνης για όσες επιθέσεις πραγματοποίησε η Ιαπωνία, ενώ το δεύτερο διατείνεται ότι ο αυτοκράτορας είχε ελάχιστη ανάμειξη σε όλα όσα συνέβησαν. Χρειάζεται να εξετάσει κανείς τις διαθέσιμες πηγές από μια αντικειμενική σκοπιά, ούτως ώστε να καταλήξει σε ένα συμπέρασμα-χρυσή τομή. Θα πρέπει σαφώς να ληφθεί υπόψη το γεγονός πως, ο Hirohito έβαζε σε προτεραιότητα τη διατήρηση της χώρας σε υψηλά επίπεδα, όπως και την ευμάρεια του λαού του. Τέλος, παρότι αργότερα συμφώνησε σε επιθέσεις, παρουσίαζε κλίση προς τον ειρηνικό και διπλωματικό δρόμο ως πρώτη λύση, προκειμένου να μην υπάρχει ανθρώπινο κόστος σε περίπτωση που οι συνθήκες οδηγούσαν σε πόλεμο. Αυτό που είναι σίγουρο, είναι πως ο Αυτοκράτορας Hirohito αποτέλεσε ζωτικής σημασίας σταθμό στην ιστορία της Ιαπωνίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Kazuaki, Suhama, (2020), A Reexamination of Emperor Hirohito’s Military and Political Role in Wartime Japan, 1926-1945, Washington: University of Washington Tacoma, Διαθέσιμο εδώ
- McManus, Radzicki, Melanie, (2022), What was Japanese Emperor Hirohito’s role in World War II?, Διαθέσιμο εδώ
- Nuclearmuseum.org, Emperor Hirohito, Διαθέσιμο εδώ
