Της Ελένης Μανουδάκη,
Κατά την περίοδο 1901-1904, ο πασίγνωστος Ισπανός ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο άρχισε να ζωγραφίζει μονόχρωμους πίνακες σε αποχρώσεις του μπλε και του γαλαζοπράσινου, σπάνια είχαν άλλα χρώματα. Αυτή η πρώιμη περίοδος στην καλλιτεχνική ανάπτυξη του Πικάσο ήταν τόσο κρίσιμη που της δόθηκε το όνομα Η Μπλε Περίοδος.
Έναν χρόνο πριν από την έναρξη της Μπλε Περιόδου, στην ηλικία των 19 ετών, ο Πικάσο έφυγε από την Ισπανία και έφτασε στο Παρίσι. Τον συνόδευε ο φίλος και συνάδελφός του, ο καλλιτέχνης Carles Casagemas. Ο Casagemas ερωτεύτηκε παράφορα μια γυναίκα, την Germaine Gargallo, αλλά εκείνη δεν ανταποκρινόταν. Στις 17 Φεβρουαρίου 1901, ενώ ο Πικάσο βρισκόταν πίσω στη Βαρκελώνη, ο Casagemas οργάνωσε ένα πάρτι σε ένα καφέ στο Παρίσι. Καλεσμένοι ήταν οι φίλοι του και φυσικά, η Germaine. Μετά την εκφώνηση μιας ομιλίας μπροστά στους φίλους του, και αφού η κοπέλα απέρριψε την πρόταση γάμου του, αυτός έβγαλε ένα πιστόλι, πυροβόλησε την Germaine και στη συνέχεια, έστρεψε το όπλο εναντίον του και πυροβόλησε το κεφάλι του.
Η Germaine θα επιζούσε από την επίθεση, αλλά ο Casagemas πέθανε στην νεαρή ηλικία των 20 ετών. Αυτό ήταν που πυροδότησε τη Μπλε Περίοδο. Ο Πικάσο ζωγράφισε για πρώτη φορά τον θάνατο, το πορτρέτο του νεκρού φίλου του, φωτισμένο από το φως των κεριών. Μπορούμε να δούμε μόνο το άψυχο κεφάλι του σώματος, που σημαδεύεται από τη θανατηφόρα πληγή. Αργότερα ο Πικάσο θα επανερμήνευε το ίδιο έργο τέχνης με τίτλο «Ο Casagemas στο φέρετρό του». Εδώ, ίσως επειδή πρόκειται να ταφεί, το κερί σβήνει. Ο πίνακας είναι πολύ πιο σκούρος και η κυριαρχία του μπλε κάνει την εμφάνισή της. Το μπλε είναι, επομένως, για τον Πικάσο, ένα εξαιρετικά καταθλιπτικό χρώμα. Η χρήση του μπλε θα διαρκούσε 3 χρόνια. Απεικόνιζε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και όλα σχετίζονταν με τη μοναξιά, τη φτώχεια, τα γηρατειά και φυσικά, τον θάνατο.
Οι γυναίκες, όπως πάντα για τον Πικάσο, θα αποτελούσαν επίσης σημαντικό ρόλο στους μπλε πίνακές του, ιδιαίτερα μέσα από τη φιγούρα της μητέρας. Ίσως ο πιο διάσημος πίνακας από τη Μπλε Περίοδο του Πικάσο είναι ο “Old Guitarist”, που έγινε κοντά στο τέλος της περιόδου. Ο καλλιτέχνης ήταν εξαιρετικά φτωχός εκείνη την εποχή, και, επειδή δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να αγοράσει καμβάδες, έπρεπε συχνά να ζωγραφίζει πάνω στους παλιούς πίνακες ζωγραφικής. Αυτό εξηγεί γιατί, πίσω από το έργο αυτό, μπορούμε να δούμε μια διαφορετική φιγούρα.
Βλέπουμε έναν τυφλό γέρο και μπορούμε να πούμε ότι είναι πιθανώς ένας ζητιάνος, παρατηρώντας τα ρούχα που φοράει. Παίζει μια κιθάρα, η οποία έρχεται σε αντίθεση με την υπόλοιπη εικόνα, καθώς είναι το μόνο στοιχείο στον πίνακα που δεν είναι μπλε. Η σύνθεση βασίζεται στο τρίγωνο που σχηματίζεται από την κιθάρα, τα χέρια του ερμηνευτή και το κεφάλι του.
Εδώ, ο Πικάσο δένει πολλά από τα θέματα της μπλε περιόδου του σε έναν πίνακα: φτώχεια, μοναξιά, απόγνωση και γηρατειά. Ωστόσο, αυτός ο πίνακας θα μπορούσε να είναι κάτι περισσότερο από την απλή αναπαράσταση ενός ηλικιωμένου ζητιάνου, που παίζει κιθάρα για να πληρώσει το επόμενο γεύμα του. Θα μπορούσε να είναι μια αλληγορία για τη ζωή του καλλιτέχνη, διότι και ο ίδιος δυσκολευόταν να βιοποριστεί.
Το έργο τέχνης που αντιπροσωπεύει σε μεγαλύτερο βαθμό τη Μπλε Περίοδο είναι το “La vie”, που ζωγραφίστηκε τον Μάιο του 1903. Αριστερά βλέπουμε ένα νεαρό ζευγάρι εραστών. Ο Πικάσο, αρχικά, σκόπευε ο άντρας να είναι αυτοπροσωπογραφία, αλλά μετά το άλλαξε σε πορτρέτο του φίλου του Casagemas. Η γυναίκα είναι, πιθανώς, η Germaine, οι δύο εραστές παριστάνονται γυμνοί και αγκαλιά.
Η χειρονομία που κάνει ο Casagemas με το αριστερό του χέρι είναι, επίσης, πολύ σημαντική. Αποτελεί θρησκευτικό σύμβολο, σχετίζεται με μια φράση που είπε ο Ιησούς στη Μαρία Μαγδαληνή μετά την ανάσταση: “Noli me tangere”. Μεταφράστηκε «μην με αγγίζεις» ή «να σταματήσεις να ακουμπάς πάνω μου». Αυτό θα μπορούσε να δείχνει τον Casagemas να λέει στην οικογένειά του, στους φίλους του ή ακόμα και στον Πικάσο να απομακρυνθούν από τον θάνατό του, να σταματήσει το πένθος.
Το δεύτερο ζευγάρι δεξιά, είναι η γυναίκα και το παιδί της. Είναι λίγο πιο δύσκολο να καταλάβουμε τι μπορεί να σημαίνει αυτό. Απηχεί το θέμα της μητρότητας που εκμεταλλεύτηκε ο Πικάσο κατά τη διάρκεια του “Blue Period”, αλλά έρχεται σε αντίθεση με το ζευγάρι. Ίσως αυτό να σχετίζεται με Το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα του Φρόυντ, το οποίο εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Ερμηνεία των ονείρων το 1899. Το τρίτο ζεύγος, στη μέση, είναι οι δύο πίνακες που ακουμπούν ο ένας πάνω στον άλλο. Και στα δύο έργα, τα άτομα είναι κουλουριασμένα, σε μια θέση αγωνίας παρόμοια με τον «Θλιμμένο Γέροντα» του Βαν Γκογκ. Όμως, η διαφορά μεταξύ των δύο πινάκων είναι ότι ο ένας από αυτούς αντιπροσωπεύει ένα ζευγάρι, ενώ ο άλλος δείχνει μια μοναχική φιγούρα. Οι αντιπαρατιθέμενοι πίνακες δείχνουν την αντίθεση μεταξύ της εμπειρίας της θλίψης με και χωρίς συναισθηματική υποστήριξη.
Το “La vie” είναι μια εξαιρετική σύνθεση του Πικάσο, καθώς περιλαμβάνει τα κύρια θέματα της Μπλε Περιόδου.
Αυτά τα ζοφερά έργα, εμπνευσμένα από την Ισπανία και ζωγραφισμένα στη Βαρκελώνη και το Παρίσι, είναι τώρα μερικά από τα πιο δημοφιλή έργα του, αν και δυσκολευόταν να τα πουλήσει εκείνη την εποχή λόγω των θεμάτων που απεικόνιζαν. Αυτή η καταθλιπτική Μπλε Περίοδος του Πικάσο θα ξεπεραστεί και θα περάσει στην Περίοδο του Rose και έπειτα, στον κυβισμό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Pablo Picasso, Blue Period Art and Depression, ukdhm.org, διαθέσιμο εδώ
- Picasso’s Blue Period, wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- Picasso’s Blue Period, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
