Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Λίγο πριν κλείσει ο κύκλος των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, επανέρχονται στη συλλογική μνήμη τα όσα συνέβησαν εκείνο το διάστημα στα χωριά και τις πόλεις της Ανατολής. Κεντρική θέση στην περιοχή είχε ασφαλώς και η Σμύρνη, μια πόλη με ιστορία αιώνων και με πολυπολιτισμικές ρίζες που απλώνονταν στα σοκάκια και τους δρόμους της. Ο κοσμοπολίτικος αέρας που απέπνεε έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον πολλών συγγραφέων, τόσο σε ιστορικό όσο και σε λογοτεχνικό επίπεδο. Όταν, όμως, τα δύο αυτά είδη συνδυάζονται, τότε γεννιούνται και τα ιστορικά λογοτεχνήματα.
Κάπως έτσι προέκυψε και το βιβλίο Σμύρνη μου αγαπημένη, που φέρει την υπογραφή της Μιμής Ντενίση και κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη. Η Μιμή Ντενίση είναι γνωστή στον χώρο της υποκριτικής, ωστόσο δεν είναι ευρύτερα γνωστή η ενασχόλησή της με τη συγγραφή θεατρικών έργων ιστορικού περιεχομένου, όπως η Θεοδώρα και το Εγώ η Λασκαρίνα, ενώ έχει ασχοληθεί ακόμα και με τη μετάφραση θεατρικών. Η επιλογή της για τη Σμύρνη και τη σύγχρονη ιστορία της προέκυψε, όπως αναφέρει η ίδια, διότι «η Μικρασιατική Καταστροφή είναι κομβικό σημείο της σύγχρονης ιστορίας μας με πολλά επακόλουθα μέχρι σήμερα». Έτσι, ξεκίνησε μια πορεία έρευνας και μελέτης πάνω στα γεγονότα των πρώτων δύο δεκαετιών του 20ου αιώνα έως και το 1923, με μαρτυρίες Ελλήνων, Λεβαντίνων και Τούρκων πολιτών, ενώ στο τέλος παρατίθεται και ένα πλούσιο βιβλιογραφικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε για τη συγγραφή.
Όσον αφορά το βιβλίο, λοιπόν, η ιστορία κινείται γύρω από την οικογένεια Μπαλτατζή, της Φιλιώς και του Δημητράκη, Σμυρναίων με οικονομική επιφάνεια και κύρος στην πόλη. Χρονικά βρισκόμαστε στις 26 Οκτωβρίου 1917, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Δημητρίου, με τη Φιλιώ να ετοιμάζει μια μεγάλη βεγγέρα προς τιμήν του ανδρός της. Με αυτόν τον τρόπο γνωριζόμαστε και με τα άλλα μέλη της οικογένειας, τον πρώην χρυσοχόο πατέρα της Φιλιώς, Πολύκαρπο Κουγιουμτζή, τα παιδιά του ζευγαριού, τον αδελφό του εορτάζοντα με τη γυναίκα του, καθώς και τον επιστάτη και τον οδηγό της οικογένειας που έχουν τουρκική καταγωγή. Βλέπουμε, έτσι, να ξεδιπλώνονται οι προσωπικότητες των χαρακτήρων, οι οποίοι έχουν διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να παρουσιάζονται όλες οι απόψεις και οι σκέψεις των ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα.
Συναντάμε, λοιπόν, τον Δημητράκη, ο οποίος τοποθετείται ανοιχτά υπέρ του Βενιζέλου και της πολιτικής της Μεγάλης Ελλάδας, ενώ ο αδελφός του, Σπύρος, εκφράζει μια πιο διστακτική στάση, αντιλαμβανόμενος τις δυσκολίες απόκτησης της Σμύρνης από τους Έλληνες, αλλά και συνακόλουθα της διατήρησής της. Έπειτα, παρατίθενται και οι σχέσεις των Ελλήνων με τους Τούρκους, όπως του επιστάτη Οσμάν που αισθάνεται σαν μέλος της οικογένειας, αφού μεγάλωσε με τον πατέρα της Φιλιώς, Πολύκαρπο, και τώρα δουλεύει για την οικογένεια Μπαλτατζή. Από την άλλη, ο γιος του Οσμάν, Χαλίλ, που δουλεύει ως οδηγός στην οικία Μπαλτατζή και μεγάλωσε μαζί με τη Φιλιώ, αρχίζει να ασπάζεται σταδιακά τις απόψεις των Νεότουρκων, αν και δεν άλλαξε ποτέ η στάση του απέναντι στους ανθρώπους που τον μεγάλωσαν, τους οποίους προστάτευε σε κάθε ευκαιρία.
Πέραν, ωστόσο, από τη σκιαγράφηση των προσωπικοτήτων, που έχει ένα αντίκρισμα στα πιστεύω των ανθρώπων της εποχής, διαβάζουμε και για τη ζωή και καθημερινότητα των κατοίκων της πόλης της Σμύρνης. Κομβικό σημείο για την εξέλιξη της ιστορίας είναι η απόβαση των ελληνικών στρατευμάτων στην προκυμαία της στις 2 Μαΐου 1919, πυροδοτώντας την αντίστροφη μέτρηση για την παρουσία των Ελλήνων στη Μικρά Ασία.
Η εμφάνιση των Ελλήνων θα στιγματιστεί από τα αιματηρά επεισόδια που θα προκύψουν ύστερα από τους πυροβολισμούς που έπεσαν στα σοκάκια της πόλης και όλο αυτό «Έδειχνε τ’ αύριο που μας περίμενε», όπως έλεγε χαρακτηριστικά η Φιλιώ. Τα σύννεφα είχαν αρχίσει να μαζεύονται, αλλά η μπόρα θα ξεσπούσε λίγο αργότερα. Η οικογένεια Μπαλτατζή ήρθε αντιμέτωπη με δύο απρόσμενα συμβάντα, την πρόταση γάμου στην κόρη τους, Λευκοθέα, και την εθελοντική στράτευση του γιου τους, Βασίλη.
Ο καιρός θα περάσει, οι μάχες θα συνεχίζονται, ο Βενιζέλος θα χάσει την εξουσία και ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος θα επιστρέψει. Η αναστάτωση θα περάσει και στους πρωταγωνιστές μας, με αποτέλεσμα να υπάρχουν εντάσεις μεταξύ των μελών του σπιτιού και διαφωνίες για το ποια είναι η ορθότερη πολιτική που πρέπει να ακολουθηθεί. Όταν το μέτωπο θα καταρρεύσει στα τέλη Αυγούστου, οι Σμυρνιοί θα προσπαθήσουν να φύγουν όπως-όπως για να γλυτώσουν τη ζωή τους. Αλλά το τέλος αυτής της ιστορίας δεν θα έχει την αίσια κατάληξη σαν τα παραμύθια. Αυτό, όμως, θα αφήσουμε τους αναγνώστες να το ανακαλύψουν.
Κλείνοντας, αξίζει να αναφέρουμε πως ο επιδέξιος τρόπος γραφής του βιβλίου συνδυάζει με τον καλύτερο τρόπο τα ιστορικά γεγονότα (η απόβαση του στρατού στη Σμύρνη, η υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών, οι εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 κ.α.) με τη μυθοπλασία, προσφέροντας στο κοινό γνώση και τέρψη. Το έργο αυτό παρουσιάστηκε για πρώτη φορά με μεγάλη επιτυχία στο θέατρο τον Οκτώβριο του 2014 στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος», ενώ μεταφέρθηκε και στη μεγάλη οθόνη το 2021, προκαλώντας ρίγη συγκίνησης στους θεατές.
