Της Κυριακής Γκουργκούλη,
Μητέρα, σύντροφος, αδερφή, κόρη. Γυναίκα. Σε έναν πατριαρχικό κόσμο, η μυθολογία θα παρουσιάσει τη θηλυκότητα, όχι απλά σαν μια δευτερεύουσα ιστορία, αλλά ως ένα άτομο υπεύθυνο για τη μοίρα τόσο τη δική της όσο και των ανθρώπων. Ο μύθος θα κάνει τη γυναίκα θεά, ηρωίδα, πρωταγωνίστρια και οι άνθρωποι θα την λατρέψουν. Τελικά, η μυθολογική γυναίκα θα γίνει σύμβολο ελπίδας για έναν κόσμο χωρίς διακρίσεις. Μα για να το κατανοήσουμε αυτό θα χρειαστεί να ταξιδέψουμε πίσω, περίπου στα 1500 π.Χ., στην εποχή που δημιουργείται η ελληνική προ–ιστορία.
Βρισκόμαστε στην Κρήτη, ο Μινωικός πολιτισμός βρίσκεται στην ακμή του και τα ανάκτορα τιμούν τη Θεά των Όφεων. Είναι γυμνόστηθη και στα απλωμένα χέρια της κρατά δύο φίδια. Είναι, ακόμα, ένας από τους λόγους, για τους οποίους ο Μινωικός πολιτισμός θεωρείται μητριαρχικός. Η θεά είναι μία όψη της Μητέρας Γης, άλλη μία θεά της γονιμότητας, που λατρεύεται –κατά κόρον– από τον προϊστορικό πολιτισμό του νησιού.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα μητριαρχική κοινωνίας αποτελούν οι ιθαγενείς Navajo της Βόρειας Αμερικής. Η δική τους λατρεία επικεντρώνεται σε μια άλλη Μητέρα Θεά, την Asdzą’ Nádleehé (Changing Woman). Η θεά ανατρέφεται από τον Πρώτο Άνδρα και την Πρώτη Γυναίκα και είναι αυτή που δημιουργεί τον λαό των Navajo, ενώ, έπειτα, διδάσκει στους ανθρώπους την τελετή Kinaalda, οπότε και γιορτάζεται η ενηλικίωση των κοριτσιών. Θεωρείται η ιδανική γυναίκα και προστατεύει τη θηλυκότητα, τη γονιμότητα και τη μητρότητα, αποτελώντας το αποτύπωμα μίας αυτόχθονης κοινωνίας, που έφερε σε υψηλή εκτίμηση τη γυναίκα, τη συμβουλευόταν και τη σεβόταν.
Γενικότερα, είναι φανερό πως η γυναίκα–θεά συνδέεται στενά με τη γονιμότητα, με άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα να αποτελούν τη σκανδιναβική θεότητα Freyja, αρχηγό των μυθικών Βαλκυριών, που συνοδεύουν τους νεκρούς πολεμιστές στη Βαλχάλα και την παγανιστική θεά Mat’syraia Zemlia (Υγρή Μητέρα Γη), της οποίας τη συγχώρεση ζητούν –ακόμα και σήμερα– στη Ρωσία οι ετοιμοθάνατοι.
Μια άλλη όψη της θηλυκότητας, αυτή της πολεμίστριας-προστάτιδας, βλέπουμε στην ινδική μυθολογία και αυτή παίρνει τη μορφή της Μεγάλης Θεάς Devī, γνωστή και με την μορφή της Durga (Η Απρόσιτη). Η Durga ελέγχει την κοσμική δύναμη, καθώς συγκεντρώνει όλη την πολεμική ενέργεια του σύμπαντος σε ένα ον ανώτερο από κάθε θεό. Η θεά νικά πολλούς δαίμονες, και ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η κατατρόπωση του συνονόματου δαίμονα Durga, που είχε κατακτήσει το σύμπαν και εκθρονίσει τους θεούς. Η θεά πολεμά μόνη της έναν τεράστιο στρατό, έχοντας μεταμορφωθεί, επίσης, σε στρατό που σφαγιάζει τους αντιπάλους. Τέλος, αντιμετωπίζει τον δαίμονα σε μονομαχία: τον ακρωτηριάζει (ο δαίμονας είχε χίλια χέρια!) και τον μαχαιρώνει.
Και η ινδική μυθολογία μας μιλά για μια γυναίκα πολεμίστρια, ωστόσο δεν θα μπορούσα, φυσικά, να μην αναφερθώ στις αντίστοιχες ελληνικές και ρωμαϊκές θεότητες. Αθηνά, η θεά του στρατηγικού πολέμου, της σοφίας και των τεχνών. Άρτεμις, η θεά του κυνηγιού, της σελήνης και προστάτιδα των νεαρών κοριτσιών. Bellona, η ρωμαϊκή θεότητα του πολέμου (πολύ πιο πολεμοχαρής από την πρώτη!). Θα τολμούσα, ίσως, να τη συγκρίνω με τη θεά Durga. Όλες αυτές αποτελούν μερικά μόνο παραδείγματα γυναικών, που ξεφεύγουν από το στερεότυπο της θεάς–μητέρας και τροφού (χωρίς αυτό να αποτελεί, βέβαια, μια πτυχή της θηλυκότητας που απορρίπτουμε) και μιλά για τη σοφή, ανεξάρτητη γυναίκα, που θα νικήσει τους αντιπάλους της στη μάχη και στο πνεύμα.
Τέλος, θεωρώ πως δε θα μπορούσα να σας αφήσω (το άρθρο έχει σχεδόν τελειώσει, το υπόσχομαι!) χωρίς να αναφερθώ σε μια γυναίκα–σύμβολο, μια γυναίκα… δυστυχώς «επίκαιρη». Αναφέρομαι, φυσικά, στη Μέδουσα της ελληνικής μυθολογίας, την θεά με μαλλιά από φίδια, της οποίας το βλέμμα μεταμορφώνει σε πέτρα, όποιον τολμήσει να την κοιτάξει. Ο μύθος που οι περισσότεροι γνωρίζουμε για εκείνη δεν την τοποθετεί καν στο επίκεντρο της ιστορίας. Είναι ο μύθος του αποκεφαλισμού της από τον Περσέα, ο οποίος ξέφυγε από το βλέμμα της, κοιτώντας την μέσα από την αντανάκλαση της ασπίδας του. Το δεχόμαστε αυτό, και έτσι δαιμονοποιούμε τη Μέδουσα χωρίς να γνωρίζουμε την ιστορία της (μοτίβο γνώριμο, δυστυχώς!). Μάθετε, λοιπόν, πως η Μέδουσα επρόκειτο για μία πανέμορφη γυναίκα, την οποία ο θεός της θάλασσας Ποσειδώνας βίασε στο ιερό της Αθηνάς. Εδώ ο μύθος ερμηνεύεται με δύο τρόπους. Στην πρώτη περίπτωση, η θεά εξοργισμένη για τη βεβήλωση του ναού ξεσπά στη Μέδουσα και τη μεταμορφώνει. Στη δεύτερη, η θεά βλέπει τον βιασμό και μεταμορφώνει τη γυναίκα, ώστε να μπορεί να προστατεύσει τον εαυτό της από τους άνδρες. Σήμερα, η εικόνα της δεν πετρώνει, αλλά γίνεται τατουάζ στο σώμα θηλυκοτήτων, θυμάτων βιασμού, και το όνομά της –σιγά σιγά– «αποκαθίσταται».
Ποια είναι, λοιπόν, η μυθολογική γυναίκα; Είναι μια γυναίκα με (στ)οργή, μια γυναίκα που γεννά και αναθρέφει, μια γυναίκα που πολεμά και καταστρέφει, μια γυναίκα πολυδιάστατη με δική της ιστορία και φωνή, μια γυναίκα που επιλέγει τη μοίρα της (Οι Μοίρες! Ακόμα και εδώ βλέπουμε το πεπρωμένο μας να ελέγχεται από γυναίκες). Γυναίκες όλων των ηλικιών, γυναίκες στην μυθολογία του κόσμου, που λατρεύονται και αγαπιούνται, γυναίκες σύμβολα στη σύγχρονη κοινωνία που μάχεται την πατριαρχεία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Gaiman, Neil (2017), Σκανδιναβική Μυθολογία, Αθήνα: Εκδόσεις SEΛINI.
- Wilkinson, Philip – Philip, Neil (2009), Παγκόσμια Μυθολογία, Αθήνα: ΣΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ.
- Navajo Times, Kinaaldá: Coming of age in traditional Diné ceremony, Διαθέσιμο εδώ
