Του Θεόδωρου Δημούδη,
Η ημικρανία αποτελεί ένα από τα συχνότερα νοσήματα που καλούνται οι νευρολόγοι να αντιμετωπίσουν, καθώς συνιστά πρόβλημα με μεγάλο αντίκτυπο στη λειτουργική καθημερινότητα πολλών συνανθρώπων μας. Μόνο στη χώρα μας, με βάση στοιχεία του Συλλόγου Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος, υπολογίζεται πως περισσότεροι από 1.000.000 άνθρωποι πάσχουν από ημικρανία. Παρόλο που υπάρχουν πολλά φάρμακα για την ανακούφιση των συμπτωμάτων του εν λόγω νοσήματος, με κυρίαρχη κατηγορία τα παυσίπονα, αυτά κρίνονται περιορισμένης αποτελεσματικότητας σε βάθος χρόνου. Στον τομέα αυτό, νέες ελπίδες φαίνονται να γεννιούνται με τη χρήση των μονοκλωνικών αντισωμάτων.
Πού οφείλεται η ημικρανία;
Αρχικά, η ημικρανία είναι μια συχνή μορφή χρόνιου πονοκεφάλου, που εντοπίζεται συνήθως στο μισό μέρος του κεφαλιού και διαρκεί ώρες ή καμιά φορά και μέρες. Ο πόνος είναι πολλές φορές τόσο δυνατός, που ο ασθενής αναζητεί ένα ήσυχο και σκοτεινό δωμάτιο για να ηρεμήσει. Συχνά, ο πονοκέφαλος συνοδεύεται από ναυτία και εμετό. Πολλές φορές, προτού εκδηλωθεί η ημικρανία, παρουσιάζονται ορισμένα αισθητικά συμπτώματα (αύρα, migraine aura), όπως λάμψεις, φωτάκια ή μουδιάσματα στα χέρια ή τα πόδια.
Ο κύριος μηχανισμός που εμπλέκεται στην έναρξη μιας ημικρανίας είναι η υπερδραστηριότητα του φλοιού, ένα αυτο-πολλαπλασιαζόμενο κύμα νευρωνικής εκπόλωσης που διαδίδεται σε όλον τον εγκεφαλικό φλοιό, οδηγώντας μακροπρόθεσμα στη διασπειρόμενη καταστολή του φλοιού – Cortical spreading depression (CSD). Αυτή η εκπόλωση του εγκεφαλικού φλοιού ενεργοποιεί το τρίδυμο νεύρο (εμπλέκεται στην ανίχνευση των αισθήσεων από το κεφάλι και το πρόσωπο), που απελευθερώνει το νευροπεπτίδιο CGPR (calcitonine gene-related peptide), το οποίο με τη σειρά του προκαλεί διάταση των αιμοφόρων αγγείων των μηνίγγων (ευαίσθητες μεμβράνες που περιβάλλουν τον εγκέφαλο), με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί τοπικά φλεγμονή και κατά συνέπεια πόνος.
Μονοκλωνικά αντισώματα για την ημικρανία
To CGRP υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους, αλλά στους ημικρανικούς παίζει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία κρίσεων ημικρανίας, καθώς έχει δράση τόσο στα αγγεία των μηνίγγων, όσο και στο σύστημα του τριδύμου νεύρου. Έτσι, με τη βοήθεια της σύγχρονης ιατρικής τεχνολογίας, άνοιξε ο δρόμος για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων, τα οποία βασίζονται στη χρήση μονοκλωνικών αντισωμάτων που εξουδετερώνουν το CGRP ή τον υποδοχέα του. Τέτοια είναι η ερενουμάμπη, η φρεμανεζουμάμπη και η γκαλκανεζουμάμπη.
Όλα αυτά τα φάρμακα έχουν δοκιμαστεί ενδελεχώς σε κλινικές μελέτες. Συνοπτικά, είναι αποτελεσματικά σε περιπτώσεις επεισοδιακής ή χρόνιας ημικρανίας, σε ημικρανία με ή χωρίς αύρα, αλλά και σε ειδικές περιπτώσεις όπως ασθενείς με ημικρανία και ιστορικό πολλαπλών αποτυχημένων προηγούμενων θεραπειών ή ασθενείς με κατάχρηση αναλγητικών. Σχεδόν στο 50% των ασθενών, οι κρίσεις θα μειωθούν τουλάχιστον στο μισό, ενώ καθώς η θεραπεία συνεχίζεται, συνήθως οι κρίσεις μειώνονται ακόμη περισσότερο σε συχνότητα, διάρκεια και ένταση. Είναι αρκετά συχνό άνθρωποι με 8, 10 ή και περισσότερες έντονες κρίσεις τον μήνα, μετά από έναν χρόνο θεραπείας να έχουν 2-3 ήπιες κρίσεις μηνιαία. Με βάση τα στατιστικά δεδομένα πάντως, η πλειοψηφία των ασθενών που έχουν υποβληθεί σε θεραπεία ημικρανίας με μονοκλωνικά αντισώματα προβάλλεται ευχαριστημένη ή πολύ ευχαριστημένη.
Το πρώτο μονοκλωνικό φάρμακο για την ημικρανία (Aimovig) κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 2019, και μάλιστα ένα από αυτά (Ajovy) μπήκε στη θετική λίστα του ΕΟΠΠΥ το 2021. Η χρήση τέτοιων φαρμάκων συστήνεται ως θεραπεία δεύτερης γραμμής τόσο στη χρόνια ημικρανία, όσο και στην επεισοδιακή ημικρανία υψηλής συχνότητας (≥8 ημέρες ημικρανίας ανά μήνα), εφόσον έχουν αποτύχει τουλάχιστον 3 προηγούμενες προληπτικές θεραπείες (τοπιραμάτη, προπρανολόλη, φλουναριζίνη). Αυτό πρακτικά σημαίνει πως οι νέες θεραπείες, τουλάχιστον για την ώρα, καλό είναι να ξεκινούν, εφόσον οι παλαιότερες, τεκμηριωμένες και δοκιμασμένες αγωγές δεν έχουν μπορέσει να βοηθήσουν. Σαφώς αυτό δε σημαίνει πως χαρακτηρίζονται ως βαριά φάρμακα. Τουναντίον, έχουν δείξει έως τώρα χαμηλά ποσοστά παρενεργειών, καθώς εμφανίζουν μεγάλη εξειδίκευση για το CGRP.
Σύγκριση με προηγούμενα φάρμακα
Τα βασικά μειονεκτήματα των προηγούμενων θεραπειών της ημικρανίας είναι πως δε συνιστούν εξειδικευμένες θεραπείες, αλλά είναι φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην επιληψία, στην κατάθλιψη και στον ίλιγγο και που στην πορεία παρατηρήθηκε ότι έχουν αποτέλεσμα και στην ημικρανία. Παρά την τεκμηριωμένη αποτελεσματικότητα και τη μεγάλη εμπειρία, σε μια ευυπόληπτη μερίδα ασθενών υπάρχει επιφύλαξη για τη χρήση φαρμάκων που έχουν και άλλες ενδείξεις. Επιπροσθέτως, το ενδεχόμενο των ανεπιθύμητων ενεργειών κάνει ορισμένους ασθενείς ακόμη πιο επιφυλακτικούς ή και πλήρως αρνητικούς στη χρήση τους, ενώ και αρκετοί ασθενείς που χρησιμοποίησαν κάποια στιγμή τέτοια φάρμακα αναφέρουν πως τα διέκοψαν λόγω κάποιας παρενέργειας.
Για παράδειγμα, η προπρανολόλη, που χρησιμοποιείται σε μεγάλη έκταση για την αντιμετώπιση της ημικρανίας, είναι ένας μη εκλεκτικός β-αδρενεργικός ανταγωνιστής που αποκλείει τόσο τους β1 όσο και τους β2 υποδοχείς. Με τον αποκλεισμό των β2 υποδοχέων αναστέλλεται η αγγεοδιαστολή και προκαλείται σύσπαση των λείων μυϊκών ινών των βρόγχων (βρογχόσπασμος). Αυτό όμως έχει ως συνέπεια την πρόκληση βραδυκαρδίας και δύσπνοιας. Άλλο ένα παράδειγμα αποτελούν και οι αγωνιστές των 5-HT υποδοχέων (ελιτριπτάνη, ναρατριπτάνη, διυδροεργοταμίνη κ.α.), οι οποίοι μπορεί να προκαλέσουν ανεπιθύμητες παρενέργειες όπως νευρικότητα, διάρροια ή ακόμα και αλλαγές στον ύπνο. Δεν μπορεί επίσης να παραλειφθεί πως οι κλασικές φαρμακευτικές θεραπείες δεν είναι αποτελεσματικές σε όλες τις περιπτώσεις, μιας και περίπου το 50% όσων τις δοκιμάζουν έχουν σημαντική βελτίωση.
Τέλος, έχει παρατηρηθεί ότι οι ασθενείς που χρησιμοποιούν κατά κόρον παυσίπονα για τον πονοκέφαλο (σε μεγάλες δόσεις και πολλές φορές το μήνα) αναπτύσσουν ένα είδος «αντοχής», όπου χρειάζονται όλο και μεγαλύτερη δόση και όπου αν διακόψουν τα φάρμακα, ο πόνος επανέρχεται. Μάλιστα, το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «κεφαλαλγία από κατάχρηση αναλγητικών».
Καταληκτικά, πρέπει να γίνει κατανοητό πως η ημικρανία είναι μια γενετικά καθοριζόμενη πάθηση και ως εκ τούτου δεν υπάρχει ριζική θεραπεία. Ωστόσο, η νέα θεραπευτική προσέγγιση με τη χρήση μονοκλωνικών αντισωμάτων φαίνεται να ανακουφίζει σε ικανοποιητικό βαθμό τους ασθενείς και να αποτελεί μια ασφαλή εναλλακτική, έναντι προηγούμενων φαρμάκων με πληθώρα ανεπιθύμητων παρενεργειών και μικρή εξειδίκευση. Βέβαια, η ημικρανία χρειάζεται μια ολιστική αντιμετώπιση που να περιλαμβάνει έναν υγιεινό και ισορροπημένο τρόπο ζωής, την κατάλληλη αναλγητική θεραπεία για τις κρίσεις και ενδεχομένως, μια σωστή προληπτική αγωγή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΗΜΙΚΡΑΝΙΑ: ΝΕΑ ΦΑΡΜΑΚΑ ΣΤΟΧΕΥΟΥΝ ΣΤΟΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟ ΠΟΥ ΤΗΝ ΠΡΟΚΑΛΕΙ, ow.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Μονοκλωνικά αντισώματα στην θεραπεία της ημικρανίας, headaches.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Συχνές ερωτήσεις για την ημικρανία, neurocenter.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Φάρμακα κατά της ημικρανίας, galinos.gr. Διαθέσιμο εδώ
