Του Νίκου Διονυσάτου,
Η Παραγουάη, αν και είναι μία από τις μικρότερες χώρες της Νότιας Αμερικής πληθυσμιακά και, ταυτοχρόνως, μία από τις πιο αραιοκατοικημένες του κόσμου, συγκεντρώνει μια σειρά από μοναδικά και ιδιαίτερα γνωρίσματα, τα οποία την κάνουν να ξεχωρίζει ανάμεσα στους υπόλοιπους γείτονές της. Η Παραγουάη, λοιπόν, η οποία βρίσκεται «εγκλωβισμένη» ανάμεσα στη Βραζιλία, την Αργεντινή και τη Βολιβία, πήρε το όνομά της από τον ομώνυμο ποταμό που ρέει κατά μήκος της και ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώθηκε μετά την ανεξαρτησία της μόνο συνηθισμένος, με βάση τα δεδομένα της ευρύτερης περιοχής, δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί.
Αρχικά, λόγω της μεγάλης απόστασης της Παραγουάης από τη θάλασσα και τα μεγάλα αποικιακά κέντρα των ισπανικών αντιβασιλειών, η περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα η χώρα καθυστέρησε σημαντικά να εξερευνηθεί, ενώ ο ευρωπαϊκός εποικισμός και η επακόλουθη αντικατάσταση των αυτοχθόνων περιορίστηκαν, επίσης, σε μεγάλο βαθμό. Ως εκ τούτου, στην Παραγουάη ο τοπικός λαός των Guarani αντί να χάσει τη γλώσσα και τον πολιτισμό του με την έλευση των Ισπανών, φαίνεται ότι κατάφερε σταδιακά μέσα στους επόμενους αιώνες να μυήσει και τους λευκούς σε αυτόν. Έτσι, σήμερα η Παραγουάη είναι η μόνη χώρα της Λατινικής Αμερικής όπου η πλειοψηφία των κατοίκων, ακόμα και οι μη αυτόχθονες, ομιλούν μια ιθαγενή γλώσσα (μαζί με τα Ισπανικά φυσικά).
Αυτή η περίεργη κατάσταση οδήγησε κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα και σε κάποια ακόμη πιο περίεργα ιστορικά μονοπάτια, μετά την ανεξαρτησία. Πρώτος πρόεδρος και δικτάτορας της χώρας, μερικά χρόνια μετά την ανεξαρτητοποίησή της από το Ισπανικό στέμμα το 1811, έγινε ο José Gaspar Rodríguez de Francia. Ο Francia, εμπνευσμένος από τα γραπτά του Ρουσσώ και τα επαναστατικά ιδανικά των καιρών του, εφάρμοσε με σιδηρά πυγμή το σχέδιό του για μια κοινωνική ουτοπία. Σε μια παγκόσμια ίσως πρωτοτυπία, ο Francia απαγόρευσε τους γάμους μεταξύ ανθρώπων της ίδιας φυλής και επέβαλε κατά την 26ετή θητεία του την καταναγκαστική επιμειξία του πληθυσμού. Οι μεικτοί αυτοί γάμοι, σύμφωνα με τον δικτάτορα, θα κατακρεουργούσαν το σύστημα εκμετάλλευσης της αποικιακής περιόδου και θα δημιουργούσαν έναν εντελώς καινούργιο λαό, αποτελούμενο από «μιγάδες». Η απολυταρχία του Francia επιδιώχθηκε πολλάκις να ανατραπεί από πολιτικούς και στρατιωτικούς κύκλους του καθεστώτος του. Ωστόσο, ο ισόβιος Πρόεδρος κατάφερε να διατηρήσει την εξουσία ως τον θάνατό του το 1840, έχοντας κλειστά τα σύνορα του βασιλείου του για όλους και αποκλείοντας σχεδόν όλες τις ξένες επιρροές από την Παραγουάη.
Κι αν αυτή η πρώτη σελίδα που γράφτηκε στο βιβλίο της Ανεξαρτησίας της Παραγουάης φαίνεται εκτός κάθε πραγματικότητας, το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα θα αποδεικνυόταν ακόμα πιο τεταμένο υπό τη δικτατορική δυναστεία των Lopez. Πρώτα υπό τον Carlos Antonio López και στη συνέχεια από τον μεγαλύτερο γιό του, Francisco Solano López Carrillo, ο οποίος αποκλήθηκε από ορισμένους και ως «Ναπολέοντας της Λατινικής Αμερικής». Κατά την περίοδο των Lopez, σε πρώτη φάση, η Παραγουάη άνοιξε τα σύνορά της, υπήρξε μια χαλάρωση των καταπιέσεων στο εσωτερικό, ενώ σημειώθηκε και σημαντική οικονομική ανάπτυξη. Αυτές οι θετικές εξελίξεις, ωστόσο, έλαβαν ένα απότομο τέλος όταν η Παραγουάη, διαθέτοντας εντελώς διαφορετικά σύνορα από τα σημερινά και χάρη στις μεγαλομανείς επεκτατικές βλέψεις του υιού Lopez, βρέθηκε στη μέση του κυκλώνα του Πολέμου της Τριπλής Συμμαχίας. Στην Παραγουάη, μετά από μια παρατεταμένη διπλωματική κρίση το 1864, θα κηρύξουν πόλεμο μέχρις εσχάτων οι γειτονικές της Βραζιλία, Αργεντινή και Ουρουγουάη.
Ο Πόλεμος της Τριπλής Συμμαχίας θα κρατήσει 6 χρόνια μέχρι τον θάνατο του Lopez και των τελευταίων στρατευμάτων του το 1870. Μάλιστα, υπήρξε ένας από τους αιματηρότερους της Σύγχρονης Ιστορίας. Υπολογίζεται ότι η Παραγουάη στον πόλεμο έχασε περίπου το 90% του ανδρικού της πληθυσμού από τις μάχες, τις ασθένειες και την πείνα, ενώ πιστεύεται ότι μέχρι σήμερα η χώρα δεν έχει ανακάμψει δημογραφικά από την «Αποκάλυψη» του συγκεκριμένου πολέμου. Η πρωτεύουσα Asuncion ισοπεδώθηκε, λεηλατήθηκε και τέθηκε στην πυρά το 1869, ενώ με το τέλος της σύρραξης η Παραγουάη παρέδωσε μεγάλο μέρος των εδαφών της στη Βραζιλία και την Αργεντινή και παρέμεινε για τις επόμενες δεκαετίες ως σκιά του εαυτού της, καταχρεωμένη από τις πολεμικές αποζημιώσεις και περιορισμένη σε ένα στάτους ουδέτερης ζώνης μεταξύ των δύο δυνάμεων με τις οποίες συνόρευε.
Τότε, στα τέλη του 19ου αιώνα, είναι που στη συζήτηση έρχεται το Κόμμα Colorado, το οποίο θα μονοπωλήσει τόσο την παραγουανή δεξιά όσο και την παραγουανή πολιτική σκηνή γενικότερα, από τότε μέχρι σήμερα. Από τη δεκαετία του 1880 μέχρι και τη δημοκρατική επανάσταση του 1904, το Colorado μονοπώλησε την εξουσία, θέτοντας τα θεμέλια των υπερσυντηρητικών και αυταρχικών Κυβερνήσεων που θα ακολουθούσαν κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Κατά την περίοδο της δημοκρατίας –μεταξύ 1904 και 1954– η Παραγουάη, λόγω των κοινωνικών αναταραχών και των οικονομικών της προβλημάτων, βρισκόταν σε μια μόνιμη πολιτική περιπέτεια. Οι Πρόεδροι είχαν συνήθως σύντομες και ανεπιτυχείς θητείες, ξέσπασαν δύο εμφύλιοι πόλεμοι το 1922 και το 1947 αντίστοιχα, ενώ παρά έναν νικηφόρο πόλεμο εναντίον της Βολιβίας, ο οποίος διπλασίασε τα εδάφη της Παραγουάης, η οικονομία παρέμενε στάσιμη και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εξαιτίας της ήδη μεγάλης γερμανικής κοινότητας που υπήρχε εκεί, η χώρα έγινε ένας από τους κύριους προορισμούς για φυγάδες Ναζί.
Η παρουσία των ανθρώπων αυτών θα είχε καταλυτική σημασία για την πολιτική πορεία της χώρας, καθώς το 1954 ο Alfredo Stroessner, ένας γερμανικής καταγωγής ακροδεξιός αξιωματικός του παραγουανού στρατού, εκμεταλλευόμενος τις απανωτές κρίσεις, κατέλαβε την εξουσία. Απαγόρεψε όλα τα άλλα κόμματα πέρα από το Colorado, του οποίου έγινε επικεφαλής, επί 35 ολόκληρα χρόνια, ο Stroessner, παρέα με τους υπόλοιπους διαβόητους δικτάτορες, τους οποίους οι C.I.A. ανέδειξε και υποστήριξε στη Λατινική Αμερική μέσω της Επιχείρησης Κόνδωρ, κυβέρνησε ως η μόνη αρχή της Παραγουάης. Το καθεστώς του εξαφάνιζε όλους τους πολιτικούς του αντιπάλους, ήταν σφόδρα αντικομμουνιστικό και άρρηκτα συνδεδεμένο με την Καθολική Εκκλησία, ενώ παρά το ότι από τη δεκαετία του ’60 προχώρησε δήθεν σε έναν εκδημοκρατισμό, το Colorado υπό τον Stroessner κέρδιζε όλες τις εκλογές με ποσοστά άνω του 90% και ο στρατιωτικός νόμος ίσχυε κανονικά μέχρι το τέλος της διακυβέρνησης του.
Και παρόλη αυτή την καταπίεση, παρά το ότι ο Stroessner, έπειτα από ένα αντιπραξικόπημα τον Φεβρουάριο του 1989, ανατράπηκε από τους δικούς του αξιωματικούς, και παρά το ότι η δημοκρατία επέστρεψε εμπράκτως αυτή τη φορά, το Κόμμα Colorado υπό νέα ηγεσία εξακολούθησε να κερδίζει και τις νόμιμες πλέον εκλογές με σημαντικά ποσοστά. Από το 1989 μέχρι και σήμερα, με ένα διάλειμμα μεταξύ 2008 και 2012, το Colorado, ένα σκληρό δεξιό, συντηρητικό και νεοφιλελεύθερο κόμμα, συνέχισε να διοικεί εκλεγμένα την Παραγουάη υπό διαφορετικούς προέδρους. Και ακόμα και το 2008, όταν ο πάστορας Fernado Lugo εξελέγη Πρόεδρος με έναν συνασπισμό αριστερών κομμάτων να τον στηρίζουν, το έκανε πρώτον γιατί εκπροσωπούσε την χριστιανική αριστερά και ως εκ τούτου τα συμφέροντα της Καθολικής Εκκλησίας και δεύτερον επειδή σε μια πατριαρχική και παραδοσιακή κοινωνία, όπως η Παραγουάη, η αντίπαλός του και υποψήφια του Colorado, Blanca Ovelar, ήταν γυναίκα και τεχνοκράτισσα.
Αλλά και η θητεία του Lugo, η οποία θα έληγε κανονικά το 2013, διακόπηκε απότομα, καθώς το 2012 η Βουλή η οποία ελεγχόταν από το –για πρώτη φορά μετά από έξι δεκαετίες– αντιπολιτευόμενο Colorado, τον καθαίρεσε και για άλλη μια φορά η μεγάλη δεξιά παράταξη της Παραγουάης βρέθηκε με τα ηνία της εξουσίας, τα οποία διατηρεί μέχρι σήμερα. Παρά, λοιπόν, τη «ροζ παλίρροια» που σημειώθηκε τις δεκαετίες του ’90 και του ’00 στη Λατινική Αμερική με την άνοδο στην εξουσία ριζοσπαστικών σοσιαλιστικών κομμάτων, κάτι που φαίνεται να φουσκώνει και σήμερα με τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών σε Βραζιλία, Κολομβία, Χιλή, Περού και Βολιβία, η Παραγουάη με ένα σύντομο μόνο διάλειμμα δείχνει να αποτελεί το τελευταίο κάστρο της λατινοαμερικανικής δεξιάς, το οποίο κόντρα στην τάση των καιρών, παραμένει ακλόνητο. Ας ελπίσουμε μόνο ότι η μικρή αυτή χώρα δεν θα κυλήσει ξανά στην αντιδημοκρατικότητα και τις σκοτεινές μέρες του παρελθόντος της…
