Του Νίκου Σαρρή,
Οι Κέλτες αποτελούν μία ομάδα φυλών της κεντρικής Ευρώπης, των οποίων η εμφάνιση στην καρδιά της ηπείρου χρονολογείται την πρώτη χιλιετία προ Χριστού. Αποτελούμενοι από τους Βρετόνους, τους Βόιους, τους Γαλάτες, τους Ουαλούς και τους Ιρλανδούς, συνιστούν μια φυλετική ομάδα χωρίς μεγάλη ομοιομορφία, καθώς κάθε λαός είχε τον δικό του πολιτισμό. Οι θρησκείες των Κελτών –όλες τους πολυθεϊστικές– αποτέλεσαν σημαντικό στοιχείο της κουλτούρας τους.
Δυστυχώς, σε αντίθεση με μυθολογίες άλλων λαών, έχουμε λίγα ευρήματα από την Αρχαϊκή και την Κλασική ιστορική περίοδο. Ο λόγος δεν είναι άλλος από την καταστροφή των κέλτικων θρησκευτικών βιβλίων από τους Ρωμαίους, όταν οι κέλτικες περιοχές κατακτήθηκαν από εκείνους. Οι Ιρλανδοί και οι Ουαλοί κράτησαν τις θρησκείες τους ζωντανές, μέσω προφορικών παραδόσεων, μέχρι τελικά να αποτυπωθούν γραπτά, πολλά χρόνια μετά, τον Μεσαίωνα. Για αυτό αποτελούν τις δύο κέλτικες μυθολογίες, για τις οποίες ξέρουμε τα περισσότερα. Αρκετές πληροφορίες γνωρίζουμε, επίσης, και για τους θεούς των Γαλατών.
Ιδιαίτερα σημαντικός θεός της ιρλανδικής μυθολογίας ήταν ο Dagda. Ήταν εκείνος, ο οποίος, σύμφωνα με τους Ιρλανδούς, είχε όλες τις αρετές που κάποιος έπρεπε να έχει. Ήταν παντοδύναμος, καθώς χαρακτηρίζεται ως ένας γίγαντας που έλεγχε με μαγεία τους ανέμους και τον ουρανό, ενώ ήταν εκείνος που καθόριζε τον καιρό, τις εποχές, ακόμα και τη γονιμότητα της ιρλανδικής γης. Έτσι, δίκαια οι θνητοί τον αποκαλούσαν «ο καλός θεός».
Ίσως η σημαντικότερη γυναικεία θεότητα ήταν η Morrigan. Πρόκειται για την ατρόμητη θεά του πολέμου, καθώς και της μαντικής ικανότητας. Σε διάφορες περιοχές, λατρευόταν ως τριαδικός θεός, που διαιρούταν στις Nemain, Macha, και Badb. Με όποια μορφή και να λατρευόταν, ήταν ευρεία η πεποίθηση πως ανύψωνε το ηθικό των πολεμιστών πριν τη μάχη, οδηγώντας τους σε σπουδαίες νίκες.
Ο τεχνίτης θεός των Ιρλανδών ήταν ο Lug. Θεωρούταν ιδιαίτερα έξυπνος και καλλιεργημένος, με κλίση στις τέχνες και στις κατασκευές. Συνήθως κρατούσε ένα δόρυ, που αποτελούσε το σύμβολό του, το οποίο τον βοηθούσε στο πεδίο της μάχης. Εξίσου σημαντικό όπλο για εκείνον ήταν η σφεντόνα του. Οι Ιρλανδοί τον τιμούσαν σε γιορτές σχετικές με τη συγκομιδή. Από την ιρλανδική μυθολογία δεν έλειπαν τα τέρατα, με σημαντικότερο το Oilliphéist, ένα τρομερό θαλάσσιο ερπετό, το οποίο φαίνεται να αποτελεί πηγή έμπνευσης για τον αρκετά μεταγενέστερο σκωτσέζικο μύθο του Τέρατος του Λοχ Νες.
Οι Ουαλοί φαίνεται να είχαν εξίσου πολλούς θεούς στη θρησκεία τους, ωστόσο μετά την κατάκτηση της περιοχής από τους χριστιανούς, σε μεταγενέστερα κείμενα μετατράπηκαν σε απλούς θνητούς ήρωες και βασιλιάδες. Βασική πηγή αποτελεί το Mabinogion, το οποίο εξιστορεί τους περισσότερους ουαλικούς μύθους. Διαιρείται σε τέσσερις μεγάλες ενότητες, οι οποίες έχουν τον τίτλο του πρωταγωνιστή της κάθε μίας. Ένας βασικός ήρωας, στον οποίο αποδίδονται θεϊκές ικανότητες, είναι ο Pwyll. Πρόκειται για τον πρωταγωνιστή της πρώτης ενότητας, ο οποίος έχει την ικανότητα να αλλάζει μορφές. Σημαντικό ρόλο στην ουαλική θρησκεία είχαν οι χθόνιες θεότητες. Ο βασιλιάς Arawn ήταν ο άρχοντας του Βασιλείου των Νεκρών, ενώ ως ψυχοπομπός θεωρείτο ο ήρωας Gwyn ap Nudd. Αξίζει να αναφερθεί πως φύλακες του κόσμου των νεκρών ήταν τα σκυλιά του Arawn, γεγονός που αποτελεί σημαντική ομοιότητα της ουαλικής μυθολογίας με άλλες σύγχρονές της.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι θεοί των Γαλατών. Τα περισσότερα που γνωρίζουμε για τη θρησκεία τους προέρχονται από τα χειρόγραφα του Ιούλιου Καίσαρα με τίτλο Commentarii de Bello Gallico, τα οποία έγραψε κατά την περίοδο των γαλατικών πολέμων. Όντας Ρωμαίος, ο Καίσαρας αποτύπωσε στα γραπτά του τα ονόματα των γαλατικών θεών, όχι με τη γαλατική ονομασία τους, αλλά με τα ονόματα των ρωμαϊκών θεών, με τους οποίους οι γαλατικοί έμοιαζαν περισσότερο στις ικανότητες και στον χαρακτήρα.
Κατά την άφιξη του Ιούλιου Καίσαρα στις γαλατικές περιοχές, ο θεός που λατρευόταν περισσότερο, ήταν ένας θεός ανάλογος του Mercury, αποτελούσε, δηλαδή, θεό του εμπορίου, ενώ ήταν καλός εφευρέτης και προστάτης του λαού. Σχεδόν πάντα απεικονιζόταν να κρατάει κηρύκειο, όπως ο ρωμαϊκός ομόλογός του. Ο Καίσαρας αναφέρει, επίσης, πως οι Γαλάτες λάτρευαν θεούς, παρόμοιους με τους Apollo, Jupiter, Minerva, Mars. Πρόκειται, δηλαδή, για τον θεό που τους προστάτευε από τις ασθένειες, εκείνον που έλεγχε τους ουρανούς, τη θεά της σοφίας, καθώς και τον προσωποποιημένο πόλεμο αντίστοιχα. Ακόμα, ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας κάνει αναφορά για κάποιον θεό του πολέμου, ο οποίος μπορούμε να υποθέσουμε πως είναι ο Donn, θεός του Κάτω Κόσμου των Γαέλων, γηγενών της Σκωτίας και της Νήσου του Μαν.
Σημαντικοί θεοί των Γαλατών ήταν ο Sucellus και η Nantosuelta. Ο πρώτος, συχνά εικονιζόμενος με το χαρακτηριστικό του σφυρί, ήταν ο θεός της γεωργίας και του κρασιού. Η δεύτερη αποτελούσε τη σύντροφό του και ταυτόχρονα τη θεά της γης, της φωτιάς, του νερού και γενικότερα της φύσης. Όταν οι δύο τους απεικονίζονταν μαζί, συμβόλιζαν την ευημερία, τη γονιμότητα και την οικογένεια. Τέλος, οι Γαλάτες, όντες ανιμιστές, λάτρευαν όλα τα στοιχεία του φυσικού κόσμου –ζωντανά και μη–, αποδίδοντας σε αυτά θεϊκά χαρακτηριστικά, καθώς πίστευαν πως ήταν όλα τους πνευματικές οντότητες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ashe, Geoffrey (2000), Mythology of the British Isles, Λονδίνο: Methuen Publishing
- Freeman, Philip (2017), Celtic Mythology: Tales of Gods, Goddesses, and Heroes, Οξφόρδη: Oxford University Press
- Cross, Tom Peete and Clark Harris Slover (1988), Ancient Irish Tales, Barnes and Noble Books, New Jersey
- Mark Williams (2016), Ireland’s immortals: a history of the gods of Irish myth, Princeton University Press, New Jersey
