Της Μαρίας Σπαράκη,
Το δίκαιο του αθέμιτου ανταγωνισμού αποτελεί υποκατηγορία του δικαίου της βιομηχανικής ιδιοκτησίας και εμπεριέχει ρυθμίσεις, οι οποίες αφορούν στις παράνομες πράξεις των επιχειρήσεων, βάσει των οποίων αποσκοπούν να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι άλλων επιχειρήσεων με όμοιο αντικείμενο.
Η διάταξη του άρ. 1 του Ν.146/1914 εισαγάγει ένα ειδικό αστικό αδίκημα, με στόχο την προστασία των ανταγωνιστών του δρώντος έναντι των χρηστών ηθών, σύμφωνα με την οποία:
Απαγορεύεται κατά τας εμπορικάς, βιομηχανικάς ή γεωργικάς συναλλαγάς, πάσα προς τον σκοπόν ανταγωνισμού γινομένη πράξις, αντικειμένη εις τα χρηστά ήθη. Ο παραβάτης δύναται να εναχθή προς παράλειψιν και προς ανόρθωσιν της προσγενομένης ζημίας.
Από τη διάταξη αυτή, η οποία αποτελεί γενική ρήτρα, προκύπτει ότι τα κριτήρια για να χαρακτηριστεί μια πράξη ως παραβίαση του δικαίου του αθέμιτου ανταγωνισμού είναι: αρχικά η πράξη, αφενός μεν να έγινε προς το σκοπό του ανταγωνισμού, αφετέρου δε να αντίκειται στα χρηστά ήθη. Στο πλαίσιο αυτής της διάταξης εντοπίζουμε την αόριστη νομική έννοια των «χρηστών ηθών», η οποία αποκτά θεμελιώδη σημασία για το διαχωρισμό των αθέμιτων και των θεμιτών πράξεων. Τα χρηστά ήθη δηλώνουν τις επιταγές της κρατούσας κοινωνικής ηθικής, η οποία γίνεται αποδεκτή σε μια ορισμένη εποχή, σε έναν ορισμένο τόπο και από έναν ορισμένο κύκλο προσώπων. Κατά άλλη διατύπωση, πρόκειται για τις κρατούσες αντιλήψεις του μέσου χρηστού και δίκαιου ανθρώπου, για το ποια συμπεριφορά ανταποκρίνεται στις επιταγές της κοινωνικής ηθικής. Θα μπορούσε να συμπεριληφθεί σε αυτά η ευθύτητα και η εντιμότητα που απαιτούνται στις συναλλαγές, δηλαδή η συμπεριφορά που επιδεικνύει ο ευπρεπής και έντιμος συναλλασσόμενος, ο οποίος πρέπει να ενεργεί με κριτήριο όχι μόνο τα ατομικά του συμφέροντα, αλλά και τα έννομα αγαθά του άλλου μέρους που μπορεί να επηρεαστούν από τη συγκεκριμένη επιχειρησιακή πράξη.
Ως αποτέλεσμα, η έννοια των χρηστών ηθών μεταβάλλεται με το πέρασμα του χρόνου, διαφέρει από τόπο σε τόπο και ανάμεσα στους συναλλακτικούς κλάδους και επηρεάζεται από τις κατά περίπτωση περιστάσεις. Η έννοια αυτή, όταν πρόκειται να εφαρμοστεί στον τομέα του ανταγωνισμού, αποηθικοποιείται και αποκτά περιεχόμενο ειδικό και σχετιζόμενο με αυτόν. Έτσι, συμπεριφορές που –γενικά– δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως ανήθικες, θεωρούνται τέτοιες, ορώμενες στο πλαίσιο ανταγωνιστικών σχέσεων και αντιστρόφως. Πρόκειται, επομένως, για μια έννοια, η όποια προσπαθεί να μας απομακρύνει από το καθαρά ατομικιστικό πνεύμα και να προστατεύσει τα συμφέροντα και των δύο πλευρών.
Ωστόσο, στην προσπάθεια εξειδίκευσης αυτής της έννοιας έχουν εντοπιστεί ορισμένα κριτήρια για τον προσδιορισμό της, παρότι αποτελεί μια αμφιλεγόμενη έννοια. Με βάση τα ανωτέρω και σύμφωνα με τη νομολογία, σημασία για τον προσδιορισμό των χρηστών ηθών αποκτούν οι αντιλήψεις του συγκεκριμένου εμπορικού, βιομηχανικού ή επαγγελματικού κλάδου, αλλά και των καταναλωτών. Επιπροσθέτως, γνώμονα αποτελούν οι θεμιτές εμπορικές συνήθειες και πρακτικές, οι κώδικες δεοντολογίας και καλής πρακτικής, αλλά και το σύνολο των βασικών αρχών, που πηγάζουν από την εθνική και ενωσιακή νομοθεσία. Αξίζει να σημειωθεί ότι το αποτέλεσμα, που μπορεί να έχει μια εφαρμοζόμενη πρακτική ή μέθοδος, δεν αποτελεί επαρκές κριτήριο για να χαρακτηριστεί ως πράξη ή παράλειψη, η οποία αντιτίθεται στα χρηστά ήθη, ακόμα και αν το αποτέλεσμα είναι η πρόκληση βλάβης (ακόμα και υψίστης σημασίας) ή ζημίας στον ανταγωνιστή.
Όπως ήδη προαναφέρθηκαν, για τον χαρακτηρισμό μιας πράξης ανταγωνισμού ως αθέμιτη ή θεμιτή λαμβάνονται υπόψη αντικειμενικά και υποκειμενικά κριτήρια. Στην πρώτη κατηγορία υπάγονται τα χρησιμοποιούμενα μέσα, η διάρκεια, η ένταση, τα αποτελέσματα της πράξης στην αγορά και το συμφέρον των καταναλωτών, ενώ στη δεύτερη το κίνητρο και ο σκοπός του επιχειρήσαντος αυτήν, δηλαδή η ενδιάθετη κατάσταση. Ωστόσο, το πιο σημαντικό σε αυτή τη διάταξη είναι ότι δεν απαιτείται η ύπαρξη υπαιτιότητας σε κανένα βαθμό ή η γνώση, ότι η συγκεκριμένη πράξη παραβιάζει τις διατάξεις του ελεύθερου ανταγωνισμού.
Καταλήγοντας, η έννοια των χρηστών ηθών παραμένει μια αόριστη νομική έννοια, της οποίας η εξειδίκευση δεν εξαντλείται στη στάθμιση των συμφερόντων, αντιθέτως συνιστά μια εξαιρετικά λεπτή επιλεκτική διαδικασία που ανιχνεύει κριτήρια, διαπιστώνει συμφέροντα, τα σταθμίζει και καταλήγει στα αντίστοιχα συμπεράσματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
ΑΘΕΜΙΤΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ. Αθέμιτη απόσπαση πελατείας. Διαφορά υποτίμησης και έκπτωσης. Δυσφημιστικές διαδόσεις. Εξωανταγωνιστικές διατάξεις, ρυθμίζουσες την επαγγελματική δραστηριότητα (βλ. σχετικά την υπ’ αριθ. 12/2017 απόφαση του ΤρΕφΠειρ, ΔΕΕ 2017, 515), διαθέσιμο εδώ
