Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Θάνατος, το μόνο δεδομένο στη ζωή, κάτι που το γνωρίζουν όλοι οι άνθρωποι από αρχαιοτάτων χρόνων. Με αυτόν τον «αισιόδοξο» τρόπο ξεκινάμε την αφήγησή μας πάνω σε ένα σχετικό θέμα, τον θάνατο, και πιο συγκεκριμένα τη μετά θάνατον ζωή στην αρχαία Αίγυπτο και τον Κάτω Κόσμο ή Duat, όπως τον αποκαλούσαν. Για τους Αιγύπτιους, όμως, το Duat δεν ήταν απλώς ένα μέρος όπου κατέληγαν οι ψυχές των νεκρών, αλλά ένας χώρος κρίσης του νεκρού, κατοικία θεών και δαιμόνων, αλλά και ο τόπος από τον οποίο περνούσε κάθε βράδυ ο θεός του ήλιου Ρα για να φέρει πάλι τη μέρα στον κόσμο. Πάμε να δούμε πιο αναλυτικά το κάθε ένα από αυτά τα χαρακτηριστικά του Duat.
Ως προς τη γεωμορφολογία του, μαθαίνουμε από τα ιερογλυφικά και τα «Βιβλία των Νεκρών» –για το οποίο θα γίνει λόγος στη συνέχεια– πως ήταν ένα μέρος που θύμιζε αρκετά την αρχαία Αίγυπτο, αφού θεωρούσαν ότι υπήρχαν ποτάμια, σπηλιές, βουνά κ.ο.κ. Ωστόσο, πέρα από αυτά τα κοινά χαρακτηριστικά, συναντάμε και ιδιαίτερες περιγραφές για λίμνες που έβγαζαν φλόγες, πύλες που οδηγούσαν σε δαίμονες, οι οποίοι έτρωγαν τις ψυχές, και άλλα παρόμοια μέρη. Μέσα από τέτοιους δρόμους έπρεπε να περιπλανηθούν οι ψυχές των ανθρώπων, για να οδηγηθούν στην κρίση τους ή αλλιώς στο ζύγισμα της καρδιάς.
Αυτή ήταν μια διαδικασία που έπρεπε να περάσει κάθε ψυχή, έτσι ώστε να διαπιστωθεί εάν ο άνθρωπος είχε περάσει μια δίκαιη και αληθινή ζωή. Πάνω σε μια ζυγαριά, λοιπόν, τοποθετούνταν, από τη μια μεριά, η ψυχή του θανόντος και, από την άλλη, υπήρχε ένα φτερό, το φτερό της Μάατ, της θεάς της δικαιοσύνης. Εάν η καρδιά του νεκρού ήταν καθαρή, τότε θα ήταν ελαφρύτερη ή ίση με το φτερό, εάν, όμως, η ζυγαριά έδειχνε το ανάποδο, τότε το τέλος ήταν οριστικό. Στη μεν πρώτη περίπτωση η ψυχή μπορούσε να περάσει στη μετά θάνατον ζωή απαλλαγμένη από τα βάσανα, στη δε δεύτερη περίπτωση τα πράγματα δεν ήταν τόσο ρόδινα, αφού η ψυχή θα καταβροχθιζόταν από την Αμμούτ –έναν δαίμονα με κεφάλι κροκόδειλου και σώμα λιονταριού και ιπποπόταμου– με αποτέλεσμα τον οριστικό χαμό. Η όλη διαδικασία πιστεύεται πως παρακολουθούνταν εκτός από τη Μάατ και από τον Άνουβις, ενώ μετά την κρίση αναλάμβανε ο Όσιρις για τη μεταθανάτια ζωή. Το Duat ήταν, επίσης, και κατοικία αρκετών άλλων θεοτήτων, όπως του Ώρος, της Άθωρ, του Ρα και πολλών ακόμη, ενώ η εναλλακτική του ονομασία ήταν και Βασίλειο του Όσιρι.
Πρέπει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε πως σημαντικό ρόλο για τους νεκρούς είχαν και τα «Βιβλία των Νεκρών» (ή κατά την πληρέστερη μετάφραση «Βιβλία για τον Ερχομό της Μέρας»), όπως τα χαρακτήρισε ο Πρώσος αιγυπτιολόγος Καρλ Ρίχαρντ Λέψιους. Στα περισσότερα από αυτά συναντάμε ευχές και εξορκισμούς για να μπορέσει η ψυχή να περάσει ομαλά στο Duat, λίγα αντιπροσωπευτικά πράγματα για το πώς έζησε ο νεκρός, τις πεποιθήσεις των Αιγυπτίων για τη μεταθανάτια ζωή και το τι έπρεπε να κάνει η ψυχή μετά το ζύγισμα, όταν θα συναντούσε τον Όσιρι. Στην αρχή τα «Βιβλία των Νεκρών» δημιουργούνταν για σημαντικά πρόσωπα, αλλά με την πάροδο του χρόνου η χρήση τους έγινε ευρύτερη.
Ένα ακόμα ενδιαφέρον κομμάτι γύρω από τον μυθικό Κάτω Κόσμο των αρχαίων Αιγυπτίων ήταν και το καθημερινό ταξίδι του Ρα στα σκοτεινά νερά του. Εκεί πάλευε κάθε βράδυ με ένα τέρας, που είχε σώμα φιδιού, τον Απόφις, έναν συμβολισμό του χάους και των δεινών. Ο θεός του ήλιου, λοιπόν, έπρεπε να αντιμετωπίζει πάντα το τεράστιο φίδι βγαίνοντας νικητής και με τον τρόπο αυτόν αναγεννιόταν και η μέρα ερχόταν ξανά στον κόσμο. Στο έργο του αυτό είχε και διάφορους συμμάχους, με τον κυριότερο να είναι ο θεός του χάους και της απατεωνιάς Σεθ. Το πέρασμα αυτό του Ρα στο Duat πρόσφερε για λίγο στους νεκρούς μια αναζωογόνηση μέσω των φωτεινών ακτινών του.
Εν κατακλείδι, το Duat μπορούμε να πούμε πως συνέδεε πολλές διαφορετικές πτυχές του πολιτισμού των αρχαίων Αιγυπτίων, καθώς ήταν ο τόπος που πήγαιναν οι ψυχές των ανθρώπων μετά τον θάνατό τους και κρίνονταν. Ήταν, επίσης, η κατοικία πολλών θεών και το μέρος που παραμόνευαν τέρατα και δαίμονες κάθε είδους. Ο θάνατος, λοιπόν, δεν ήταν απαραίτητα και το τέλος για τους Αιγύπτιους, αλλά ίσως να ήταν και μια νέα αρχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κόλινς, Μάικλ (2017), Τα βιβλία που άλλαξαν την Ιστορία, Εκδόσεις Πεδίο
- Duat – Egyptian Realm of the Dead, symbolsage.com διαθέσιμο εδώ
- Apophis in the Duat, web.archive.org, διαθέσιμο εδώ
