Της Ειρήνης Διακρούση,
Η δολοφονία της Μάχσα Αμίνι και οι πρόσφατες εξεγέρσεις έφεραν το Ιράν ξανά στο προσκήνιο. Το θεοκρατικό καθεστώς αυτής της χώρας μας φαίνεται εντελώς ανοίκειο και αδυνατούμε να αντιληφθούμε πως γίνεται να επικρατεί η κατάσταση αυτή στον 21ο αιώνα. Όμως, ξεχνάμε τα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν στην εγκαθίδρυση του καθεστώτος.
Ο Μοχάμεντ Μοσαντέκ εκλέχθηκε Πρωθυπουργός του Ιράν το 1951, αναγκάζοντας τον σάχη Μοχάμαντ Ρεζά Παχλαβί να εγκαταλείψει την χώρα. Έπειτα, εθνικοποίησε την αγγλο-ιρανική εταιρεία πετρελαίου, την μετέπειτα British Petroleum, γεγονός που εξόργισε την Αγγλία και τις ΗΠΑ. Έτσι, το 1953 η CIA ενορχήστρωσε πραξικόπημα κατά της κυβέρνησης Μοσαντέκ και επανέφερε τον Σάχη στην εξουσία.
Το 1961, ο Σάχης διέλυσε το Κοινοβούλιο και ακολούθησε φιλοδυτική πολιτική. Ξεκίνησε με τον νόμο για την αγροτική μεταρρύθμιση του 1962, που είχε ως στόχο ο κλήρος να εγκαταλείψει την ιδιοκτησία του στην γη και αυτή να αναδιανεμηθεί σε καλλιεργητές μικρής έκτασης. Αυτό αποτέλεσε μόνο την αρχή ενός μεταρρυθμιστικού προγράμματος, που ονομάστηκε «Λευκή Επανάσταση», το οποίο είχε ως στόχο την αναβάθμιση του Ιράν, σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Το πρόγραμμα περιελάμβανε συμφωνίες με πετρελαϊκές πολυεθνικές, την κατασκευή ενός διευρυμένου οδικού, σιδηροδρομικού και εναέριου δικτύου, έργων φραγμάτων, την υποστήριξη της βιομηχανίας, την εξάλειψη ασθενειών, όπως η ελονοσία και την δημιουργία ενός σώματος γραμματισμού (το μόνο έργο που επιβίωσε μετά την Ισλαμική Επανάσταση).
Όμως, το πρόγραμμα αυτό δεν πέτυχε ακριβώς. Οι θρησκευτικοί ηγέτες, που κατείχαν τις μεγάλες εκτάσεις γης, υποστήριξαν πως οι νόμοι απελευθέρωσης που αφορούσαν τις γυναίκες ήταν ενάντια στις ισλαμικές αξίες. Το 1963, ο Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί (αργότερα ηγέτης Ισλαμικής Επανάστασης), καθηγητής φιλοσοφίας σε ένα θρησκευτικό σχολείο στο Κομ, επέκρινε την «Λευκή Επανάσταση». Σε απάντηση, η κυβέρνηση κατέλυσε το θρησκευτικό σχολείο, σκότωσε αρκετούς μαθητές και συνέλαβε τον Χομεϊνί, ο οποίος εξορίστηκε. Ωστόσο, ο Χομεϊνί συνεργαζόταν με συναδέλφους του στο Ιράν και ολοκλήρωσε το θρησκευτικοπολιτικό του δόγμα, το οποίο παρείχε τα θεμέλια για την διοίκηση ενός σιιτικού ισλαμικού κράτους.
Η αναδιανομή γης απέτυχε, με αποτέλεσμα πολλοί αγρότες να μεταναστεύσουν σε μεγάλες πόλεις. Όμως, εκεί ήρθαν αντιμέτωποι με υψηλές τιμές, απομόνωση και κακές συνθήκες ζωής, γεγονός που τους οδήγησε να στραφούν στο παραδοσιακό σύστημα της κουλτούρας της Μέσης Ανατολής και την καθοδήγηση των θρησκευτικών ηγετών.
Η παγκόσμια οικονομική αστάθεια και οι διακυμάνσεις στη δυτική κατανάλωση πετρελαίου οδήγησαν στον πληθωρισμό. Η αντιπολίτευση βασιζόταν σε δύο κόμματα: στο «Εθνικό Μετώπο» (συνασπισμός εθνικιστών κληρικών) και στο «Τουντέχ» (κομμουνιστικό κόμμα), εκ των οποίων το πρώτο περιθωριοποιήθηκε, ενώ το δεύτερο τέθηκε εκτός νόμου και αναγκάστηκε να λειτουργεί κρυφά. Οποιαδήποτε αντίθετη με την μοναρχία άποψη λογοκρινόταν, διωκόταν και τιμωρούνταν μέσω της διαβόητης μυστικής αστυνομίας «ΣΑΒΑΚ». Οπότε, ο λαός δεν είχε καμία ευκαιρία πολιτικής αντίδρασης στο καθεστώς.
Ταυτόχρονα, ο Χομεϊνί έκανε ευρέως γνωστές τις ιδέες του μέσω κασετών και έντυπων αντιγράφων των ομιλιών του, που διακινούνταν λαθραία στο Ιράν κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ’70. Αυτές έτυχαν ευρύτατης αποδοχής, στους αυξανόμενους άνεργους και φτωχούς Ιρανούς.
Φαινομενικά, η «Λευκή Επανάσταση» είχε πετύχει τον σκοπό της, όμως, το Ιράν μέσα σε λίγο περισσότερο από μία γενιά είχε αλλάξει από μια παραδοσιακή, συντηρητική και αγροτική κοινωνία σε μια βιομηχανική, σύγχρονη και αστική. Αυτή η απότομη αλλαγή σε συνδυασμό με τον πληθωρισμό, προκάλεσαν διαδηλώσεις κατά της μοναρχίας το 1978.
Οι διαδηλώσεις αυτές είχαν συγκεχυμένο χαρακτήρα: άλλοι υποστήριζαν να δοθεί η εξουσία στον λαό, άλλοι στους θρησκευτικούς ηγέτες και στον Χομεϊνί και κάποιοι ζητούσαν να δημιουργηθεί Σοσιαλιστική Δημοκρατία, με βάση το Ισλάμ. Όλοι, όμως, συμφωνούσαν στην έκπτωση του Σάχη. Οι διαδηλώσεις αυτές προκάλεσαν την έκπληξη του Σάχη, ο οποίος διέταξε την καταστολή τους, με αποτέλεσμα χιλιάδες άνθρωποι να σκοτωθούν. Αυτός ο κύκλος βίας και θανάτου ανατροφοδοτούνταν συνεχώς και κατά συνέπεια ο Σάχης στις 8 Σεπτεμβρίου επέβαλε στρατιωτικό νόμο, με τα στρατεύματα να ανοίγουν πυρ εναντίον διαδηλωτών στην Τεχεράνη.
Τον Ιανουάριο του 1979, ο Σάχης και η οικογένειά του διέφυγαν από το Ιράν, διορίζοντας βιαστικά Συμβούλιο Αντιβασιλείας, το οποίο αποδείχθηκε ανίκανο να διοικήσει την χώρα. Πλήθη άνω των 1.000.000 ανθρώπων διαδήλωσαν στην Τεχεράνη, δείχνοντας την πίστη τους στο Χομεϊνί, ο οποίος αφού συντόνισε την Επανάσταση από την εξορία, επέστρεψε την 1 Φεβρουαρίου στο Ιράν. Στις 11 Φεβρουαρίου οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας δήλωσαν ουδετερότητα, ανατρέποντας ουσιαστικά τον Σάχη.
Την 1η Απριλίου, έγινε δημοψήφισμα και το Ιράν ανακηρύχθηκε σε «ισλαμική δημοκρατία» με ποσοστό 99%. Τότε, ξεκίνησαν εκδηλώσεις βίας σκληρότερες από την εποχή του Σάχη. Ο κλήρος απέκλεισε τους αριστερούς και τους εθνικιστές από κάθε μορφή εξουσίας στο νέο καθεστώς και επιβλήθηκε η επιστροφή στις παλιές συντηρητικές αξίες. Ο Νόμος για την Προστασία της Οικογένειας, ο οποίος παρείχε περαιτέρω εγγυήσεις και δικαιώματα στις έγγαμες γυναίκες κηρύχθηκε άκυρος και οι πολιτοφυλακές περιπολούσαν τους δρόμους, επιβάλλοντας τους ισλαμικούς κώδικες ντυσίματος και συμπεριφοράς. Οι αντιφρονούντες κυνηγήθηκαν, βασανίστηκαν και, σε πολλές περιπτώσεις, θανατώθηκαν.
Το 1979, ο Χομεϊνί σχημάτισε τους Φρουρούς της Επανάστασης, με στόχο να αποτρέψει ένα άλλο πραξικόπημα από τις ΗΠΑ. Οι πολιτοφυλακές και οι κληρικοί, κατέβαλαν κάθε προσπάθεια για να καταστείλουν τις δυτικές επιρροές. Το αντιδυτικό αίσθημα κορυφώθηκε, με την κατάληψη της πρεσβείας των ΗΠΑ από Ιρανούς φοιτητές στις 4 Νοεμβρίου του 1979 και την κράτηση 66 ομήρων έως τις 20 Ιανουαρίου 1981, με αίτημα την έκδοση του Σάχη, που εκείνη την περίοδο βρισκόταν στις ΗΠΑ (Κρίση των ομήρων στο Ιράν). Στην πραγματικότητα, το επεισόδιο αυτό έδωσε την ευκαιρία στους υποστηρικτές του Χομεϊνί να αποδείξουν ότι είναι τόσο «αντιιμπεριαλιστές», όσο και η αριστερά, καταφέρνοντας τελικά να καταστείλουν τους αριστερούς αντιπάλους τους.
Η συνέλευση των εμπειρογνωμόνων, που αποτελούνταν κυρίως από κληρικούς, έθεσε ένα νέο σύνταγμα που ψηφίστηκε μέσα στον επόμενο μήνα. Το σύνταγμα δημιουργούσε μια θρησκευτική κυβέρνηση, που έδινε στον ηγέτη ή αλλιώς rahbar σαρωτικές εξουσίες, με πρώτο ηγέτη τον ίδιο τον Χομεϊνί.
Το όραμα των Ιρανών για ένα ελεύθερο κράτος δεν εκπληρώθηκε ποτέ, κι ας κατάφεραν την εκθρόνιση του Σάχη. Η βία, οι ολοκληρωτικές παραβάσεις των δικαιωμάτων των γυναικών και η οικονομική εξαθλίωση των φτωχών κυριάρχησαν στο νέος καθεστώς και το Ιράν μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα μεταλλάχθηκε στην χώρα που γνωρίζουμε σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Πόσο ισλαμική ήταν η ισλαμική επανάσταση του Ιράν το 1979; Ο ρόλος των κομμουνιστών και οι διώξεις που υπέστησαν, mixanitouxronou.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Iran Hostage Crisis, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- Iranian Revolution, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- Mohammad Reza Shah Pahlavi, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- The White Revolution, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
