Της Δήμητρας Γρηγοριάδου,
Οι παλαιότερες μαρτυρίες αναπαριστούν τις Άρπυιες ως ακριβώς αυτό που σημαίνει η ρίζα τους: «Αρπαγές», ως θηλυκά φτερωτά θανατηφόρα τέρατα, που άρπαζαν τους ανθρώπους, με αποτέλεσμα να εξαφανιστούν ξαφνικά και χωρίς ίχνη. Ήταν κόρες του Θαύμαντα και της Ωκεανίδας Ηλέκτρας και αδελφές της αγγελιαφόρου των θεών, θεάς Ίριδας. Τα τέρατα αυτά είχαν τη μορφή πουλιών με κεφάλι γυναίκας και σε αντίθεση με την αδελφή τους, Ίριδα, αυτές θεωρούνταν αγγελιαφόροι του θεού Πλούτωνα. Οι Άρπυιες συχνά απεικονίζονταν επάνω σε τάφους να κρατούν τις ψυχές των νεκρών στα νύχια τους, ακριβώς επειδή άρπαζαν τα παιδιά και τις ψυχές των ανθρώπων και ανάμεσα στα καθήκοντά τους ήταν και η φροντίδα να παραδίνουν στις Ερινύες όσους έπρεπε να τιμωρηθούν, λόγω των εγκλημάτων τους.
Ο Όμηρος αναφέρει μόνο μία Άρπυια, την Ποδάγρη, που ήταν παντρεμένη με τον Ζέφυρο και την οποία θεωρεί μητέρα των φημισμένων για την ταχύτητά τους ίππων του Αχιλλέα, του Ξάνθου και του Βαλίου, καθώς και των αλόγων των Διοσκούρων, του Φλογέα και του Άρπαγου. Ο Ησίοδος, αν και δεν αναφέρει τίποτα για τις δραστηριότητές τους, παρατηρώντας απλώς ότι συμβαδίζουν με τους ανέμους, αναφέρει δυο περιπτώσεις στην Οδύσσεια: την Αελλώ και την Ωκυπέτη, στις οποίες αργότερα προστίθεται και η Κελαινώ. Πέραν όμως αυτών, αναφέρονται και άλλα ονόματα όπως: Αελλόπους, Νικοθόη, Ωκυθόη, Ωκυπόδη κ.λπ.
Σύμφωνα με τον πολύ γνωστό μύθο, οι Άρπυιες περιγράφονται ως τιμωροί του Φινέα στη Βιθυνία της Θράκης. Ο Δίας, λοιπόν, ως αρχηγός των θεών, για να τιμωρήσει τον μάντη Φινέα, επειδή αποκάλυπτε τις προθέσεις των θεών στους ανθρώπους, τον τύφλωσε και, επιπλέον, του έστειλε τις Άρπυιες, οι οποίες έσκυβαν και του άρπαζαν την τροφή, όποτε προσπαθούσε να φάει ή τη μόλυναν με κουτσουλιές, ώστε να είναι πάντα πεινασμένος. Οι Άρπυιες, που βασάνιζαν τον Φινέα, φαίνεται να είχαν ως πρότυπο τα πουλιά που τρώνε πτώματα. Αυτά τα πλάσματα δεν ήταν μόνο αποκρουστικά και αδηφάγα, αλλά, ταυτόχρονα, ήταν τόσο αηδιαστικά και βρώμικα, που άφηναν πίσω τους μια αφόρητη δυσοσμία και μόλυναν οποιοδήποτε φαγητό με το οποίο έρχονταν σε επαφή.
Όταν οι Αργοναύτες πέρασαν από εκεί και σταμάτησαν για να συμβουλευτούν τον μάντη, αφού αυτός τους παρακάλεσε να τον ελευθερώσουν από τις Άρπυιες, εκείνοι τον απάλλαξαν από το μαρτύριό του. Έτσι, μόλις φάνηκαν τα ανθρωπόμορφα πτηνά, οι φτερωτοί γιοι του Βορέα, Κάλαϊς και Ζήτης, τράβηξαν τα σπαθιά τους από τις θήκες τους και άρχισαν να τις καταδιώκουν στον αέρα. Το πεπρωμένο των δύο ηρώων απαιτούσε να πιάσουν με κάθε κόστος τις Άρπυιες, γιατί διαφορετικά όφειλαν να πεθάνουν, και αντιστρόφως οι Άρπυιες θα πέθαιναν μόνο αν πιάνονταν από τον Κάλαϊ και τον Ζήτη. Τελικά έγινε κάποιο είδος συμβιβασμού.
Σύμφωνα με μία εκδοχή, οι δύο ήρωες κυνήγησαν τις Άρπυιες μέχρι τις Στροφάδες, μερικά μικρά νησάκια στα δυτικά της Πελοποννήσου, όπου με τη μεσολάβηση της Ίριδας ως απεσταλμένης της θεάς Ήρας, γλίτωσαν τη ζωή τους, αλλά υποσχέθηκαν ότι δεν θα ενοχλήσουν ποτέ ξανά τον Φινέα και ότι θα επιστρέψουν στη σπηλιά τους, στη Δίκτυ της Κρήτης. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, φαίνεται να έδωσε αυτή την υπόσχεση στις Στροφάδες μόνο η Ωκυπέτη, ενώ η Αελλόπους συνέχισε να πετάει μέχρι την Πελοπόννησο, όπου και πνίγηκε στον ποταμό. Όταν ο Φινέας απαλλάχθηκε από τις Άρπυιες, έδωσε στους Αργοναύτες ανεκτίμητες πληροφορίες για τη μελλοντική πορεία του ταξιδιού τους, συμβουλεύοντάς τους πώς να επιβιώσουν από τον πιο άμεσο κίνδυνο που τους περίμενε, τις Συμπληγάδες Πέτρες.
Κλείνοντας, στα έργα τέχνης οι Άρπυιες απεικονίζονται είτε ως φτερωτές γυναίκες είτε ως μεγάλα πλάσματα σαν πτηνά με γυναικεία κεφάλια, που μοιάζουν με τις Σειρήνες (όπως στον περίφημο τάφο των Αρπυιών, Λυκιακός τάφος πιθανότατα του Βασιλιά Ξάνθου).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Hard, Robin (2003), The Routledge Handbook of Greek Mythology, based on H.J. Rose’s Handbook of Greek Mythology, Λονδίνο: Routledge.
- Harpies (Harpyiai), theoi.com, Διαθέσιμο εδώ
