Της Μαρίας Ιορδανίδου,
Τον περασμένο Οκτώβρη συμπληρώθηκαν εβδομήντα εννιά χρόνια από τη σφαγή των κατοίκων του χωριού Λιγκιάδες των Ιωαννίνων. Ήταν ένα από τα πολλά χωρία της Ηπείρου, που υπέστησαν τις καταστροφικές συνέπειες της ναζιστικής παρουσίας στην Ελλάδα. Αρκετοί ιστορικοί μνημονεύουν τη συγκεκριμένη τραγωδία με τον όρο «το ολοκαύτωμα των Λιγκιάδων», αναφερόμενοι στους κατοίκους του χωριού, που κάηκαν –στην κυριολεξία– ζωντανοί. Μετά από προσωπική μου επίσκεψη στο προαναφερθέν χωριό, στο οποίο παρακολούθησα την ταινία–ντοκιμαντέρ, «το Μπαλκόνι» του Χρύσανθου Κωνσταντινίδη, βασισμένο στην έρευνα του Γερμανού ιστορικού Christoph U. Schminck Gustavus. Με αφορμή αυτό, αποφάσισα να εστιάσω στο εν λόγω άρθρο στα ναζιστικά εγκλήματα, τα οποία έλαβαν χώρα στην Ήπειρο.
Οι Λιγκιάδες ανήκουν στα λεγόμενα «Ζαγοροχώρια» της Ηπείρου και αποτελούν ένα εκ των κοντινότερων χωριών στα Ιωάννινα, τα οποία έχουν θέα στην περίφημη λίμνη Παμβώτιδα. Η τοποθεσία του χωριού έπαιξε σημαντικό ρόλο στην τραγική κατάληξή του, καθώς η καταστροφή του ήταν ορατή στα μάτια κάθε διαμένοντα στα Ιωάννινα, με αποτέλεσμα να καταστήσει ξεκάθαρο το μήνυμα των γερμανικών δυνάμεων. Είχαν –ήδη– προηγηθεί παρόμοιες θηριωδίες σε εκατοντάδες άλλα χωριά της Ηπείρου από τις αρχές Ιουλίου του 1943. Οι Λιγκιάδες ήταν ένας ακόμα σταθμός που θα σάρωνε ολοκληρωτικά στο πέρασμα του το ναζιστικό «τρένο του τρόμου».
Γνωστή υπαίτια για τα απάνθρωπα αυτά εγκλήματα ήταν η 1η ορεινή μεραρχία του γερμανικού στρατού «Εντελβάις» (Edelweiss), σε συνεργασία με άλλες στρατιωτικές μονάδες. Η μεραρχία Εντελβάις είχε τη βάση της στα Ιωάννινα, ενώ ήταν υπεύθυνη για τη διαχείριση της όλης κατάστασης στην Ήπειρο από το καλοκαίρι του 1943, που υποχώρησαν οι ιταλικές δυνάμεις και αντικαταστάθηκαν από τις γερμανικές. Στην εν λόγω περιοχή –ήδη από το 1942– είχαν ξεκινήσει οι αντιστασιακές δράσεις αριστερών και μη οργανώσεων (κυρίως ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ). Το αντιστασιακό αυτό κύμα στην Ήπειρο επαγρύπνησε τις γερμανικές τοπικές μονάδες της Βέρμαχτ, η οποία είχε αναλάβει τον αγώνα κατάπνιξής τους με επιχειρήσεις μαζικών εκτελέσεων αμάχων και καταστροφές οικισμών.
Πρώτο θύμα που υπέστη τις κτηνωδίες των ναζιστικών δυνάμεων στις 10 Ιουλίου του 1943 ήταν το χωριό Κεφαλόβρυσο, που ανήκει στο νομό Ιωαννίνων. Οι ναζί φόνευσαν 22 άντρες, καίγοντάς τους ζωντανούς μέσα σε δύο σπίτια. Οι υπόλοιποι κάτοικοι κατάφεραν να διαφύγουν στο βουνό, ψάχνοντας σωτηρία. Αποτέλεσε την αρχή του τέλους για αρκετά ηπειρωτικά χωριά, τα οποία κάηκαν ολοσχερώς στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Την ίδια κατάληξη επιφύλασσε η μοίρα –μεταξύ άλλων– και για το χωρίο Μουσιωτίτσα, που απέχει 33 περίπου χιλιόμετρα από την πόλη των Ιωαννίνων. Στις 25 Ιουλίου, το χωριό «γεύτηκε» την ωμή οργή της ορεινής μεραρχίας Εντελβάις, θρηνώντας 152 θύματα κάθε φύλου και ηλικίας.
Ακόμα μεγαλύτερη ήταν η καταστροφή στο χωριό Κομμένο της Άρτας, το οποίο αποτελεί μια από τις πιο γνωστές ναζιστικές θηριωδίες στην ελληνική ιστοριογραφία. Οι σφαγές και τα βασανιστήρια ξεκίνησαν στις 16 Αυγούστου, με αφορμή την πρόφαση της αντιστασιακής δράσης στην ευρύτερη περιοχή. Οι σκληρές περιγραφές των ελάχιστων επιζώντων μαρτυρούν την ακραία εμμονή των ναζιστικών δυνάμεων να βάψουν τα χέρια τους με αίμα με τους πιο φρικτούς τρόπους. Μέσα σε μία μέρα 317 άμαχοι (από βρέφη και παιδιά μέχρι ηλικιωμένους), δολοφονήθηκαν με τέτοια βαναυσότητα, που δύσκολα μπορεί να συλλάβει ο ανθρώπινος νους, ενώ άλλοι πνίγηκαν στον ποταμό Άραχθο στην προσπάθεια τους να ξεφύγουν.
Κάποιες μαρτυρίες ακόμα καταγράφουν πως, αφού έσπειραν το θάνατο, αρκετοί Γερμανοί στρατιώτες κακοποιούσαν τα πτώματα, κυρίως των γυναικών. Το συγκεκριμένο συμβάν αποτέλεσε αφετηρία για κάθε ναζιστικό έγκλημα, που έλαβε χώρα στην Ήπειρο και θα καταδικαζόταν στη δίκη της Νυρεμβέργης. Αλλά ελάχιστοι τιμωρήθηκαν, ενώ ο επικεφαλής Μέραρχος Χούμπερτ Λαντς τέλεσε μόνο τα τέσσερα από τα δώδεκα χρόνια φυλάκισής του και αφέθηκε ελεύθερος το 1951.
Μετά το πέρας αυτού του αιματηρού καλοκαιριού ακολούθησε ένα –ακόμη περισσότερο– μαύρο φθινόπωρο με καταστροφές διάφορων χωριών της Θεσπρωτίας, εκ των οποίων το πιο γνωστό είναι η Παραμυθιά. Οι Γερμανοί σε συνεργασία με τους Τσάμηδες, μια υποομάδα ανθρώπων αλβανικής καταγωγής, εκτέλεσαν πενήντα περίπου κατοίκους στις 29 Σεπτεμβρίου του 1943. Η λύτρωση για τους εναπομείναντες ήρθε μετά από έναν χρόνο, όταν η περιοχή ελευθερώθηκε από τις αντιστασιακές οργανώσεις.
Στις αρχές του Οκτώβρη, το πλήρωμα του χρόνου έφτασε για τον μικρό οικισμό των Λιγκιάδων. Αφορμή αυτή την φορά υπήρξε ο θάνατος του υπευθύνου για τις σφαγές στα ηπειρωτικά χωριά διοικητή Γιόζεφ Ζάλμινγκερ από αντάρτες. Πιο συγκεκριμένα, στις 3 του μηνός η μεραρχία Εντελβάις έσφαξε και έκαψε όλο το χωριό. Μόνο κάποιοι άντρες επέζησαν, καθώς είχαν πάει να εργαστούν στα χωράφια, ενώ από τα ογδόντα δύο θύματα τα τριάντα τέσσερα ήταν βρέφη και μικρά παιδιά. Μόνο ένα δεκαπέντε μηνών βρέφος επιβίωσε της σφαγής, ο Παναγιώτης Μπαμπούσκας, ο οποίος μέχρι σήμερα κουβαλάει την πληγή, που δέχτηκε στην πλάτη από ξιφολόγχη Γερμανού στρατιώτη. Συνταρακτικό είναι το γεγονός, πως μετά από τις κτηνωδίες αυτές οι γερμανικές δυνάμεις έστηναν γλέντι για να γιορτάσουν την ολοκλήρωση της αποστολής τους.
Τα γερμανικά στρατεύματα παρέμειναν στη Ήπειρο μέχρι τις αρχές του Νοέμβρη του 1944, αν και ήδη είχαν αρχίσει να χάνουν την επιρροή τους στην περιοχή μήνες πριν. Επικροτώντας, όμως, την –επί καιρώ– εμφανή σύγκρουση αριστερών και μη οργανώσεων, εγκατέλειψαν σκόπιμα οπλισμό εκεί. Η αποχώρησή τους σήμανε επίσημα την έναρξη διαμάχης μεταξύ των αντιστασιακών ομάδων, με κύριους πρωταγωνιστές τις ΕΑΜ-ΕΔΕΣ-ΕΛΑΣ. Το κλίμα απελευθέρωσης μετατράπηκε γρήγορα στη φρίκη του εμφυλίου, που διατάραξε κάθε προσπάθεια συναισθηματικής –κυρίως– «ανάρρωσης» των επιζώντων. Τα περισσότερα, όμως, χωριά, χάρη στους κόπους των διασωθέντων, κατόρθωσαν να αναγερθούν από τα ερείπια, φέρνοντας πάλι στους εν λόγω τόπους τη ζωή.
Μεταπολεμικά οι κάτοικοι των ηπειρωτικών χωριών, πασχίζοντας να διατηρήσουν τη μνήμη ζωντανή, διοργανώνουν ημέρες αργίας και τελετές αφιερωμένες στα θύματα των ναζιστικών εγκλημάτων. Φυσικά από τους θανούντες δεν εξαιρούνται οι Εβραίοι των Ιωαννίνων, που εξοντώθηκαν ολοκληρωτικά στο στρατόπεδο εξόντωσης Άουσβιτς-Μπιρκενάου. Η Ήπειρος, έχοντας στιγματιστεί ανεξίτηλα από τις βαναυσότητες του τρίτου Ράιχ, γέμισε με μνημεία που μας υπενθυμίζουν το μελανό παρελθόν κατά της ανθρωπότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κόκκαλης Γεώργιος (2014), «Οι εβραϊκές κοινότητες της Ηπείρου την περίοδο της κατοχής και συµµετοχή µελών τους στο αντιστασιακό κίνηµα της Ηπείρου», Διαθέσιμο εδώ
- Κουρμαντζή, Ελένη, (2014), Στα μαρτυρικά χωριά της Ηπείρου, Διαθέσιμο εδώ
- mixanitouxronou.gr, “Ο Γερμανός έβγαλε την ξιφολόγχη και την κάρφωσε στην πλάτη του βρέφους”. Η σφαγή των Ναζί στους Λιγκιάδες Ιωαννίνων, Διαθέσιμο εδώ
- mixanitouxronou.gr, Το “σημείο Μηδέν” στον Άραχθο, όπου έγινε υγρός τάφος για τα γυναικόπαιδα. Προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τους Ναζί (drone), Διαθέσιμο εδώ
- mixanitouxronou.gr, Το ματωμένο καλοκαίρι της γερμανικής Μεραρχίας Εντελβάις στην Ήπειρο. Τα ολοκαυτώματα σε Μουσιωτίτσα, Κομμένο Άρτας, Λιγκιάδες Ιωαννίνων και Παραμυθιά, Διαθέσιμο εδώ
