Του Κήρυκου Πλιάτσικα,
Η καρδιά αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα όργανα του ανθρώπινου σώματος, απαραίτητο για τη διατήρηση της ζωής. Τα καρδιαγγειακά συμβάματα, όμως, αποτελούν τη νούμερο ένα αιτία νοσηρότητας και θνητότητας παγκοσμίως, επηρεάζοντας πάνω από 17,9 εκατομμύρια άτομα ανά έτος. Ένα από αυτά –όχι και τόσο συχνό ευτυχώς– αποτελεί και ο καρδιακός επιπωματισμός, συλλογή δηλαδή υγρού ανάμεσα στον καρδιακό μυ και το περικάρδιο (τον ινώδη σάκο που τον περιβάλλει), ο οποίος προκαλεί αιμοδυναμική επιβάρυνση.
Πρόκειται για μια πολυπαραγοντική οντότητα, που σε μεγάλο ποσοστό μπορεί να είναι ιδιοπαθής (δηλαδή χωρίς κάποιο γνωστό αίτιο), ενώ προκύπτει, επίσης, από μεταστατική κακοήθη προσβολή του περικαρδίου, κάτι που αποτελεί και τη συχνότερη αιτία. Θωρακικό τραύμα ή καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις μπορούν να προκαλέσουν επιπωματισμό, καθώς και άλλες καταστάσεις σε μικρότερη συχνότητα, όπως μεταβολικές διαταραχές (π.χ. ουραιμία), ή ρευματικά νοσήματα (π.χ. Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος). Ό,τι και αν τον προκαλεί, ο καρδιακός επιπωματισμός δεν παύει να είναι ένα υπερεπείγον καρδιολογικό πρόβλημα, που χρήζει άμεσης διάγνωσης και αντιμετώπισης.
Εάν το υγρό συσσωρεύεται γρήγορα, μιλάμε για μια οξεία κατάσταση που επιβαρύνει αιμοδυναμικά τον ασθενή άμεσα, ακόμη και με μικρή συλλογή, δεδομένου ότι οι μηχανισμοί αντιρρόπησης δεν προλαβαίνουν να δράσουν. Αντίθετα, στον χρόνιο επιπωματισμό το μυοκάρδιο «συνηθίζει» στις νέες συνθήκες, γι’ αυτό και χρειάζονται αρκετά μεγαλύτεροι όγκοι, ώστε να εμφανιστούν συμπτώματα.
Ο ασθενής με καρδιακό επιπωματισμό θα έρθει στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών, αναφέροντας δύσπνοια, που πιθανώς να βελτιώνεται με κλίση του σώματος προς τα εμπρός, και πρόσθιο θωρακικό πόνο. Από την κλινική εξέταση θα διαπιστωθούν ταχυκαρδία και ταχύπνοια (που είναι μη ειδικά ευρήματα), καθώς και διάταση σφαγίτιδων φλεβών. Στην ακρόαση της καρδιάς παρατηρούνται βύθιοι τόνοι και ίσως ήχος περικαρδιακής τριβής. Πολύ σημαντική είναι η ανεύρεση σημείων χαμηλής καρδιακής παροχής, όπως η υπόταση και η ολιγουρία, διότι αναδεικνύουν τη σοβαρή κατάσταση του ασθενούς. Η χαρακτηριστική τριάδα, υπόταση, βύθιοι καρδιακοί τόνοι, διάταση σφαγίτιδων, ονομάζεται τριάδα του Beck. Τέλος, αρκετά ειδικό σημείο είναι ο παράδοξος σφυγμός, πτώση δηλαδή της συστολικής πίεσης πάνω από 10mmHg κατά την εισπνοή.
Από παρακλινικές εξετάσεις, πρώτα από όλα θα διενεργηθεί ηλεκτροκαρδιογράφημα, το οποίο θα δείξει χαμηλά ηλεκτρικά δυναμικά και μεταβαλλόμενο καρδιακό άξονα, καθώς η καρδιά επιπλέει στο περικαρδιακό υγρό. Μπορεί να πραγματοποιηθεί ακτινογραφία θώρακος, άλλα η αξία της περιορίζεται μόνο σε μεγάλες συλλογές. Η πιο σημαντική εξέταση είναι το διαθωρακικό υπερηχογράφημα, το οποίο θα αναδείξει ακόμη και μικρή ποσότητα υγρού και θα προσδιορίσει τον βαθμό επιβάρυνσης της δεξιάς κοιλίας. Χαρακτηριστικά ευρήματα είναι η σύμπτωση των τοιχωμάτων της και η συμφόρηση της κάτω κοίλης φλέβας. Από τον εργαστηριακό έλεγχο δεν προκύπτει κάτι ειδικό, παρά μόνο ευρήματα της υποκείμενης νόσου (π.χ. καρκινικοί δείκτες σε μεταστατική νόσο, ρευματοειδής παράγοντας σε αυτοάνοσα νοσήματα κ.λπ.).
Όσον αφορά τη θεραπευτική αντιμετώπιση, αυτή ξεκινά με την ενδοφλέβια χορήγηση υγρών για υποστήριξη της κυκλοφορίας. Η οριστική λύση δίνεται με επείγουσα περικαρδιοκέντηση με τη χρήση βελόνας, ώστε να μειωθεί η ενδοπερικαρδιακή πίεση. Υπάρχουν πολλές διαθέσιμες τεχνικές, όπως η υπερηχογραφικά καθοδηγούμενη (που είναι και η ασφαλέστερη), ή η καθοδηγούμενη μέσω ηλεκτροκαρδιογραφήματος. Μέρος του υγρού συλλέγεται και στέλνεται για περαιτέρω εξετάσεις, με σκοπό τη διαπίστωση της υποκείμενης αιτίας. Κάποιες φορές χρειάζεται η τοποθέτηση καθετήρα για συνεχή παροχέτευση για λίγες ημέρες. Συγκεκριμένες αιτίες, όπως το τραύμα και ο διαχωρισμός αορτής, καθώς και οι συχνές υποτροπές, χρειάζονται καρδιοχειρουργική παρέμβαση. Οι υποτροπές δύναται να προληφθούν πρώτα απ΄ όλα με την αντιμετώπιση του αιτίου, καθώς, επίσης, με τη χρήση κάποιων φαρμάκων (π.χ. στεροειδή ή τετρακυκλίνες ενδοπερικαρδιακά).
Συνοψίζοντας, λοιπόν, ο καρδιακός επιπωματισμός συνιστά μια νοσολογική οντότητα, που απαιτεί από τον ιατρό να είναι υποψιασμένος και σε εγρήγορση. Η πρώτη σκέψη έρχεται κατά τη λήψη του ιστορικού και την κλινική εξέταση, ενώ η διάγνωση επιβεβαιώνεται με διαθωρακικό υπερηχογράφημα καρδιάς. Αναγκαία είναι η άμεση περικαρδιοκέντηση για την ανακούφιση του ασθενούς, τη βελτίωση των συμπτωμάτων και την αιμοδυναμική του σταθεροποίηση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Cardiovascular diseases, who.int. Διαθέσιμο εδώ
- Λουκιανός Σ. Ραλλίδης, Επείγουσα Καρδιολογία, Καρδιακός Επιπωματισμός, Broken Hill Publishers Ltd, 4η έκδοση, 2019
- Joseph S. Alpert,, Η πλήρης Καρδιολογική Συμβουλή σε 5΄, Περικαρδιακός Επιπωματισμός, Γενική Επιμέλεια Ελληνικής Έκδοσης: Χριστόδουλος Στεφανάδης, Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης, 2009
- Λουκιανός Ραλλίδης, Νόσοι Καρδιαγγειακού Συστήματος, Καρδιακός Επιπωματισμός, Β’ Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική Ε.Κ.Π.Α., Εκδόσεις Γιάννης Β. Παρισιανός, 2018
