Της Νεφέλης Στούπα,
Ο ύπνος είναι ένα σημαντικό μέρος της καθημερινής μας ρουτίνας. Κοιμόμαστε περίπου το ένα τρίτο ή το ένα τέταρτο της μέρας μας. Ο ποιοτικός ύπνος και η πραγματοποίηση αρκετού από αυτόν τις σωστές ώρες κρίνονται εξίσου απαραίτητα για την επιβίωση μας όσο το φαγητό και το νερό. Χωρίς ύπνο, δεν μπορούμε να είμαστε παραγωγικοί, να μάθουμε και να αφομοιώσουμε καινούριες πληροφορίες, όπως και να δημιουργήσουμε νέες αναμνήσεις, καθώς καθίσταται πιο δύσκολο να συγκεντρωθούμε και να ανταποκριθούμε γρήγορα. Ο ύπνος είναι σημαντικός για μια σειρά από λειτουργίες του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου με τον οποίο τα νευρικά κύτταρα (νευρώνες) επικοινωνούν μεταξύ τους. Ταυτόχρονα, πρόσφατα ευρήματα υποδεικνύουν ότι ο ύπνος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην απομάκρυνση τοξινών του εγκέφαλού μας που συσσωρεύονται ενώ είμαστε ξύπνιοι.
Όπως γνωρίζουμε, όλοι χρειαζόμαστε ύπνο. Ωστόσο, ο βιολογικός του σκοπός παραμένει ακόμη μυστήριο. Ο ύπνος επηρεάζει σχεδόν κάθε τύπο ιστού και συστήματος στο σώμα –τον εγκέφαλο, την καρδιά και τους πνεύμονες–, όπως και τον μεταβολισμό, τη λειτουργία του ανοσοποιητικού και τη διάθεση. Έρευνες δείχνουν ότι η χρόνια έλλειψη ύπνου ή ο κακής ποιότητας ύπνος αυξάνει τον κίνδυνο διαταραχών, όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση, οι καρδιαγγειακές παθήσεις, ο διαβήτης, η κατάθλιψη και η παχυσαρκία. Ωστόσο, εύλογα προκύπτει η απορία: Τι είναι ο ύπνος;
Ο ύπνος είναι μια κατάσταση όπου ελαττώνεται η ικανότητα επίγνωσης των περιβαλλοντικών ερεθισμάτων. Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι ύπνου: ο ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών (Rapid Eye Movement-REM) και ο ύπνος non-REM (ο οποίος έχει τρία διαφορετικά στάδια). Καθένα συνδέεται με συγκεκριμένα εγκεφαλικά κύματα και νευρωνική δραστηριότητα. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, περνάμε από όλα τα στάδια REM και non-REM.
Ύπνος non-REM
Στάδιο 1: Το στάδιο 1 του ύπνου non-REM είναι η μετάβαση από μία κατάσταση εγρήγορσης σε κατάσταση ύπνου. Κατά τη διάρκεια αυτής της σύντομης περιόδου (που διαρκεί αρκετά λεπτά), ο καρδιακός παλμός, η αναπνοή και οι κινήσεις των ματιών μας επιβραδύνονται και οι μυς μας χαλαρώνουν.
Στάδιο 2: Το στάδιο 2 του ύπνου non-REM είναι μια περίοδος ελαφρέος ύπνου που μας προετοιμάζει να βρεθούμε σε βαθύτερο ύπνο. Ο καρδιακός παλμός και ρυθμοί αναπνοής μας ελαττώνονται, ενώ ταυτόχρονα οι μυς μας χαλαρώνουν ακόμη περισσότερο. Η θερμοκρασία του σώματός μας μειώνεται και οι κινήσεις των ματιών μας σταματούν. Η δραστηριότητα των εγκεφαλικών κυμάτων μας επιβραδύνεται, αλλά χαρακτηρίζεται και από σύντομες εκρήξεις ηλεκτρικής δραστηριότητας. Αυτό το στάδιο διαρκεί περισσότερο από όλα τα άλλα.
Στάδιο 3: Το στάδιο 3 του ύπνου non-REM είναι η περίοδος βαθέος ύπνου, που μας είναι απαραίτητη για να νιώσουμε αναζωογονημένοι, όταν ξυπνήσουμε το επόμενο πρωί. Ο καρδιακός παλμός και η αναπνοή μας βρίσκονται σε πολύ αργούς ρυθμούς (στους πιο αργούς ρυθμούς που συναντάμε κατά τη διάρκεια του ύπνου). Οι μυς μας είναι χαλαροί και όταν βρισκόμαστε σε αυτήν την κατάσταση ύπνου μπορεί να είναι δύσκολο να μας ξυπνήσουν.
Ύπνος REM
Ο ύπνος REM εμφανίζεται για πρώτη φορά περίπου 90 λεπτά αφότου μας έχει πάρει ο ύπνος. Τα μάτια μας κινούνται γρήγορα πίσω από τα κλειστά μας βλέφαρα. Η αναπνοή μας γίνεται πιο γρήγορη και ο καρδιακός μας ρυθμός και η αρτηριακή μας πίεση αυξάνονται σχεδόν σε επίπεδα αφύπνισης. Τα περισσότερα από τα όνειρά μας τα βλέπουμε κατά τη διάρκεια του ύπνου REM. Παρατηρείται, επίσης, προσωρινή παράλυση των μυών των χεριών και των ποδιών. Με την αύξηση της ηλικίας, παρατηρείται ελάττωση της χρονικής διάρκειας του ύπνου REM.
Ο ύπνος REM και ο ύπνος non-REM έχει διαπιστωθεί πως είναι σημαντικοί για την πραγματοποίηση διαφόρων εγκεφαλικών λειτουργιών, όπως η μάθηση και η μνήμη.
Ταυτόχρονα, σημαντικό είναι να καταλάβουμε πώς είναι δυνατόν από μια κατάσταση στην οποία είμαστε ξύπνιοι να μας παίρνει ο ύπνος και πώς γίνεται ενώ κοιμόμαστε να ξυπνάμε: Δύο εσωτερικοί βιολογικοί μηχανισμοί –ο κιρκάδιος ρυθμός και η ομοιόσταση– συνεργάζονται για να ρυθμίσουν το πότε είμαστε ξύπνιοι και το πότε κοιμόμαστε.
Οι κιρκάδιοι ρυθμοί είναι κύκλοι 24 ωρών που αποτελούν μέρος ενός εσωτερικού βιολογικού ρολογιού του σώματός μας και είναι υπεύθυνοι για την εκτέλεση βασικών λειτουργιών και διεργασιών. Ένας από τους πιο σημαντικούς και γνωστούς κιρκάδιους ρυθμούς είναι ο κύκλος ύπνου-εγρήγορσης. Διαφορετικά συστήματα του σώματος ακολουθούν κιρκάδιους ρυθμούς που συγχρονίζονται με ένα κύριο ρολόι το οποίο βρίσκεται στον εγκέφαλο. Αυτό το κύριο ρολόι επηρεάζεται άμεσα από τις περιβαλλοντικές ενδείξεις, όπως το φως. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, η έκθεση στο φως αναγκάζει το κύριο ρολόι να στέλνει σήματα που οδηγούν σε κατάσταση εγρήγορσης και μας βοηθούν να είμαστε ξύπνιοι και ενεργοί. Καθώς έρχεται η νύχτα και σκοτεινιάζει, το κύριο ρολόι ξεκινά την παραγωγή μελατονίνης, μιας ορμόνης που προάγει τον ύπνο και στη συνέχεια συνεχίζει να μεταδίδει σήματα που μας βοηθούν να μένουμε κοιμισμένοι όλη τη νύχτα.
Ταυτόχρονα, η ομοιόσταση ύπνου-εγρήγορσης ρυθμίζει το αν θα παραμείνουμε σε μια κατάσταση εγρήγορσης ή θα κοιμηθούμε, με τέτοιο τρόπο που εύκολα μπορεί να διαπιστωθεί και εμπειρικά: Όσο περισσότερο είμαστε ξύπνιοι, τόσο περισσότερο αισθανόμαστε την ανάγκη να κοιμηθούμε. Αυτό οφείλεται στην ομοιοστατική ορμή ύπνου: πρόκειται για το σύστημα αυτορρύθμισης του σώματος, στο οποίο η ανάγκη για ύπνο συσσωρεύεται με βάση το πόσο καιρό ήμασταν ξύπνιοι. Έτσι, η ίδια η έλλειψη ύπνου μας κάνει να κοιμόμαστε περισσότερο ή πιο βαθιά, έπειτα από μια περίοδο ανεπαρκούς ύπνου.
Επιπλέον, ένα ευρύ φάσμα εξωτερικών παραγόντων μπορεί να επηρεάσει την ομοιόσταση ύπνου-εγρήγορσης και το κιρκαδικό σύστημα. Για παράδειγμα, το άγχος ή η πείνα μπορεί να διαταράξουν την κανονική διαδικασία ρύθμισης του ύπνου. Η πρόσληψη καφεΐνης ή η έκθεση στο φως από ηλεκτρονικές συσκευές αποτελούν εξωγενείς παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα και τη διάρκεια του ύπνου.
Επιλογικά, ο ύπνος παίζει ζωτικό ρόλο στην καλή υγεία και ευεξία. Ο τρόπος που νιώθουμε ενώ είμαστε ξύπνιοι εξαρτάται εν μέρει από το τι συμβαίνει ενώ κοιμόμαστε. Ειδικότερα, στα παιδιά και τους εφήβους, ο ύπνος βοηθά, επίσης, στην ανάπτυξή τους. Ο ανεπαρκής ύπνος με την πάροδο του χρόνου μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για χρόνια (μακροπρόθεσμα) προβλήματα υγείας. Μπορεί, επίσης, να επηρεάσει το πόσο καλά σκεφτόμαστε, αντιδρούμε, εργαζόμαστε, μαθαίνουμε και συμπεριφερόμαστε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How Sleep Works: Understanding the Science of Sleep, sleepfoundation.org. Διαθέσιμο εδώ
- Brain Basics: Understanding Sleep, ninds.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- What is Sleep?, news-medical.net. Διαθέσιμο εδώ
- Circadian Rhythm, sleepfoundation.org. Διαθέσιμο εδώ
-
HOW SLEEP WORKS- Why Is Sleep Important?, nhlbi.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
